Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:іншае:сучасная-літаратура-беларусі:сучасная-проза-беларусі [2025/08/23 15:53] – vedybeadmin
+++ творы:іншае:сучасная-літаратура-беларусі:сучасная-проза-беларусі [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 7: / Радок 7: @@
 ====== Сучасная проза Беларусі ======
--я і ў значнай ступені 90-я гады прынеслі беларускай прозе немалы плён. Гэты час стаў вельмі важным момантам у развіцці празаічнага слова. Выразна ўбачыўся крызісны стан мастацкай свядомасці, абумоўлены ўплывам ідэалогіі, залежнасцю ад эстэтыкі сацрэалізму, адкрыўся іншы змест і іншыя выяўленчыя магчымасці літаратурнай творчасці, адбыўся заўважны паварот да ўласна мастацкіх падыходаў і прынцыпаў у паказе чалавека і рэчаіснасці. У сучаснай беларускай прозы вельмі значны духоўны, чалавеказнаўчы патэнцыял, псіхалагічна-аналітычная аснова мастацкага мыслення, пра што сведчаць хаця б творы [[litpers>васіль-быкаў|Васіля Быкава]], [[litpers>янка-брыль|Янкі Брыля]], [[творы/уладзімір-караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]], [[litpers>іван-чыгрынаў|Івана Чыгрынава]], [[litpers>вячаслаў-адамчык|Вячаслава Адамчыка]] і іншых вядомых майстроў нашай літаратуры. А яшчэ лепшыя набыткі сучасных празаікаў — і ў гэтым моц, прывабнасць створанага імі — звязаны з выяўленнем нацыянальнай самабытнасці роднага слова, глыбокім раскрыццём беларускага менталітэту, філасофскай і гуманістычнай канцэптуальнасцю думкі.\\
+-я і ў значнай ступені 90-я гады прынеслі беларускай прозе немалы плён. Гэты час стаў вельмі важным момантам у развіцці празаічнага слова. Выразна ўбачыўся крызісны стан мастацкай свядомасці, абумоўлены ўплывам ідэалогіі, залежнасцю ад эстэтыкі сацрэалізму, адкрыўся іншы змест і іншыя выяўленчыя магчымасці літаратурнай творчасці, адбыўся заўважны паварот да ўласна мастацкіх падыходаў і прынцыпаў у паказе чалавека і рэчаіснасці. У сучаснай беларускай прозы вельмі значны духоўны, чалавеказнаўчы патэнцыял, псіхалагічна-аналітычная аснова мастацкага мыслення, пра што сведчаць хаця б творы [[постаці/васіль-быкаў|Васіля Быкава]], [[постаці/янка-брыль|Янкі Брыля]], [[творы/уладзімір-караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]], [[постаці/іван-чыгрынаў|Івана Чыгрынава]], [[постаці/вячаслаў-адамчык|Вячаслава Адамчыка]] і іншых вядомых майстроў нашай літаратуры. А яшчэ лепшыя набыткі сучасных празаікаў — і ў гэтым моц, прывабнасць створанага імі — звязаны з выяўленнем нацыянальнай самабытнасці роднага слова, глыбокім раскрыццём беларускага менталітэту, філасофскай і гуманістычнай канцэптуальнасцю думкі.\\
 -я гады замарудзілі развіццё беларускай прозы: у многіх творах выявілася спрошчанасць характараў і [[слоўнік/канфлікт|канфліктаў]], аднастайнасць тэматыкі, вобразаў, сюжэтаў, сумнае бытаапісальніцтва. У 90-я пасля змены літаратурна-мастацкіх арыенціраў паступова пачала складвацца рознапланавая панарама творчага працэсу. Праўда, давалі пра сябе знаць традыцыйныя рашэнні той ці іншай тэмы, выкарыстоўваўся ранейшы вопыт у трактоўцы падзей, з'яў рэчаіснасці.\\
 Кожны сапраўдны мастак піша сэрцам, душою,, імкнецца да праўдзівасці аўтарскіх вобразаў і характараў, ідзе ад жывога жыцця. Таму наіўна меркаваць, што ў савецкі час беларускія пісьменнікі толькі і рабілі, што кіраваліся ў сваёй творчасці метадам сацрэалізму. Не ўсе творцы думалі аднолькава, некаторыя не пагаджаліся з афіцыйнай дэмагогіяй і хлуснёй, пісалі свае творы "ў стол", чакалі спрыяльнага часу, спадзяваліся на лепшае. Праўдзівае слова, нягледзячы на шматгадовыя цяжкасці і забароны, прыйшло да нас, разварушыла свядомасць і душу. Толькі на парозе 90-х пабачылі свет дакументальна-мастацкая аповесць [[творы/ларыса-геніюш/творчасць-ларысы-геніюш|Ларысы Геніюш]] "[[books/Ларыса%20Геніюш%20-%20Споведзь.pdf|Споведзь]]" (1990) пра перажытыя выпрабаванні ў гады таталітарнай улады, раман вострай сацыяльна-духоўнай праблематыкі У. Дамашэвіча "Камень з гары" (1990), рукапіс якога праляжаў у празаіка дваццаць гадоў.\\
-Другую палову 80-х — 90-я гады нельга назваць часам заняпаду беларускага рамана. Раманны [[слоўнік/эпас|эпас]] папоўніўся творамі [[litpers>іван-шамякін|Івана Шамякіна]] "Злая зорка" і "Вялікая княгіня", Івана Чыгрынава "Вяртанне да віны" і "Не ўсе мы згінем", Вячаслава Адамчыка "I скажа той, хто народзіцца", [[творы/вячаслаў-адамчык/вячаслаў-адамчык-голас-крыві-брата-твайг|"Голас крыві брата твайго"]], Алега Лойкі "Францыск Скарына, або Сонца Маладзіковае", Алеся Асіпенкі "Святыя грэшнікі" і "Лабірынты страху", [[творы/віктар-карамазаў/віктар-карамазаў-бежанцы|Віктара Карамазава "Бежанцы"]], [[творы/генрых-далідовіч/жыццёвы-і-творчы-шлях-генрыха-далідовіча|Генрыха Далідовіча]] [[творы/генрых-далідовіч/генрых-далідовіч-заходнікі|"Заходнікі"]], "Кліч роднага звона", [[творы/віктар-казько/віктар-казько-хроніка-дзетдомаўскага-сад|Віктара Казько "Хроніка дзетдомаўскага саду"]], "Бунт незапатрабаванага праху", Георгія Марчука "Кветкі правінцыі", "Вочы і сон", "Без ангелаў", "Год дэманаў", Уладзіміра Дамашэвіча "Не праспі долю сваю", Таісы Бондар "Ахвяры" і "Мечаная", Леаніда Левановіча "Сіняе лета", Уладзіслава Рубанава "Неаднойчы забіты" і шмат інш. Між тым трэба заўважыць, што сёння, на памежжы XX і XXI стагоддзяў, раман саступае пазіцыі меншым па аб'ёме жанрам — аповесці, апавяданню, [[слоўнік/навела|навеле]]. Вытлумачваецца гэтая тэндэнцыя некалькімі абставінамі. Па-першае, па фінансавых прычынах патанчэлі беларускія часопісы, а выдавецтвы скарацілі выпуск мастацкай літаратуры. Па-другое, сваю справу робіць эпоха сучасных тэхналогій і інфармацыйных камунікацый, калі аўдыа- і відэасістэмы істотна мяняюць прыярытэты, пасоўваюць кнігу на другі план. Да таго ж чытанне вялікіх па аб'ёме твораў займае нямала часу, таму і з гэтае прычыны раманны эпас і іншыя жанры пачынаюць звужаць свае тэкставыя рамкі, набываць больш дынамічную мастацкую структуру.\\
+Другую палову 80-х — 90-я гады нельга назваць часам заняпаду беларускага рамана. Раманны [[слоўнік/эпас|эпас]] папоўніўся творамі [[постаці/іван-шамякін|Івана Шамякіна]] "Злая зорка" і "Вялікая княгіня", Івана Чыгрынава "Вяртанне да віны" і "Не ўсе мы згінем", Вячаслава Адамчыка "I скажа той, хто народзіцца", [[творы/вячаслаў-адамчык/вячаслаў-адамчык-голас-крыві-брата-твайг|"Голас крыві брата твайго"]], Алега Лойкі "Францыск Скарына, або Сонца Маладзіковае", Алеся Асіпенкі "Святыя грэшнікі" і "Лабірынты страху", [[творы/віктар-карамазаў/віктар-карамазаў-бежанцы|Віктара Карамазава "Бежанцы"]], [[творы/генрых-далідовіч/жыццёвы-і-творчы-шлях-генрыха-далідовіча|Генрыха Далідовіча]] [[творы/генрых-далідовіч/генрых-далідовіч-заходнікі|"Заходнікі"]], "Кліч роднага звона", [[творы/віктар-казько/віктар-казько-хроніка-дзетдомаўскага-сад|Віктара Казько "Хроніка дзетдомаўскага саду"]], "Бунт незапатрабаванага праху", Георгія Марчука "Кветкі правінцыі", "Вочы і сон", "Без ангелаў", "Год дэманаў", Уладзіміра Дамашэвіча "Не праспі долю сваю", Таісы Бондар "Ахвяры" і "Мечаная", Леаніда Левановіча "Сіняе лета", Уладзіслава Рубанава "Неаднойчы забіты" і шмат інш. Між тым трэба заўважыць, што сёння, на памежжы XX і XXI стагоддзяў, раман саступае пазіцыі меншым па аб'ёме жанрам — аповесці, апавяданню, [[слоўнік/навела|навеле]]. Вытлумачваецца гэтая тэндэнцыя некалькімі абставінамі. Па-першае, па фінансавых прычынах патанчэлі беларускія часопісы, а выдавецтвы скарацілі выпуск мастацкай літаратуры. Па-другое, сваю справу робіць эпоха сучасных тэхналогій і інфармацыйных камунікацый, калі аўдыа- і відэасістэмы істотна мяняюць прыярытэты, пасоўваюць кнігу на другі план. Да таго ж чытанне вялікіх па аб'ёме твораў займае нямала часу, таму і з гэтае прычыны раманны эпас і іншыя жанры пачынаюць звужаць свае тэкставыя рамкі, набываць больш дынамічную мастацкую структуру.\\
-Значнае тэматычнае і стылёвае развіццё прынесла сучаснай прозе аповесць, пра што сведчаць творы Васіля Быкава, Івана Шамякіна, [[litpers>іван-навуменка|Івана Навуменкі]], Віктара Казько, Алеся Асіпенкі, [[litpers>віктар-карамазаў|Віктара Карамазава]], Анатоля Кудраўца, Алеся Жука, Уладзіміра Арлова, Юрыя Станкевіча, Андрэя Федарэнкі, Анатоля Казлова і інш. I ўсё ж найбольш актыўным жанрам прозы з'яўляецца апавяданне. Так званая "малая проза" займае вядучае месца ў творчай біяграфіі многіх пісьменнікаў (Янка Брыль, [[творы/міхась-стральцоў/творчасць-міхася-стральцова|Міхась Стральцоў]], Вячаслаў Адамчык, Барыс Сачанка, Анатоль Кудравец, [[творы/янка-сіпакоў/творчасць-янкі-сіпакова|Янка Сіпакоў]] і інш.).\\
+Значнае тэматычнае і стылёвае развіццё прынесла сучаснай прозе аповесць, пра што сведчаць творы Васіля Быкава, Івана Шамякіна, [[постаці/іван-навуменка|Івана Навуменкі]], Віктара Казько, Алеся Асіпенкі, [[постаці/віктар-карамазаў|Віктара Карамазава]], Анатоля Кудраўца, Алеся Жука, Уладзіміра Арлова, Юрыя Станкевіча, Андрэя Федарэнкі, Анатоля Казлова і інш. I ўсё ж найбольш актыўным жанрам прозы з'яўляецца апавяданне. Так званая "малая проза" займае вядучае месца ў творчай біяграфіі многіх пісьменнікаў (Янка Брыль, [[творы/міхась-стральцоў/творчасць-міхася-стральцова|Міхась Стральцоў]], Вячаслаў Адамчык, Барыс Сачанка, Анатоль Кудравец, [[творы/янка-сіпакоў/творчасць-янкі-сіпакова|Янка Сіпакоў]] і інш.).\\
 Вялікай папулярнасцю, асабліва ў маладых празаікаў, карыстаецца жанр лірычнага [[слоўнік/абразок|абразка]] ці мініяцюры. Выдатныя майстры гэтай малой празаічнай формы — Янка Брыль (кнігі мініяцюр "Сёння і памяць", "Вячэрняе", "Пішу як жыву") і Фёдар Янкоўскі (кніга выбраных твораў "З нялёгкіх дарог"). Брылёўскія мініяцюры тэматычна шматгранныя. У сваіх кнігах "Вячэрняе" (1994), "Пішу як жыву" (1994), "Дзе скарб ваш" (1997) пісьменнік выказвае думкі пра ўбачанае і перажытае, вядзе роздум пра чалавечае быццё, час і падзеі, сведкам якіх ён быў, дзеліцца ўражаннямі ад прачытанага, раскрывае сакрэты творчага майстэрства, глыбіню і хараство мастацкага слова, робіць лірычна-настраёвыя запісы, падае аўтабіяграфічныя ўспаміны і інш. Вельмі моцная, непарыўная повязь духоўнага свету мастака з культурай і літаратурай іншых краін, асабліва — з польскай і рускай. Я. Брыль піша з эмацыянальна-пачуццёвай заглыбленасцю слова, ён імкнецца зафіксаваць імпульсы душэўных пачуццяў, імгненні навакольнай рэчаіснасці. Нярэдка мініяцюры празаіка — найчасцей прыродаапісальныя і лірычныя замалёўкі — успрымаюцца як вершы ў прозе, уяўляюць сабой паэтычны жывапіс словам, і тут згадваюцца творы аналагічнага жанру рускіх пісьменнікаў Івана Тургенева, Міхаіла Прышвіна, у якіх выяўляецца глыбокі лірызм, паэтычнасць мастацкай мовы. Лірычна-філасофскія мініяцюры Я. Брыля — гэта яркі адбітак змястоўнага ўнутранага жыцця асобы, шчырая споведзь чалавека, які найперш турбуецца пра тое, каб наш свет быў маральна ўладкаваны, духоўна паўнавартасны і прыгожы.\\
 У сучаснай літаратуры з'яўляецца проза неардынарная ў жанрава-стылёвых адносінах. Адныя з такіх адметных твораў — апавяданні-прытчы. Вопыт алегарычна-філасофскага пазнання свету чамусьці як бы забыўся. Але літаратура не можа не шукаць яркія мастацкія формы і сродкі самавыяўлення. Іншасказальнасць, парадаксальнасць, метафарычнасць мыслення яскрава выявіліся ў кнізе [[слоўнік/прытча|прытчаў]] Янкі Сіпакова "Тыя, што ідуць" (1993). Мовай [[слоўнік/алегорыя|алегорый]] і сімвалаў ён імкнецца данесці нейкі важны сэнс ці выснову, якія звязаны з гэтым зямным светам, быццём у ім чалавека і народа. [[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-тыя-што-ідуць|"Тыя, што ідуць"]] — прытча-навела пра пошукі нашага беларускага шляху. Тут Белабог і яго племя — "чыстыя душою вандроўнікі" — нібы падарожнічаюць у часе і ўсё ж рухаюцца наперад, у будучыню. Я. Сіпакоў па-свойму рэагуе на сацыяльную рэчаіснасць і побыт, малюе іх у такіх прытчах, як "Пластылінавыя людзі", "Гармонік", "Дарога" і інш. Ён паказвае дэфармаванасць і абсурднасць свету, часам скрыжоўвае, як і [[слоўнік/сюррэалізм|сюррэалісты]], здавалася б, неспалучальнае, рэальнае і пазарэальнае. Пісьменнік звяртаецца да міфалагічнай вобразатворчасці. У творах [[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-клетка|"Клетка"]], "Свой усяму", "Адзін з нас", [[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-перавернуты|"Перавернуты"]], "Хатнічак", [[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-пажар|"Пажар"]], [[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-заміра|"Заміра"]] і інш. адбываюцца містычныя пераўвасабленні: ажываюць пагарэльцы, дзейнічаюць дамавік, чалавек-воўк, чалавек-птах, паўстаюць вобразы іншых незвычайных істотаў. Празаік дэманструе раскаваную фантазію, заваблівае нас у чарадзейны, фантасмагарычны свет, нечым падобны да сучаснай казкі. Іншасказанне ў Я. Сіпакова падпарадкавана сцвярджэнню светлага і разумнага, мудрага і вечнага на зямлі.\\
@@ Радок 22: / Радок 22: @@
 Раманы І. Чыгрынава "Вяртанне да віны" (1994) і "Не ўсе мы згінем" (1996) з'яўляюцца працягам папярэдніх твораў "верамейкаўскай хронікі" — такіх, як "[[творы/іван-чыгрынаў/іван-чыгрынаў-плач-перапёлкі|Плач перапёлкі]]", "Апраўданне крыві", "Свае і чужынцы". Такім чынам, пісьменнік стварыў пенталогію на тэму вайны. У апошніх двух раманах далейшае развіццё атрымлівае вобраз Масея Зазыбы. Ён, нядаўні савецкі вязень, вяртаецца ў родную вёску. Турма, высылка ў Сібір не далі яму, адоранаму паэту, спраўдзіць творчыя задумы, а цяпер і тут, у акупацыі, прыходзіцца нялёгка. Трывожаць згадкі пра тое, што давялося перажыць. Верамейкаўцы ставяцца да Масея з насцярожанасцю, няпроста яму з імі гаварыць. Ваенныя абставіны складваюцца драматычна, наперадзе — невядомасць. Аднак паступова Масей пачынае ўсведамляць, што савецкую ўладу "цяпер трэба ад іншых бараніць", бо "справа ідзе не толькі пра канкрэтную ўладу, але і пра зямлю, якая... дарагая". У рамане "Не ўсе мы згінем" герой I. Чыгрынава не прымае ні сталінізм, ні фашызм, жадае бачыць Беларусь свабоднай і незалежнай. Ён становіцца ўдзельнікам складаных падзей, працуе ў акупацыйным друку ў Мінску. Ведаючы, што з прыходам бальшавікоў яго чакае расправа, Масей пакідае радзіму. Зазыба паўстае перад намі як беларускі паэт і інтэлігент, патрыёт сваёй бацькаўшчыны, але, разам з тым, і як ахвяра таго гістарычнага часу.\\
 Бацька Масея — Дзяніс Зазыба — прыходзіць у Мінск у шэрагу вызваліцеляў, даведваецца пра лёс сына, якому засталося адно — "мыкацца, гараваць па чужых краёх". Неаднойчы за гады вайны Дзяніс Яўменавіч сустракаў жорсткае аблічча вайны, быў сведкам таго, як гінуць людзі. Вось думка бацькі Масея пра вайну, якую пісьменнік перадае [[слоўнік/няўласна-простая-мова|няўласна-простай мовай]]: "Значыць, мала хто з яе выйдзе без гора і слёз". Трагічна заканчваецца жыццё Радзівона Чубара. Трапіўшы у палон, ён гіне, але пры гэтым згадвае, як некалі забіў нявінных людзей — бешанковіцкага паўстанца і ваенурача. Бумеранг жорсткасці вярнуўся да самога Чубара. Пенталогія Івана Чыгрынава — эпапея народнай трагедыі.\\
-Беларуская проза, пачынаючы з другой паловы 80-х гадоў, скіравалася да паказу жудасных **культаўскіх часоў**, калі ўсталёўваліся ўсеагульны страх і падазронасць, учыняліся масавыя **рэпрэсіі**, ламаліся чалавечыя жыцці і лёсы, гінулі безабаронныя людзі. Сталінская рэпрэсіўная машына працавала бязлітасна, жорстка. Пра ўсё гэта з суровай праўдзівасцю, балючымі перажываннямі расказалі ў сваіх творах былыя сталінскія пакутнікі [[litpers>сяргей-грахоўскі|Сяргей Грахоўскі]] (аповесці "[[творы/сяргей-грахоўскі/сяргей-грахоўскі-зона-маўчання|Зона маўчання]]", "[[творы/сяргей-грахоўскі/сяргей-грахоўскі-такія-сінія-снягі|Такія сінія снягі]]", "[[творы/сяргей-грахоўскі/сяргей-грахоўскі-з-воўчым-білетам|З воўчым білетам]]"), Павел Пруднікаў (аповесці "Яжовыя рукавіцы", "Пекла"), [[litpers>васіль-хомчанка|Васіль Хомчанка]] (аповесць "Цар — зэк Сямён Івашкін"). Усе гэтыя творы маюць дакументальную аснову, уражваць жахлівымі падрабязнасцямі пра пакуты чалавека ва ўмовах няволі і нечалавечых здзекаў і, як творы рускіх пісьменнікаў пра сталінскія часы "Архіпелаг ГУЛАГ" Аляксандра Салжаніцына, "Калымскія апавяданні" Варлама Шаламава, "Круты маршрут" Яўгеніі Гінзбург, з'яўляюцца трагедыйным мастацкім летапісам сталінскіх злачынстваў супраць розных народаў і гуманізму ўвогуле. У гады сталінізму, як вядома, загінулі тысячы і мільёны людзей.\\
+Беларуская проза, пачынаючы з другой паловы 80-х гадоў, скіравалася да паказу жудасных **культаўскіх часоў**, калі ўсталёўваліся ўсеагульны страх і падазронасць, учыняліся масавыя **рэпрэсіі**, ламаліся чалавечыя жыцці і лёсы, гінулі безабаронныя людзі. Сталінская рэпрэсіўная машына працавала бязлітасна, жорстка. Пра ўсё гэта з суровай праўдзівасцю, балючымі перажываннямі расказалі ў сваіх творах былыя сталінскія пакутнікі [[постаці/сяргей-грахоўскі|Сяргей Грахоўскі]] (аповесці "[[творы/сяргей-грахоўскі/сяргей-грахоўскі-зона-маўчання|Зона маўчання]]", "[[творы/сяргей-грахоўскі/сяргей-грахоўскі-такія-сінія-снягі|Такія сінія снягі]]", "[[творы/сяргей-грахоўскі/сяргей-грахоўскі-з-воўчым-білетам|З воўчым білетам]]"), Павел Пруднікаў (аповесці "Яжовыя рукавіцы", "Пекла"), [[постаці/васіль-хомчанка|Васіль Хомчанка]] (аповесць "Цар — зэк Сямён Івашкін"). Усе гэтыя творы маюць дакументальную аснову, уражваць жахлівымі падрабязнасцямі пра пакуты чалавека ва ўмовах няволі і нечалавечых здзекаў і, як творы рускіх пісьменнікаў пра сталінскія часы "Архіпелаг ГУЛАГ" Аляксандра Салжаніцына, "Калымскія апавяданні" Варлама Шаламава, "Круты маршрут" Яўгеніі Гінзбург, з'яўляюцца трагедыйным мастацкім летапісам сталінскіх злачынстваў супраць розных народаў і гуманізму ўвогуле. У гады сталінізму, як вядома, загінулі тысячы і мільёны людзей.\\
 -я, ды і ў немалой ступені 40-я і пачатак 50-х, — гады драматычна-трагедыйныя, яны ў нашай гісторыі прывялі грамадства да многіх бедаў і няшчасцяў. Да паказу і асэнсавання вытокаў народнай трагедыі ў даваенныя гады звярнуўся вядомы сучасны празаік В. Быкаў у сваіх аповесцях "Аблава", [[творы/васіль-быкаў/васіль-быкаў-сцюжа|"Сцюжа"]], апавяданнях [[творы/васіль-быкаў/васіль-быкаў-жоўты-пясочак|"Жоўты пясочак"]], "Палітрук Каламіец" і інш. У цэнтры аповесці [[творы/васіль-быкаў/васіль-быкаў-аблава|"Аблава"]] — лёс беларускага сялянства ў часы сталінскай калектывізацыі. [[творы/васіль-быкаў/трагедыя-хведара-роўбы-і-яго-сям-і-ў-апо|Хведар Роўба]], галоўны герой твора, якраз і ўвасабляе тыповую долю беларуса-гаспадара, народа-працаўніка, які зазнаў у 30-я гады нечуваныя рэпрэсіі, гвалт, масавае фізічнае вынішчэнне. Сімвалічная ў гэтым сэнсе назва роднай вёскі Хведара — Нядолішча. Адсюль, з бацькаўшчыны, з зямлі, на якой "біўся зімой і ўлетку, як рыба аб лёд", Хведар аказаўся прымусова высланы на катаргу. Калектывізацыя ўчыніла аблаву на дбайных працаўнікоў, рассяляніла вёску. Во хто ж ён, Хведар Роўба? Гаспадар зямлі, палітай уласным потам. Працавітасць, адданасць зямлі, адвечнаму ўкладу сялянскага жыцця — вось тыя рысы і якасці ягонай натуры, якія Збліжаюць гэты вобраз з такімі героямі нашай літаратуры, як Міхал з "Новай зямлі", Юзік Верамейчык з рамана "[[творы/кандрат-крапіва/кандрат-крапіва-мядзведзічы|Мядзведзічы]]" Кандрата Крапівы, Леапольд Гушка з рамана "[[творы/кузьма-чорны/кузьма-чорны-бацькаўшчына|Бацькаўшчына]]" і [[творы/кузьма-чорны/кузьма-чорны-лявон-бушмар|Лявон Бушмар]] з аднайменнай аповесці [[творы/кузьма-чорны/жыццёвы-і-творчы-шлях-кузьмы-чорнага|Кузьмы Чорнага]]... На такіх працаўніках, як Хведар Роўба, трымаўся "сялянскі мацярык" (выраз [[творы/алесь-адамовіч/творчасць-алеся-адамовіча|Алеся Адамовіча]]). Савецкая ўлада залічыла яго, серадняка, у кулакі, зрабіла ворагам калгаснага будаўніцтва. Ён жа ніколі такім не быў і не жадаў быць, бо ніяк не мог зразумець, "завошта адабралі ўладай жа дадзеную зямлю". Хведар Роўба ўцякае з катаргі дамоў, дзе сустракае суровы прысуд лёсу. У арганізаванай аблаве ўдзельнічае яго родны сын Мікалай. Загнаны, як воўк "на адмысловым паляванні", Хведар захлынаецца ў багне.\\
 Зрэшты, В. Быкаў звярнуўся і да асэнсавання іншай трагедыйнай старонкі беларускай гісторыі — Слуцкага паўстання 1920 года. Гэтай тэме прысвечана апавяданне "[[творы/васіль-быкаў/васіль-быкаў-на-чорных-лядах|На Чорных лядах]]". Пісьменнік паказвае паўстанцаў у апошнія хвіліны жыцця, калі яны апынуліся ў аблозе і па чарзе самаахвярна гінуць. Яны жадалі аднаго — жыць "сваёй беларускай сям'ёй, па справядлівасці, без маскалёў і палякаў". Камандзір паўстанцаў Мяцельскі на развітанне перад смерцю гаворыць пра тое, што яны змагаліся за незалежнасць Бацькаўшчыны: "Мы — за Беларусь. Нашу няшчасную старонку. Прымі, Божа, твае ахвяры...".\\
@@ Радок 28: / Радок 28: @@
 Проза XX стагоддзя — гэта ў значнай ступені проза пра **беларускую вёску**. Лепшыя творы на **тэму вёскі** у прозе 70-80-х гадоў — гэта аповесці Міхася Стральцова [[творы/міхась-стральцоў/міхась-стральцоў-адзін-лапаць-адзін-чунь|"Адзін лапаць, адзін чунь"]], А. Жука "[[творы/алесь-жук/алесь-жук-халодная-птушка|Халодная птушка]]", [[творы/алесь-жук/алесь-жук-паляванне-на-апошняга-жураўля|"Паляванне на Апошняга Жураўля"]], раманы [[творы/іван-пташнікаў/творчасць-івана-пташнікава|Івана Пташнікава]] "[[творы/іван-пташнікаў/іван-пташнікаў-мсціжы|Мсціжы]]", "[[творы/іван-пташнікаў/іван-пташнікаў-алімпіяда|Алімпіяда]]", А. Кудраўца "Сачыненне на вольную тэму" (другая назва — "Пасеяць жыта"). У гэтых творах пранікнёна апаэтызавана родная зямля, беларуская прырода, сялянская праца, глыбока раскрыты душа народа, вясковы побыт, хараство роднай мовы, мудрая філасофія жыцця на зямлі. У сваім паказе вясковай рэчаіснасці пісьменнікі не абмінулі праўды пра цяжкі лёс вяскоўца, яго пакуты, негатыўныя з'явы ў адносінах чалавека да чалавека, сваёй зямлі, працы на ёй, навакольнай прыроды. Магутная "вясковая" плынь і ў іншых літаратурах, напрыклад у рускай (Фёдар Абрамаў, Васіль Бялоў, Валянцін Распуцін і інш.). Зямля і чалавек на ёй — крыніца глыбокіх мастацкіх уяўленняў такіх выдатных майстроў сусветнай прозы, як Томас Гардзі, Уільям Фолкнер і інш.\\
 Сучасную беларускую літаратуру немагчыма ўявіць без вясковай тэмы, якая набыла ў наш час іншае гучанне, асэнсавана праз новыя ракурсы светаразумення і светабачання.\\
-Свет беларускай вёскі з яго маральна-этычнымі асновамі жыцця знаходзіцца ў цэнтры рамана Віктара Гардзея "Бедна басота" (1995). У лепшых традыцыях "вясковай" прозы пісьменнікам створаны яркія сацыяльна-побытавыя сцэны і малюнкі жыцця пасляваеннай беларускай вёскі, псіхалагічна выразна выпісаны характары многіх герояў: Ванькі Зайца, Фядоры Чыркун і яе дачкі Ядзюні, Аляксея Хамутовіча... Жыхары Малога Сяла, як і куранёўцы I. Мележа, трымаюцца адвечнага жыццёвага вопыту, тых прынцыпаў народнай маралі, згодна якім вельмі шмат значыць людское слова, сорам, ганьба. Здаецца, "сялянская Атлантыда", нягледзячы на перажытыя выпрабаванні, беднасць, пакуль непатапляльная: тут жыве здаровы народны дух. А яшчэ вёска ў творы паўстае як "смяшлівая, здатная да жартаў". Гэтая вясковая рэчаіснасць сваёй стыхіяй смеху і гумару падобная да беларускай вёскі 20-х гадоў у "Мядзведзічах" [[litpers>кандрат-крапіва|Кандрата Крапівы]]. Аднак перад намі з рэалістычнай дакладнасцю і пераканальнасцю ўзноўлены і іншыя жыццёвыя рэаліі ды абставіны жыцця пасляваеннай вёскі. Маласельцы пабойваюцца сельскага фінагента Лакідона, які спаганяе з палешукоў грошы, а калі трэба, і выпіўку. Неасцярожны жарт ці слоўца з перцам пра савецкую рэчаіснасць можа бокам вылезці, як да вайны гэта здарылася з Петруком Зайцам, якога забралі з вёскі на чорным "варанку". А пасля таго, як вучні-пераросткі пераблыталі святы і на першамайскае свята вывесілі лозунг да чарговай гадавіны Вялікага Кастрычніка, "усю наступную ноч пачатковая школа дрыжэла і трэслася ад страху немінучай сталінскай кары". I ўсё ж маласельцы наперакор розным нягодам імкнуцца захаваць маральны імунітэт, жыць у сваім вясковым асяродку па-людску.\\
+Свет беларускай вёскі з яго маральна-этычнымі асновамі жыцця знаходзіцца ў цэнтры рамана Віктара Гардзея "Бедна басота" (1995). У лепшых традыцыях "вясковай" прозы пісьменнікам створаны яркія сацыяльна-побытавыя сцэны і малюнкі жыцця пасляваеннай беларускай вёскі, псіхалагічна выразна выпісаны характары многіх герояў: Ванькі Зайца, Фядоры Чыркун і яе дачкі Ядзюні, Аляксея Хамутовіча... Жыхары Малога Сяла, як і куранёўцы I. Мележа, трымаюцца адвечнага жыццёвага вопыту, тых прынцыпаў народнай маралі, згодна якім вельмі шмат значыць людское слова, сорам, ганьба. Здаецца, "сялянская Атлантыда", нягледзячы на перажытыя выпрабаванні, беднасць, пакуль непатапляльная: тут жыве здаровы народны дух. А яшчэ вёска ў творы паўстае як "смяшлівая, здатная да жартаў". Гэтая вясковая рэчаіснасць сваёй стыхіяй смеху і гумару падобная да беларускай вёскі 20-х гадоў у "Мядзведзічах" [[постаці/кандрат-крапіва|Кандрата Крапівы]]. Аднак перад намі з рэалістычнай дакладнасцю і пераканальнасцю ўзноўлены і іншыя жыццёвыя рэаліі ды абставіны жыцця пасляваеннай вёскі. Маласельцы пабойваюцца сельскага фінагента Лакідона, які спаганяе з палешукоў грошы, а калі трэба, і выпіўку. Неасцярожны жарт ці слоўца з перцам пра савецкую рэчаіснасць можа бокам вылезці, як да вайны гэта здарылася з Петруком Зайцам, якога забралі з вёскі на чорным "варанку". А пасля таго, як вучні-пераросткі пераблыталі святы і на першамайскае свята вывесілі лозунг да чарговай гадавіны Вялікага Кастрычніка, "усю наступную ноч пачатковая школа дрыжэла і трэслася ад страху немінучай сталінскай кары". I ўсё ж маласельцы наперакор розным нягодам імкнуцца захаваць маральны імунітэт, жыць у сваім вясковым асяродку па-людску.\\
 Калі ў рамане В. Гардзея беларуская вёска пасляваеннага часу паказваецца захавальніцай традыцыйнага ўкладу жыцця, маральна здаровым арганізмам, то вясковая рэчаіснасць нашых дзён у аповесцях [[творы/віктар-казько/віктар-казько-выратуй-і-памілуй-нас-чорн|Віктара Казько "Выратуй і памілуй нас, чорны бусел"]] (1993) і [[творы/андрэй-федарэнка/андрэй-федарэнка-вёска|Андрэя Федарэнкі "Вёска"]] (1995) паўстае як свет, напоўнены шматлікімі сацыяльнымі бедамі, адмоўнымі з'явамі і пазбаўлены ў многім ранейшых каштоўнасцяў.\\
 Мала аптымізму выклікае сучасная вёска ў героя аповесці Андрэя Федарэнкі. Антон Васкевіч вярнуўся сюды пасля таго, як яго ў канцы 1990 года выгналі з інстытута за адраджэнска-патрыятычныя погляды — дакладней за тое, што ён моцна любіць сваё, роднае, вясковых людзей, іх мову, народныя звычаі. Апынуўшыся на радзіме, Васкевіч на свае вочы пабачыў, як моцна дэфармаваны вясковы лад жыцця: навокал пануе абыякавасць людзей да свайго лёсу, знікаюць чалавечая спагада і дабрыня, квітнее п'янства. "Ды ці любяць яны самі сябе, гэтую мову сваю, звычкі?!" — задаецца пытаннем хлопец, які яшчэ нядаўна любіў свой вясковы край на адлегласці, бачыў у ім крыніцу выратавання. Васкевіч пазбаўляецца ілюзій наконт вёскі, ён адчувае сябе чужым, непатрэбным ёй. I ў той жа час душа Антона жыве балюча-пакутнай любоўю да свайго роднага вясковага свету.\\
@@ Радок 48: / Радок 48: @@
 Не застаюцца па-за ўвагай пісьменнікаў цёмныя і анамальныя бакі жыцця. Для прозы Юрыя Станкевіча характэрна жорсткая манера пісьма: ён паказвае рэчаіснасць такой жа змрочнай і нават агіднай, якая яна ёсць нярэдка на самай справе — з цяжкімі забойствамі, гвалтам, нялюдскасцю (аповесць "Рыфма", апавяданні "Знак да нападу", "Совы спяць днём", [[творы/іншае/юры-станкевіч-ізумрудна-зялёныя-мухі|"Ізумрудна-зялёныя мухі"]] і інш.). Ён нярэдка з поспехам будуе сюжэты твораў у дэтэктыўным, прыгодніцкім ключы.\\
 Сурова-рэалістычны погляд выяўляецца ў апавяданнях Алеся Асташонка "Шклатара" і "Зное". Героі гэтых твораў — людзі "дна", якія сталі бядой, трагедыяй нашага грамадства. Пісьменнік паказвае маральную дэградацыю чалавека з бязлітаснай праўдзівасцю. Негатыўныя з'явы ў жыцці сучасных падлеткаў і моладзі, што сталі прыкрымі, ганебнымі хваробамі, паказаны ў аповесцях Ірыны Жарнасек "Мона Літа" (1991) і Уладзіслава Рубанава "Распусная" (1991). Гераіня аповесці "Распусная" — дваццацігадовая прастытутка Аксанка. Яна адна з тых сённяшніх маладзенькіх дзяўчат, якая трапіла ў пастку бяды. Гераіня аповесці I. Жарнасек таксама не з ліку станоўчых, бо, стаўшы маці, яна адраклася ад свайго дзіцяці. Апавяданне Пятра Васючэнкі "Белы мурашнік" уздымае праблему сацыяльнай заціснутасці і неўладкаванасці моладзі. Вельмі часта ў маладых хлопцах і дзяўчатах не жадаюць бачыць людзей са сваімі справядлівымі жаданнямі і жыццёвымі праблемамі, а ўспрымаюць іх толькі як "кузюрак з іхнімі хаценнямі". Пра вытокі трагічнага лёсу студэнта Жэнькі задумваецца Алесь Наварыч у апавяданні "АЗМ адпомшчанне ўздам", прычыны ўнутранага разладу маладога хлопца Вяргейчыка са светам рэчаіснасці раскрывае Андрэй Федарэнка ў аповесці "[[творы/андрэй-федарэнка/андрэй-федарэнка-гісторыя-хваробы|Гісторыя хваробы]]". Атмасфера вайсковага побыту з бязлітасным рэалізмам паказана ў апавяданнях Уладзіміра Сцяпана (Сцепаненкі) "Колер хакі", Міраслава Шайбака (Адамчыка) "Каб я здох...", "Дух, шнурок, кандзед, дзед...", "Парадка".\\
-Зірнуць на грамадства і навакольную рэчаіснасць з **гумарам** і дасціпнасцю — гэта ў добрай традыцыі беларускай прозы (згадайма хаця б раман [[litpers>андрэй-мрый|Андрэя Мрыя]] "[[творы/андрэй-мрый/андрэй-мрый-3aпіскі-самсона-самасуя|Запіскі Самсона Самасуя]]"). "Прыгоды Рабунькі" і "Дзённікі Рабунькі" (1995-1996) Алеся Наварыча напісаны ў духу гратэскаў і вострых [[слоўнік/шарж|шаржаў]] Эрнста Тэадора Гофмана, Карэла Чапека, Міхаіла Булгакава. Галоўны дзейны персанаж гэтых твораў — такая "вумная" істота, як карова. Рабунька, як ні дзіўна, умее не толькі гаварыць, але і пісаць. З запісаў, зробленых кароваю, мы даведваемся пра многае: пра яе захапленні, адносіны да мовы, нават пра тое, як яна падалася ў палітыку.\\
+Зірнуць на грамадства і навакольную рэчаіснасць з **гумарам** і дасціпнасцю — гэта ў добрай традыцыі беларускай прозы (згадайма хаця б раман [[постаці/андрэй-мрый|Андрэя Мрыя]] "[[творы/андрэй-мрый/андрэй-мрый-3aпіскі-самсона-самасуя|Запіскі Самсона Самасуя]]"). "Прыгоды Рабунькі" і "Дзённікі Рабунькі" (1995-1996) Алеся Наварыча напісаны ў духу гратэскаў і вострых [[слоўнік/шарж|шаржаў]] Эрнста Тэадора Гофмана, Карэла Чапека, Міхаіла Булгакава. Галоўны дзейны персанаж гэтых твораў — такая "вумная" істота, як карова. Рабунька, як ні дзіўна, умее не толькі гаварыць, але і пісаць. З запісаў, зробленых кароваю, мы даведваемся пра многае: пра яе захапленні, адносіны да мовы, нават пра тое, як яна падалася ў палітыку.\\
 У аповесці. Алега Мінкіна "Праўдзівая гісторыя Краіны Хлудаў" (1994), якая напісана ў жанры утопіі, у гратэскна-сатырычным плане створана мадэль нашага грамадства і паказана яго гісторыя, сучасная рэальнасць. Фантастычная краіна Хлудзія — гэта аналогія таталітарнай дзяржавы, заснаванай на тыраніі, дэспатызме, утапічных ідэях, абсурдным ладзе жыцця. Гэтая невялікая краіна абнесена высокім парканам, які адгароджвае яе ад усяго свету і ўяўляе своеасаблівую "пятлю часу, якая з усіх бакоў абмяжоўвае кавалак прасторы". Лёсы людзей у Хлудзіі вяршыць Цмок Калывок, а самі яны забыліся, дзе жывуць і якая ў іх гісторыя, існуюць у атмасферы несвабоды, фальшу, тлуму, бязглуздых законаў і эксперыментаў. Усё ж "дыктатар Цмок быў зрынуты рухавымі з Хіцерам Зміцерам на чале". А. Мінкін праз гратэскавыя сцэны і вобразы стварае карнавальна-парадыйны свет і праводзіць думку пра неабходнасць вяртання грамадства да першародных агульначалавечых каштоўнасцяў. У гэтым сэнсе твор нашага сучаснага беларускага пісьменніка па-мастацку ярка ўпісваецца ў традыцыю сатырычнага, алегорыка-фантастычнага паказу рэчаіснасці, да якой належаць творы ў жанры антыутопіі вядомых пісьменнікаў Олдаса Хакслі, Джорджа Оруэла і інш.\\
-Колькасна нешматлікую, але надзвычай адметную старонку ў сучаснай літаратуры займае проза на [[творы/іншае/сучасная-літаратура-беларусі/тэма-гістарычнага-мінулага-беларусі-ў-су|**тэму далёкага мінулага**]]. Цікавасць да гісторыі і яе мастацкай інтэрпрэтацыі з кожным годам узмацняецца, пра што сведчаць такія найбольш значныя празаічныя творы 90-х гадоў, як раманы Iвана Шамякіна "Вялікая княгіня", Генрыха Далідовіча "Кліч роднага звона", Вольгі Іпатавай "Залатая жрыца Ашвінаў". Дзякуючы найперш творчым намаганням і набыткам [[litpers>уладзімір-караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]], гістарычная тэма ў сучаснай прозе стала з'явай эстэтычна важкай і рухомай. Менавіта У. Караткевіч заклаў грунтоўны падмурак у жанры гістарычнага рамана і аповесці, прадэманстраваў яркасць мастацкага пісьма. Творы гэтага пісьменніка захапляюць сваім духоўным зместам, сюжэтна-падзейным рухам думкі,'у іх жыве непадробны дух беларускай даўніны, героіка і драматызм мужных, ахвярных учынкаў, рамантычная паэтызацыя прыгожых чалавечых пачуццяў. Ён стаў для айчыннай гістарычнай прозы тым, кім з'яўляюцца для англійскай літаратуры Вальтэр Скот, польскай — Генрык Сянкевіч, нямецкай— Генрых Ман і Ліон Фейхтвангер... У. Караткевіч выдатна паказаў, што толькі ўсвядомленае гістарычнае і нацыянальнае быццё прадвызначае духоўную эвалюцыю асобы, грамадства, народа. **Гістарычная проза** нашых дзён плённа працягвае традыцыю У. Караткевіча ў мастацкім пазнанні далёкага мінулага, праз напластаванні часу пранікае да таямніцаў і загадак "слядоў даўно мінуўшых год". Нашы сучасныя пісьменнікі, уваскрашаючы ў вобразах і сцэнах беларускую даўніну, Зберагаюць, кажучы словамі У. Караткевіча, "народную памяць аб нашых слаўных продках, аб лепшых старонках сваёй гісторыі".\\
+Колькасна нешматлікую, але надзвычай адметную старонку ў сучаснай літаратуры займае проза на [[творы/іншае/сучасная-літаратура-беларусі/тэма-гістарычнага-мінулага-беларусі-ў-су|**тэму далёкага мінулага**]]. Цікавасць да гісторыі і яе мастацкай інтэрпрэтацыі з кожным годам узмацняецца, пра што сведчаць такія найбольш значныя празаічныя творы 90-х гадоў, як раманы Iвана Шамякіна "Вялікая княгіня", Генрыха Далідовіча "Кліч роднага звона", Вольгі Іпатавай "Залатая жрыца Ашвінаў". Дзякуючы найперш творчым намаганням і набыткам [[постаці/уладзімір-караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]], гістарычная тэма ў сучаснай прозе стала з'явай эстэтычна важкай і рухомай. Менавіта У. Караткевіч заклаў грунтоўны падмурак у жанры гістарычнага рамана і аповесці, прадэманстраваў яркасць мастацкага пісьма. Творы гэтага пісьменніка захапляюць сваім духоўным зместам, сюжэтна-падзейным рухам думкі,'у іх жыве непадробны дух беларускай даўніны, героіка і драматызм мужных, ахвярных учынкаў, рамантычная паэтызацыя прыгожых чалавечых пачуццяў. Ён стаў для айчыннай гістарычнай прозы тым, кім з'яўляюцца для англійскай літаратуры Вальтэр Скот, польскай — Генрык Сянкевіч, нямецкай— Генрых Ман і Ліон Фейхтвангер... У. Караткевіч выдатна паказаў, што толькі ўсвядомленае гістарычнае і нацыянальнае быццё прадвызначае духоўную эвалюцыю асобы, грамадства, народа. **Гістарычная проза** нашых дзён плённа працягвае традыцыю У. Караткевіча ў мастацкім пазнанні далёкага мінулага, праз напластаванні часу пранікае да таямніцаў і загадак "слядоў даўно мінуўшых год". Нашы сучасныя пісьменнікі, уваскрашаючы ў вобразах і сцэнах беларускую даўніну, Зберагаюць, кажучы словамі У. Караткевіча, "народную памяць аб нашых слаўных продках, аб лепшых старонках сваёй гісторыі".\\
 Сучасную гістарычную раманістыку папоўнілі цікавыя творы [[творы/леанід-дайнека/творчасць-леаніда-дайнекі|Леаніда Дайнекі]] [[творы/леанід-дайнека/леанід-дайнека-меч-князя-вячкі|"Меч князя Вячкі"]] (1985), [[творы/леанід-дайнека/леанід-дайнека-след-ваўкалака|"След ваўкалака"]] (1988), за якія аўтар адзначаны Дзяржаўнай прэміяй Беларусі, а таксама ягоны раман [[творы/леанід-дайнека/леанід-дайнека-жалезныя-жалуды|"Жалезныя жалуды"]] (1990). У гэтай [[слоўнік/трылогія|трылогіі]] пісьменніка ажываюць старонкі і падзеі нашага старажытнага мінулага. Раман "Меч князя Вячкі" пераносіць нас на пачатак XIII стагоддзя, калі на Полацкае княства абрынулася крыжацкая навала. Тэўтоны імкнуліся падначаліць славянскія і прыбалтыйскія землі. Мужным абаронцам Полацкай зямлі, непрымірымым ворагам крыжакоў паўстае князь Вячка (Вячаслаў Барысавіч), вобраз якога ў творы займае цэнтральнае месца. Пісьменнік паказвае яго як патрыёта роднай зямлі, свабодалюбівую натуру. Вячка добра ўсведамляе, што галоўнае — гэта спыніць міжусобіцы, варажнечу паміж князямі, утрымаць незалежнасць, уратаваць свой народ ад рабства. Празаік стварае яркі вобраз Якава Палачаніна. Менавіта ён пасля гібелі князя Вячкі выносіць ягоны меч, які сімвалізуе няскоранасць нашага народа.\\
 У цэнтры рамана "След ваўкалака" — вобраз славутага Усяслава Чарадзея, які, згодна легендарных звестак, валодаў незвычайнымі здольнасцямі — "разумеў галасы ўсяго жывога", мог перакінуцца ў ваўкалака. Князь паўстае перад намі ў вельмі драматычны момант: разам з сынамі яго паланілі кіеўскія князі Яраслававічы. "Вельмі любіць Усяслаў свой Полацк, Полацкую зямлю", ён — мужны і адважны вой — трымаецца перад Яраслававічамі з гонарам, высакародна. Неўзабаве на Кіеў рушылі палавецкія орды хана Шарукана. Кіяне вызвалілі з поруба Усяслава і даверылі яму свой лёс. У цяжкую, смяротную хвіліну, узначаліўшы войска кіян, ён моцным шчытом адкідвае палавецкую навалу. Аднак затым Усяслаў адмаўляецца ад вялікакняжацкага трона, бо не жадае, каб лілася кроў у міжусобіцах, каб па касцях славян хан Шарукан увайшоў у Кіеў: "Не хачу крыві і бягу ў Полацк. Люблю Кіеў, але Полацк люблю болей". Усяслаў паказаны як дальнабачны, разважлівы палітык, глыбока маральная асоба. Ён не прымае рэлігійнага процістаяння, бо і "дзеці Перуна" і хрысціяне — людзі адной зямлі". Князь Усяслаў асуджае непрымірымасць і жорсткасць да бліжняга, прытрымліваецца прынцыпаў гуманнасці, вышэй за ўсё ставіць адданасць радзіме.\\
 Раман "Жалезныя жалуды" вяртае нас у часы зараджэння беларуска-літоўскай дзяржавы (пачатак — сярэдзіна XII стагоддзя) і таксама ўваскрашае старонкі героіка-трагедыйнага змагання нашых продкаў з іншаземнымі захопнікамі. Адзін з галоўных персанажаў твора — вобраз Міндоўга. Гэты князь аб'яднаў беларускія і літоўскія землі ў адзіную дзяржаву з сталіцай у Наваградку. Ён здолеў кансалідаваць сілы і разбіць тэўтонскія полчышчы. Л. Дайнека не ідэалізуе Міндоўга як палітыка і чалавека, бо новая дзяржава славян і літоўцаў "нарадзілася ў вялікіх пакутах, агні і крыві". Яркую індывідуальна-мастацкую характарыстыку набылі ў рамане вобразы князёў Далібора, Ізяслава, Войшалка. Пры раскрыцці пісьменнікам падзей і канфліктаў мінулага не губляецца напружанасць дзеяння, займальнасць апавядання.\\
 Да пары зараджэння і барацьбы за беларускую дзяржаўнасць скіроўвае нас у сваім рамане "Кліч род нага звона" (1995-1998) і Генрых Далідовіч. З твора добра бачна, як драматычна складваюцца гістарычныя абставіны: новагародскай зямлі пагражаюць манголы і крыжакі, у суседнім Галіцка-Валынскім княстве таксама выношваюцца хітрыя, каварныя планы. Галоўная ідэя твора заключаецца ў тым, каб паказаць гартаванне патрыятычна-нацыянальнага духу і свядомасці, па-мастацку сцвердзіць думку, што незалежнасць — умова пабудовы сваёй уласнай дзяржавы. Калі У. Караткевіч імкнуўся паказваць мінулае ў рамантызаваным, прыгодніцкім ключы, то Г. Далідовіч прытрымліваецца традыцыі рэалістычнага жывапісання. Цікавасць да сюжэта твора ўзмацняе тое, што пісьменнік ярка паказвае любоўныя страсці, "жар кахання".\\
-Старадаўнія пласты гісторыі глыбока ўздымае [[litpers>вольга-іпатава|Вольга Іпатава]]. Аповесць "За морам Хвалынскім" (1989) пераносіць нас у часы Полацкага княства (XI стагоддзе). За мора Хвалынскае (Каспійскае), у Сярэднюю Азію выпраўляецца і трапляе палачанін Алекса, які адкрывае экзатычны свет далёкага краю. Герой твора спазнае жыццёвую мудрасць і адвечныя традыцыі жыхароў Усходу, іх рэлігію, звычаі і побыт. Шмат што ўражвае і здзіўляе, аказваецца блізкім яго поглядам на свет. Усходняя філасофія і культура духоўна ўзбагаціла Алексу, ён прыходзіць да вельмі важнай высновы агульначалавечага характару пра тое, што "ў свеце — адна душа, а мы ўсе, усе тыя, хто жыве на зямлі, — толькі часткі гэтай душы". Пісьменніца ў сваёй аповесці маляўніча ўзнаўляе ўсходні каларыт, уводзячы ў мастацкі тэкст пейзажныя замалёўкі, прытчы, урыўкі з Карана, твораў Ібн Сіны.\\
+Старадаўнія пласты гісторыі глыбока ўздымае [[постаці/вольга-іпатава|Вольга Іпатава]]. Аповесць "За морам Хвалынскім" (1989) пераносіць нас у часы Полацкага княства (XI стагоддзе). За мора Хвалынскае (Каспійскае), у Сярэднюю Азію выпраўляецца і трапляе палачанін Алекса, які адкрывае экзатычны свет далёкага краю. Герой твора спазнае жыццёвую мудрасць і адвечныя традыцыі жыхароў Усходу, іх рэлігію, звычаі і побыт. Шмат што ўражвае і здзіўляе, аказваецца блізкім яго поглядам на свет. Усходняя філасофія і культура духоўна ўзбагаціла Алексу, ён прыходзіць да вельмі важнай высновы агульначалавечага характару пра тое, што "ў свеце — адна душа, а мы ўсе, усе тыя, хто жыве на зямлі, — толькі часткі гэтай душы". Пісьменніца ў сваёй аповесці маляўніча ўзнаўляе ўсходні каларыт, уводзячы ў мастацкі тэкст пейзажныя замалёўкі, прытчы, урыўкі з Карана, твораў Ібн Сіны.\\
 У гістарычным рамане "Залатая жрыца Ашвінаў" (1997) В. Іпатава робіць мастацкі экскурс у часы княжання Міндоўга, калі на нашай зямлі, нягледзячы на ўсталяванне хрысціянства, працягвала жыць вера ў адухоўленыя сілы прыроды, у існаванне Перуна, Сварога, Вялеса, Лялі і іншых бостваў. Сонца, неба і зоркі здаўна сталі крыніцай міфалагічнай вобразатворчасці і рэлігійнага пакланення для іншых народаў, і таму на старонках твора ідзе згадка пра самыя старажытныя вераванні і абрады, багоў індусаў Індры, Дакшапаці, Агні. Пісьменніца робіць выхад да першавытокаў міфалогіі беларусаў, асэнсоўвае глыбокі ўнутраны змест поглядаў і ўяўленняў нашых продкаў, спасцігае іх мудрую філасофію быцця, заснаваную на трывалай і гарманічнай духоўнай повязі з космасам. Жрыца храма Ашвінаў Жывена, галоўная гераіня твора, якраз і ўвасабляе сабой глыбокую, жывую повязь чалавека з прыродай, зорным сусветам. Яна гаворыць і Міндоўгу, і Войшалку пра тое, што душа прылятае на гэты зямны свет, каб выканаць пэўную ролю і зведаць выпрабаванні, наканаваныя вышэйшымі сіламі. Жывена, успрыняўшы сэрцам мудрыя ўрокі старога Святазара, сама стала прапаведніцай гартавання і паратунку чалавечага духу, яго ўзвышэння праз веру "багам і светламу пачатку жыцця". У творы з вуснаў жрыцы Ашвінаў гучыць гуманістычная думка пра духоўнае адзінства людзей пад вечным зорным небам: "І неба на ўсіх адно, і зоркі на ім тыя ж".\\
 У творах пра далёкае мінулае Уладзіміра Арлова знаходзіцца, як правіла, лёс пэўнай гістарычнай асобы. Зрэшты, кнігі пісьменніка "Дзень, калі ўпала страла" (1988) і "Рандэву на манеўрах" (1992) складаюць аповесці і апавяданні пра гісторыю Беларусі самых розных часоў і эпох (ад XII да XX стагоддзя). З аповесці "[[творы/уладзімір-арлоў|Дзень, калі ўпала страла]]" паўстае вобраз полацкага князя Уладзіміра, якога сяряднявечная "Хроніка Лівоніі" называе Вальдэмарам. У мастацкай трактоўцы пісьменніка Уладзімір — мужны заступнік і абаронца Полацкай зямлі, яе палымяны патрыёт. Акрамя таго, ён — разважлівы палітык і воін, які ўсведамляе, што супрацьстаяць крыжацкай агрэсіі трэба не толькі сілай, але і розумам. Палёт стралы, пра якую думае князь Уладзімір, становіцца сімвалам чалавечага шляху, яго паяднанасці з часам, памяццю і гісторыяй.\\
@@ Радок 62: / Радок 62: @@
 Пяру У. Арлова таксама належаць апавяданні "Каля Дзікага Поля", "Кроніка Лаўрына Баршчэўскага", "[[творы/уладзімір-арлоў/уладзімір-арлоў-пішу-вам-у-масковію|Пішу вам у Масковію]]", "Пяць мужчын у леснічоўцы" і некаторыя іншыя творы, якія значна паіпыраюць абсягі мастацкай літаратуры на тэму далёкага мінулага і спрыяюць пасталенню нашай гістарычнай памяці.\\
 Сярод сучасных пісьменнікаў, якія прыкметна сцвердзілі сябе на ніве мастацкай гістарычнай прозы, таксама трэба назваць імя Вітаўта Чаропкі, аўтара рамана "Храм без Бога" (1992). Гэты твор узнаўляе складаныя і вірлівыя падзеі ў Беларусі XVI стагоддзя: паход крымскіх татараў на Беларусь, разгром іх беларуска-літоўскімі войскам і над Клецкам у 1506 годзе, змову з вялікім князем маскоўскім, на чале якой стаяў князь Міхайла Глінскі. Раман шматгеройны, прычым нямала персанажаў рэальныя гістарычныя асобы (кароль Польшчы Аляксандр, вялікі князь Жыгімонт Стары, маскоўскі князь Васіль III, княгіня Настасся Слуцкая і інш.), але адным з цэнтральных вобразаў становіцца вобраз слуцкага ваяра Мацея Кузьмініча. Трагедыйнае гучанне ў творы набывае тэма братазабойчай вайны, прычынай якой становяцца карыслівыя ўласныя інтарэсы і амбіцыі князя Глінскага, які імкнуўся захапіць уладу ў дзяржаве, гэта той Міхайла Глінскі, які здабыў перамогу пад Клецкам над 30-тысячным войскам крымчакоў. Найвялікшая трагедыя, калі чалавек ідзе на здраду Бацькаўшчыне, забываецца на яе лес, пралівае кроў братоў, безразважна руйнуе тое, што нядаўна было святым. У рамане В. Чаропкі добра раскрыты драматызм асобнага чалавека і трагічныя абставіны лесу ўсяго народа на вырашальных паваротах гісторыі.\\
-Сучасная беларуская проза асэнсоўвае мінулае Беларусі не толькі далёкіх эпох, але і гісторыю XX стагоддзя. Мастацка-гістарычная трылогія Генрыха Далідовіча [[творы/генрых-далідовіч/генрых-далідовіч-гаспадар-камень|"Гаспадар-камень"]] (1986), "Пабуджаныя" (1988), "Свой дом" (1992) прысвечана аднаму з самых складаных і драматычных перыядаў нашага мінулага — станаўленню беларускай дзяржаўнасці ў 1917-1919 гадах. Асабліва насычаныя на падзеі апошнія два раманы трылогіі. Пісьменнік яскрава паказвае, што ў той час, узвіхраны рэвалюцыйнай бурай, супрацьстаяннем палітычных партый, рухаў, ідэй, вырашалася пытанне нашага нацыянальнага самавызначэння, лёс пабудовы беларускага дому, будучыня народа. Вялікае месца празаікам адведзена стварэнню вобразаў нацыянальнай інтэлігенцыі (Лашковіч, Васілевіч, Нямковіч), прычым ён узнаўляе воблікі рэальных дзеячаў тагачаснага грамадскага і культурнага руху, хто цесна прычыніўся да змагання беларусаў за права звацца нацыяй і народам (Зміцер Жылуновіч, які вядомы ў літаратуры як [[litpers>цішка-гартны|Цішка Гартны]], Аляксандр Чарвякоў, Язэп Дыла і інш.).\\
+Сучасная беларуская проза асэнсоўвае мінулае Беларусі не толькі далёкіх эпох, але і гісторыю XX стагоддзя. Мастацка-гістарычная трылогія Генрыха Далідовіча [[творы/генрых-далідовіч/генрых-далідовіч-гаспадар-камень|"Гаспадар-камень"]] (1986), "Пабуджаныя" (1988), "Свой дом" (1992) прысвечана аднаму з самых складаных і драматычных перыядаў нашага мінулага — станаўленню беларускай дзяржаўнасці ў 1917-1919 гадах. Асабліва насычаныя на падзеі апошнія два раманы трылогіі. Пісьменнік яскрава паказвае, што ў той час, узвіхраны рэвалюцыйнай бурай, супрацьстаяннем палітычных партый, рухаў, ідэй, вырашалася пытанне нашага нацыянальнага самавызначэння, лёс пабудовы беларускага дому, будучыня народа. Вялікае месца празаікам адведзена стварэнню вобразаў нацыянальнай інтэлігенцыі (Лашковіч, Васілевіч, Нямковіч), прычым ён узнаўляе воблікі рэальных дзеячаў тагачаснага грамадскага і культурнага руху, хто цесна прычыніўся да змагання беларусаў за права звацца нацыяй і народам (Зміцер Жылуновіч, які вядомы ў літаратуры як [[постаці/цішка-гартны|Цішка Гартны]], Аляксандр Чарвякоў, Язэп Дыла і інш.).\\
 Раман "Заходнікі" (1994) Генрыха Далідовіча адлюстроўвае рэчаіснасць першых пасляваенных гадоў у былой Заходняй Беларусі. Паказваецца тут нямала негатыўнага, што нёс той складаны і цяжкі час, і ў гэтым прынцыповая навізна погляду аўтара на пасляваеннае жыццё. У нашай літаратуры было створана нямала ідылічных, павярхоўных карцін пра слаўны лад калгаснага гаспадарання і шчаслівы лёс працоўных у заходніх абласцях Беларусі. Пра адзін з такіх твораў "У Забалоцці днее" (1950) сам яго аўтар Я. Брыль з пазіцый сучаснасці і ведання сапраўдных тагачасных рэалій выказаўся вельмі крытычна: "Азіраешся назад, на сваё "Забалоцце", і горка, і цяжка". На прыкладзе сям'і Грыгарцэвічаў Г. Далідовіч паказвае, як сталінская ўлада рассяляньвала вёску, чыніла з сапраўдных гаспадароў здзек і гвалт. Чалавек заставаўся бяспраўны, яго можна было запалохаць і нават знішчыць. Прысланы старшыня сельсавета Кураглядаў якраз і "ажыццяўляе ўладу", ставіцца да заходнікаў як да ворагаў палітыкі партыі, хлусіць і паклёпнічае, толькі б скалечыць і патаптаць таго, хто стаіць на ягоным шляху. Урэшце, гэты прайдзісвет і дэмагог па-бандыцку ў лесе забівае Сцяпана Грыгарцэвіча — сапраўднага гаспадара, сумленнага працаўніка, і гэтая смерць становіцца ўвасабленнем трагедыі беларускай вёскі, суровым прысудам тагачаснай сістэме ўлады.\\
 Прыкметнай з'явай у сучаснай прозе стаў зварот да асэнсавання жыцця і дзейнасці найбольш значных асоб нашай гісторыі, культуры, літаратуры. З гісторыка-біяграфічцых твораў апошняга дзесяцігоддзя найперш трэба назваць раманы Алега Лойкі "Францыск Скарына, або Сонца Маладзіковае" і Валянціны Коўтун "Крыж міласэрнасці". Першы раман, як зразумела з назвы, прысвечаны славутаму беларускаму першадрукару і асветніку, другі апавядае пра [[творы/цётка-алаіза-пашкевіч/цётка-алаіза-пашкевіч|Алаізу Пашкевіч (Цётку)]].\\