Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:іншае:сучасная-літаратура-беларусі:сучасная-беларуская-проза-258 [2025/08/23 15:42] – vedybeadmin
+++ творы:іншае:сучасная-літаратура-беларусі:сучасная-беларуская-проза-258 [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 8: / Радок 8: @@
 ====== Сучасная беларуская проза ======
 Сівая мінуўшчына і вогненны небасхіл самай жудаснай у гісторыі чалавецтва вайны, сведкі і салдаты якой яшчэ жывуць сярод нас, трагедыя сталінскага генацыду і супярэчлівая наша сучаснасць, у якой ёсць месца любові і нянавісці з яе сатанінскімі турамі, людзі і нелюдзі, праведнікі і зладзеі — вось толькі некаторыя тэмы і вобразы сучаснай беларускай прозы. У ёй — пра ўсё, што было, што ёсць і нават пра тое, што будзе, калі не адумаемся, не спынімся, калі не заззяе над намі высокае неба ідэала, убачыць якое — залежыць ад кожнага з нас. "Адбітак родных з'яў" — лепш не сказаць пра сутнасць літаратуры як факта мастацтва.\\
-Даследчыкі сівой мінуўшчыны бачаць сваё прызначэнне, паводле слоў [[litpers>уладзімір-караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]], каб занава ствараць свой на род, у якога некалі, адбіраючы яго край, разбураючы яго гнёзды, адабралі і памяць.\\
+Даследчыкі сівой мінуўшчыны бачаць сваё прызначэнне, паводле слоў [[постаці/уладзімір-караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]], каб занава ствараць свой на род, у якога некалі, адбіраючы яго край, разбураючы яго гнёзды, адабралі і памяць.\\
 Памяць пра мінулае ёсць памяць пра будучыню, як ні парадаксальна гэта некаму здаецца.\\
-Апроч навуковага адлюстравання гісторыі ("Старажытная Беларусь" М. Ермаловіча, "Памяць пра легенды" К. Тарасава, "Імя ў летапісе" В. Чаропкі) у нашай літаратуры ёсць і мастацкае яе адлюстраванне — рэалістычнае і рамантычнае, нават фантастычнае і дэтэктыўнае (У. Караткевіч, У. Арлоў, [[творы/леанід-дайнека/творчасць-леаніда-дайнекі|Леанід Дайнека]]). У апошні час з'явілася шмат твораў, прысвечаных постацям далёкай мінуўшчыны: Алега Лойкі ("Францыск Скарына, або Сонца Маладзіковае"), В. Коўтун ("Крыж міласэрнасці" — пра [[творы/цётка-алаіза-пашкевіч/цётка-алаіза-пашкевіч#ym_playback=linkmap&ym_cid=22907509|Цётку]]), [[litpers>васіль-хомчанка|Васіля Хомчанкі]] ("[[творы/васіль-хомчанка/васіль-хомчанка-пры-апазнанні-затрымаць|Пры апазнанні — затрымаць]]" — пра [[litpers>францішак-багушэвіч|Францішка Багушэвіча]]), [[творы/раіса-баравікова/раіса-баравікова-барбара-радзівіл|Раісы Баравіковай ("Барбара Радзівіл")]] і шмат іншых.\\
+Апроч навуковага адлюстравання гісторыі ("Старажытная Беларусь" М. Ермаловіча, "Памяць пра легенды" К. Тарасава, "Імя ў летапісе" В. Чаропкі) у нашай літаратуры ёсць і мастацкае яе адлюстраванне — рэалістычнае і рамантычнае, нават фантастычнае і дэтэктыўнае (У. Караткевіч, У. Арлоў, [[творы/леанід-дайнека/творчасць-леаніда-дайнекі|Леанід Дайнека]]). У апошні час з'явілася шмат твораў, прысвечаных постацям далёкай мінуўшчыны: Алега Лойкі ("Францыск Скарына, або Сонца Маладзіковае"), В. Коўтун ("Крыж міласэрнасці" — пра [[творы/цётка-алаіза-пашкевіч/цётка-алаіза-пашкевіч#ym_playback=linkmap&ym_cid=22907509|Цётку]]), [[постаці/васіль-хомчанка|Васіля Хомчанкі]] ("[[творы/васіль-хомчанка/васіль-хомчанка-пры-апазнанні-затрымаць|Пры апазнанні — затрымаць]]" — пра [[постаці/францішак-багушэвіч|Францішка Багушэвіча]]), [[творы/раіса-баравікова/раіса-баравікова-барбара-радзівіл|Раісы Баравіковай ("Барбара Радзівіл")]] і шмат іншых.\\
-"Найбольшае зло ў нашым жыцці — спрадвечнае наша бяспамяцтва", — сцвярджае [[litpers>васіль-быкаў|Васіль Быкаў]]. У імя памяці, пакуль не позна, трэба засведчыць і трагедыю вайны, каб яна зноў да нас не прыйшла, і жудасныя выявы таталітарнай сістэмы і дыктатуры ў часы сталіншчыны, а таксама перыяд масавага расчалавечання і разбэшчання народа ў зусім блізкія нам часы.\\
+"Найбольшае зло ў нашым жыцці — спрадвечнае наша бяспамяцтва", — сцвярджае [[постаці/васіль-быкаў|Васіль Быкаў]]. У імя памяці, пакуль не позна, трэба засведчыць і трагедыю вайны, каб яна зноў да нас не прыйшла, і жудасныя выявы таталітарнай сістэмы і дыктатуры ў часы сталіншчыны, а таксама перыяд масавага расчалавечання і разбэшчання народа ў зусім блізкія нам часы.\\
 У апошні час акрамя твораў-абеліскаў, твораў-рэквіемаў пра Вялікую Айчынную вайну з'явіліся творы, у якіх паказана трагедыя чалавека, якога не забілі, але які забіваў сам ці не змог супрацьстаяць неапраўданаму забойству, вынішчэнню нявінных ахвяр, не выкліканых ваеннай неабходнасцю. Вобразам Змітрака Барэйкі з аповесці [[творы/васіль-быкаў/васіль-быкаў-пакахай-мяне-салдацік|"Пакахай мяне, салдацік"]] Васіль Быкаў зноў і зноў праклінае вайну і гаворыць пра небяспеку і фашызму, і бальшавізму.\\
-На тэму бальшавіцкага таталітарызму напісана шмат твораў: "[[творы/сяргей-грахоўскі/сяргей-грахоўскі-зона-маўчання|Зона маўчання]]" [[litpers>сяргей-грахоўскі|Сяргея Грахоўскага]], "Пабуджаныя" [[творы/генрых-далідовіч/жыццёвы-і-творчы-шлях-генрыха-далідовіча|Генрыха Далідовіча]], "Яжовыя рукавіцы", "Пекла" П. Пруднікава, "[[творы/францішак-аляхновіч/францішак-аляхновіч-у-капцюрох-гпу|У кіпцюрох ГПУ]]" [[litpers>францішак-аляхновіч|Францішака Аляхновіча]], "Скураное паліто", "Рубец" [[litpers>янка-скрыган|Янкі Скрыгана]] і інш. У апавяданні Васіля Быкава "[[творы/васіль-быкаў/васіль-быкаў-на-чорных-лядах|На Чорных лядах]]" расказваецца пра трагедыю Слуцкага паўстання 1920 г. супраць бальшавізму. Восем знясіленых, без ежы і патронаў, чалавек адважваюцца на самагубства: яны капаюць сабе яму і па чарзе кладуцца ў яе. Матыў жудаснага выбару — не "пацягнуць на пакуты іншых, тых, дзеля каго, па сутнасці, распачалі" паўстанне. З васьмі застаўся жыць толькі 15-гадовы Валодзька Сулашчык, якому камандзір даручыў закапаць і зраўняць з зямлёй магілу паўстанцаў. Выратаванне Валодзькі — не толькі момант сюжэта, але і сімвал бяссмерця, самаахвярнасці ўдзельнікаў Слуцкага паўстання. Праз трагедыю герояў твора пісьменнік паказаў нацыянальную трагедыю і сутнасць бальшавізму як самай страшнай выявы таталітарнай сістэмы.\\
+На тэму бальшавіцкага таталітарызму напісана шмат твораў: "[[творы/сяргей-грахоўскі/сяргей-грахоўскі-зона-маўчання|Зона маўчання]]" [[постаці/сяргей-грахоўскі|Сяргея Грахоўскага]], "Пабуджаныя" [[творы/генрых-далідовіч/жыццёвы-і-творчы-шлях-генрыха-далідовіча|Генрыха Далідовіча]], "Яжовыя рукавіцы", "Пекла" П. Пруднікава, "[[творы/францішак-аляхновіч/францішак-аляхновіч-у-капцюрох-гпу|У кіпцюрох ГПУ]]" [[постаці/францішак-аляхновіч|Францішака Аляхновіча]], "Скураное паліто", "Рубец" [[постаці/янка-скрыган|Янкі Скрыгана]] і інш. У апавяданні Васіля Быкава "[[творы/васіль-быкаў/васіль-быкаў-на-чорных-лядах|На Чорных лядах]]" расказваецца пра трагедыю Слуцкага паўстання 1920 г. супраць бальшавізму. Восем знясіленых, без ежы і патронаў, чалавек адважваюцца на самагубства: яны капаюць сабе яму і па чарзе кладуцца ў яе. Матыў жудаснага выбару — не "пацягнуць на пакуты іншых, тых, дзеля каго, па сутнасці, распачалі" паўстанне. З васьмі застаўся жыць толькі 15-гадовы Валодзька Сулашчык, якому камандзір даручыў закапаць і зраўняць з зямлёй магілу паўстанцаў. Выратаванне Валодзькі — не толькі момант сюжэта, але і сімвал бяссмерця, самаахвярнасці ўдзельнікаў Слуцкага паўстання. Праз трагедыю герояў твора пісьменнік паказаў нацыянальную трагедыю і сутнасць бальшавізму як самай страшнай выявы таталітарнай сістэмы.\\
 У апавяданні Васіля Быкава [[творы/васіль-быкаў/васіль-быкаў-жоўты-пясочак|"Жоўты пясочак"]] машыну рэпрэсій, што набірае свае шалёныя абароты і прагне ўсё новых і новых ахвяр, сімвалізуе машына, у якой вязуць на расстрэл няшчасных людзей.\\
 Змест твора складаюць жыццяпісы кожнай ахвяры і абсурдных абставін, што прывялі іх да магілы. Сімвалічны і эпізод, звязаны з лёсам былога супрацоўніка НКУС Сурвілы. На яго сумленні не адно загубленае жыццё — ён верна служыў сістэме, "не па службе, а па душы" вынішчаючы "ворагаў народа". Але надышоў і яго час, калі сістэма, адпрацаваўшы яго, бязлітасна выкінула і прыраўняла да тых, каго ён з асалодай забіваў з пісталета ў патыліцу. Былы ка т да самага канца не верыць у блізкасць сваёй смерці, а, зразумеўшы яе непазбежнасць, патрабуе для сябе асобнай магілы, каб не ляжаць у зямлі побач з розным "быдлам". I нават сам капае сабе магілу, не ведаючы, што ляжаць усё роўна давядзецца з "быдлам" Лёс катаў і лёс ахвяр, сцвярджае Васіль Быкаў, лёс аднолькавы.\\
-Даследаванне сучаснасці — таксама "адбітак родных з'яў", але, нажаль, не тых, якія лечаць душу і ўзвышаюць яе. Летапісцы сучаснасці, канстатуючы розныя выявы бездухоўнасці, даследуюць яе вытокі, б'юць у набат, б'юць трывогу, заклікаюць грамадства спыніцца, адумацца, папярэджваюць пра вялікую небяспеку, што падсцерагае нас усіх, калі не зробім належных высноў. Ужо адны толькі назвы твораў найноўшай беларускай літаратуры, прысвечаных праблемам сучаснасці, гавораць самі за сябе: "Труба" (В. Быкаў), "Годдэмана" ([[litpers>георгій-марчук|Георгій Марчук]]), [[творы/іван-шамякін/іван-шамякін-сатанінскі-тур|"Сатанінскі тур"]], [[творы/іван-шамякін/іван-шамякін-падзенне|"Падзенне"]] ([[litpers>іван-шамякін|Iван Шамякін]]), "Грабавыя" (С. Патаранскі), "Гон" (А. Кірвель), "Крыж" (А. Варановіч), "Пралік Валанцэвіча" (В. Какорыч), "Лішняе дзіця, або Амплітуда жаданняў" (У. Дамашкевіч), "Ноч перад нядзеляй" (З. Прыгодзіч), "Божачка, ратуй!" (М. Райчонак), публіцыстычнае даследаванне "Чаму крача воран" (Стах Дзедзіч) і шмат іншых.\\
+Даследаванне сучаснасці — таксама "адбітак родных з'яў", але, нажаль, не тых, якія лечаць душу і ўзвышаюць яе. Летапісцы сучаснасці, канстатуючы розныя выявы бездухоўнасці, даследуюць яе вытокі, б'юць у набат, б'юць трывогу, заклікаюць грамадства спыніцца, адумацца, папярэджваюць пра вялікую небяспеку, што падсцерагае нас усіх, калі не зробім належных высноў. Ужо адны толькі назвы твораў найноўшай беларускай літаратуры, прысвечаных праблемам сучаснасці, гавораць самі за сябе: "Труба" (В. Быкаў), "Годдэмана" ([[постаці/георгій-марчук|Георгій Марчук]]), [[творы/іван-шамякін/іван-шамякін-сатанінскі-тур|"Сатанінскі тур"]], [[творы/іван-шамякін/іван-шамякін-падзенне|"Падзенне"]] ([[постаці/іван-шамякін|Iван Шамякін]]), "Грабавыя" (С. Патаранскі), "Гон" (А. Кірвель), "Крыж" (А. Варановіч), "Пралік Валанцэвіча" (В. Какорыч), "Лішняе дзіця, або Амплітуда жаданняў" (У. Дамашкевіч), "Ноч перад нядзеляй" (З. Прыгодзіч), "Божачка, ратуй!" (М. Райчонак), публіцыстычнае даследаванне "Чаму крача воран" (Стах Дзедзіч) і шмат іншых.\\
 Дысануе назвам усіх пералічаных твораў назва аповесці I. Сурмана "Вясельная ноч", але змест яе зусім не пра каханне і галоўнае свята жыцця чалавека. Сітуацыя, апісаная ў творы, жудасная і трагічная: маладыя паехалі распісвацца, а ў гэты час памірае бацька, які да гэтага доўга і цяжка хварэў. Перад жонкаю нябожчыка стаіць выбар: спыніць усё і ладзіць хаўтуры ці... Яна выбірае другое, жадаючы дабра дачцэ, баючыся перашкодзіць яе шчасцю, і хавае труп у хаце, дзе ўжо ладзяць вяселле, рыхтуюцца да яго. Ці будзе шчаслівай такая сям'я? Забыліся мы пра векавую народную мараль, адрынулі яе, не звяртаем увагі на папераджальныя знакі бяды, што пасылае нам неба і маці-прырода. Нашы продкі на працягу года пасля смерці каго-небудзь у сям'і не ладзілі вяселляў, бо зрабіць інакш лічылася і вялікім грахом, і нядобрым знакам.\\
 Пра тое, што мы ўжо на парозе, пераступаць які нельга, што ўжо вечар, за якім будзе чорная ноч і можа не наступіць "раніца ў нядзельку", ужо білі трывогу летапісцы сучаснасці 60-80-х гг. Але мы не паслухаліся і не пачулі вечавага звону, як назваў літаратуру Васіль Быкаў.\\
@@ Радок 29: / Радок 29: @@
 Падзенне — такі канчатковы прысуд стану душ людскіх, зроблены Іванам Шамякіным ва ўсіх аповесцях, сабраных у кнігу "Сатанінскі тур". У аповесці [[творы/іван-шамякін/іван-шамякін-без-пакаяння|"Без пакаяння"]] трагедыя нашага грамадства па прычыне бездухоўнасці паказана праз трагедыю дзіцяці, вымушанага сярод раскошы і сытасці некаторых "новых" калаціцца ад холаду, зведаць голад, страх і ўкрасці батон (перад гэтым хлопчык прасіўся на працу, каб зарабіць на хлеб і пакарміць хворую маці). Бізнесмен, каб напалохаць злодзея, страляе шротам, але трапляе ў вуха хлопчыка...\\
 Уцёкі ад пакарання (апісанне іх займае значную частку аповесці), сцвярджае пісьменнік, магчымыя, але нельга ўцячы ад сябе. Сама-апраўданне героя (яго ўнутраныя маналогі, успаміны складаюць большую частку твора) — спосаб даследавання пісьменнікам прычын таго, як былы камсамольскі функцыянер дайшоў да забойства дзіцяці.\\
-Пазіцыя Iвана Шамякіна відавочная і непрыхаваная. Такое падзенне і вар'яцтва стала магчымым, лічыць пісьменнік, даследуючы і іншыя выявы зла ў кнізе "Сатанінскі тур", толькі ў выніку перабудовы і дэмакратызацыі, да якой грамадства было не падрыхтавана. Перабудова і дэмакратызацыя стала той бесчалавечнай сітуацыяй, якая і справакавала самыя мярзотныя якасці людзей, справакавала людзей на нялюдскасць. Перабудова — тая сітуацыя, калі магчыма здзяйсненне прынцыпу "лаві момант": усе вакол хапаюць, рвуць — спяшайся і ты! З такой высновай нельга было б не пагадзіцца, калі б пісьменнік даследаваў яшчэ і прычыну прычын. Мярзотнасці людскія, што драмалі да пары да часу, назапашваліся і выпешчваліся той сістэмай, якую (і гэта нельга адмаўляць!) апяваў і ўслаўляў I . Шамякін у многіх сваіх творах. Так, ён, безумоўна, з уласцівым яму майстэрствам паказваў і канфлікты, што былі ў камуністычным мінулым, аднак гэтыя канфлікты заўсёды вырашаліся майстрам [[slounik>белетрыстыка|белетрыстыкі]] на ўзроўні перамогі дабра над злом. A калі так вырашаюцца канфлікты ў грамадстве — яно чалавечнае, справядлівае, а лад жыцця і абставіны маюць права на існаванне, бо, сапраўды, без канфліктаў, без зла не бывае нават у самым пажаданым грамадстве.\\
+Пазіцыя Iвана Шамякіна відавочная і непрыхаваная. Такое падзенне і вар'яцтва стала магчымым, лічыць пісьменнік, даследуючы і іншыя выявы зла ў кнізе "Сатанінскі тур", толькі ў выніку перабудовы і дэмакратызацыі, да якой грамадства было не падрыхтавана. Перабудова і дэмакратызацыя стала той бесчалавечнай сітуацыяй, якая і справакавала самыя мярзотныя якасці людзей, справакавала людзей на нялюдскасць. Перабудова — тая сітуацыя, калі магчыма здзяйсненне прынцыпу "лаві момант": усе вакол хапаюць, рвуць — спяшайся і ты! З такой высновай нельга было б не пагадзіцца, калі б пісьменнік даследаваў яшчэ і прычыну прычын. Мярзотнасці людскія, што драмалі да пары да часу, назапашваліся і выпешчваліся той сістэмай, якую (і гэта нельга адмаўляць!) апяваў і ўслаўляў I . Шамякін у многіх сваіх творах. Так, ён, безумоўна, з уласцівым яму майстэрствам паказваў і канфлікты, што былі ў камуністычным мінулым, аднак гэтыя канфлікты заўсёды вырашаліся майстрам [[слоўнік/белетрыстыка|белетрыстыкі]] на ўзроўні перамогі дабра над злом. A калі так вырашаюцца канфлікты ў грамадстве — яно чалавечнае, справядлівае, а лад жыцця і абставіны маюць права на існаванне, бо, сапраўды, без канфліктаў, без зла не бывае нават у самым пажаданым грамадстве.\\
 Не страшна, калі ў жыцці ёсць зло, страшна — калі яно ваяўнічае, калі "няпраўда праўду акілзала і едзе людскасці на спіне", як пра тое даводзіў яшчэ Купала вершам "Раз лад". Пісьменнік жа Іван Шамякін не хацеў бачыць, што ўжо ў апетым ім грамадстве выпешчваліся "свінтусы" да памераў "грандыёзусаў", што чорт "загаціў пекла да варотаў", і сёння зло, прарваўшы ўсе шлюзы, хлынула і ў наша жыццё, і, на жаль, у нашы душы. Мы сёння не толькі назіраем "сатанінскі тур", сатанінскі баль зла, але (і ў тым трагедыя нашага грамадства) вымушаны быць на тым балі, так ці іначай, але быць. Толькі ж заўсёды ў чалавека ёсць выбар хаця б на тым балі не танцаваць — застацца чалавекам. Не паехаць, не ўдзельнічаць у "сатанінскам туры". Герой аповесці "Сатанінскі тур" сілай абставін вымушаны быў на яго згадзіцца, хоць жонка сэрцам чула бяду, не хацела таго тура. Узнікла сітуацыя (дарэчы, жыццёвая, апісаная на старонках прэсы), пры якой удзельнікі сатанінскага камерцыйнага тура ў Польшчу некалі дзён (у спёку!) вазілі з сабой труп аднаго з удзельнікаў тура. Турысты не захацелі вярнуцца, калі здарылася трагедыя, каб не цярпець страт і выдаткаў. А пра страту сваіх душ мала хто думаў, а тыя, што і падумалі, аказаліся ў меншасці. Нясіла дабра заўсёды ператвараецца ў зло.\\
 Філасофія аповесці А. Варановіча "Крыж" выяўляецца найперш праз устаўную легенду-прытчу пра крыж.\\