Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:іншае:літаратары-хіх-стагоддзя:тамаш-зан [2025/08/23 15:42] – vedybeadmin
+++ творы:іншае:літаратары-хіх-стагоддзя:тамаш-зан [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 12: / Радок 12: @@
 Славуты грамадскі дзеяч і паэт Тамаш Зан паходзіў з тыповай беларускай шляхты. Сапраўднае прозвішча яго продкаў — Зань. Родавае гняздо Заняў — Радашковічы. Дзяды па матчынай лініі Далеўскія жылі ў мястэчку Узда. Усе яны былі ўніятамі.\\
 Нарадзіўся Тамаш Зан 21 снежня 1796 г. у падмаладзечанскай вёсцы Мясата, дзе яго маці — жонка касцюшкаўскага паўстанца Кароля Зана — спынілася на кароткі час. Дзяцінства Тамаша Зана прайшло на ўлонні беларускай прыроды. Гэта вёскі Селішча, Вязынь, Слабада, Выверы цяперашніх Вілейскага і Маладзечанскага раёнаў. Вучыўся ён у гувернёраў, пасля ў Уздзенскай парафіяльнай школе, Мінскай гімназіі і Маладзечанскай павятовай школе.\\
-У 1815 г. Тамаш Зан паступіў у Віленскі ўніверсітэт на фізіка-матэматычны факультэт, вучыўся ён за ўласны кошт, таму адначасова займаўся гувернёрствам. Ва ўніверсітэце Тамаш Зан у першыя ж дні зблізіўся і назаўсёды пасябраваў з [[litpers>адам-міцкевіч|Адамам Міцкевічам]], з якім арганізаваў славутае Таварыства [[slounik>філаматы|філаматаў]]. З яго ініцыятывы было створана адгалінаванне гэтага згуртавання студэнцкай моладзі — Таварыства прамяністых, якое потым пераўтварылася ў Таварыства [[slounik>філарэты|філарэтаў]]. Тамаш Зан адразу стаў старшынёй (прэзідэнтам) гэтага Таварыства. Мэтай усіх названых згуртаванняў беларускай шляхецкай моладзі была самаадукацыя, пашырэнне асветы ў краі, маральнае ўдасканаленне маладых людзей, падрыхтоўка іх да будучай барацьбы з царызмам за вызваленне Бацькаўшчыны. Гэтым арганізацыям аддаваў Зан увесь свой вольны час, усю маладую энергію. Сумленнасць, мужнасць і самаахвярнасць Тамаша Зана выдатна праявіліся ў час яго арышту і следства ў 1823-1824 гг., калі, выратоўваючы з бяды сваіх сяброў, у першую чаргу Адама Міцкевіча і слабога здароўем Юзафа Яжоўскага, усю віну за стварэнне і дзейнасць згуртаванняў моладзі ён узяў на сябе. Гэта падкрэсліваў і Адам Міцкевіч, малюючы ў сваіх славутых «[[творы/адам-міцкевіч/адам-міцкевіч-дзяды|Дзядах]]» прывабны вобраз Тамаша Зана, прытым пад яго ж уласным імем. Вось якія словы ўкладвае вялікі паэт у вусны Тамаша:
+У 1815 г. Тамаш Зан паступіў у Віленскі ўніверсітэт на фізіка-матэматычны факультэт, вучыўся ён за ўласны кошт, таму адначасова займаўся гувернёрствам. Ва ўніверсітэце Тамаш Зан у першыя ж дні зблізіўся і назаўсёды пасябраваў з [[постаці/адам-міцкевіч|Адамам Міцкевічам]], з якім арганізаваў славутае Таварыства [[слоўнік/філаматы|філаматаў]]. З яго ініцыятывы было створана адгалінаванне гэтага згуртавання студэнцкай моладзі — Таварыства прамяністых, якое потым пераўтварылася ў Таварыства [[слоўнік/філарэты|філарэтаў]]. Тамаш Зан адразу стаў старшынёй (прэзідэнтам) гэтага Таварыства. Мэтай усіх названых згуртаванняў беларускай шляхецкай моладзі была самаадукацыя, пашырэнне асветы ў краі, маральнае ўдасканаленне маладых людзей, падрыхтоўка іх да будучай барацьбы з царызмам за вызваленне Бацькаўшчыны. Гэтым арганізацыям аддаваў Зан увесь свой вольны час, усю маладую энергію. Сумленнасць, мужнасць і самаахвярнасць Тамаша Зана выдатна праявіліся ў час яго арышту і следства ў 1823-1824 гг., калі, выратоўваючы з бяды сваіх сяброў, у першую чаргу Адама Міцкевіча і слабога здароўем Юзафа Яжоўскага, усю віну за стварэнне і дзейнасць згуртаванняў моладзі ён узяў на сябе. Гэта падкрэсліваў і Адам Міцкевіч, малюючы ў сваіх славутых «[[творы/адам-міцкевіч/адам-міцкевіч-дзяды|Дзядах]]» прывабны вобраз Тамаша Зана, прытым пад яго ж уласным імем. Вось якія словы ўкладвае вялікі паэт у вусны Тамаша:
 Я вамі кіраваў, каб збыць няволі путы,\\
@@ Радок 18: / Радок 18: @@
 \\
-Ён свядома, без нараканняў пайшоў на гэтыя пакуты. За арганізацыю віленскіх згуртаванняў моладзі і кіраўніцтва філарэтамі Тамаша Зана (а таксама [[litpers>ян-чачот|Яна Чачота]] і Адама Сузіна) чакала самае суровае пакаранне: бестэрміновая высылка на Урал з папярэднім адбываннем там зняволення ў «крэпасці». Але турма і ссылка не зламалі «найпрамяністага», як называлі Тамаша сябры. Ён і там, адседзеўшы вызначаны тэрмін у Арэнбургскай крэпасці, застаўся верны ідэалам маладосці. Нават прыняў удзел у тайнай арганізацыі рускіх рэвалюцыянераў у Арэнбургу, пра што цікава расказаў у сваім гістарычным рамане «Казённыя людзі» сучасны рускі пісьменнік Эрнст Сафонаў.\\
+Ён свядома, без нараканняў пайшоў на гэтыя пакуты. За арганізацыю віленскіх згуртаванняў моладзі і кіраўніцтва філарэтамі Тамаша Зана (а таксама [[постаці/ян-чачот|Яна Чачота]] і Адама Сузіна) чакала самае суровае пакаранне: бестэрміновая высылка на Урал з папярэднім адбываннем там зняволення ў «крэпасці». Але турма і ссылка не зламалі «найпрамяністага», як называлі Тамаша сябры. Ён і там, адседзеўшы вызначаны тэрмін у Арэнбургскай крэпасці, застаўся верны ідэалам маладосці. Нават прыняў удзел у тайнай арганізацыі рускіх рэвалюцыянераў у Арэнбургу, пра што цікава расказаў у сваім гістарычным рамане «Казённыя людзі» сучасны рускі пісьменнік Эрнст Сафонаў.\\
 Толькі ў 1841 г. Т. Зану дазволілі вярнуцца на радзіму. Ажаніўшыся з маладой шляхцянкай з вёскі Маліноўшчына на Маладзечаншчыне, Т. Зан пасяліўся ў специальна купленым для маладых маёнтку Кахачын у Аршанскім павеце, дзе і дажыў да канца сваіх дзён. Памёр ён у 1855 г., пакінуўшы пасля сябе трох сыноў.\\
-Тамаш Зан заслужыў нашу пашану не толькі як змагар супраць царскай тыраніі, як будзіцель грамадскага руху за разняволенне сваёй зямлі. Вельмі важная яго роля і ў нашай культуры. Ужо ў студэнцкія гады ён праславіўся як цікавы [[slounik>паэт|паэт]]. З-пад яго пяра выйшла нямала [[slounik>паэма|паэм]], [[slounik>балада|балад]], [[slounik>верш|вершаў]], [[slounik>трыялет|трыялетаў]], [[slounik>элегія|элегій]], [[slounik>песня|песень]] і іншых твораў. Найбольш значныя з іх — камедыя «Грэцкія піражкі» (1817), паэма «Табакерка» (1818), балады «Цыганка», «Свіцязь-возера» і інш. Асабліва вялікая заслуга Тамаша Зана ў тым, што ён адзін з першых звярнуўся да вуснапаэтычнай творчасці роднага яму беларускага народа як важнай творчай крыніцы.\\
+Тамаш Зан заслужыў нашу пашану не толькі як змагар супраць царскай тыраніі, як будзіцель грамадскага руху за разняволенне сваёй зямлі. Вельмі важная яго роля і ў нашай культуры. Ужо ў студэнцкія гады ён праславіўся як цікавы [[слоўнік/паэт|паэт]]. З-пад яго пяра выйшла нямала [[слоўнік/паэма|паэм]], [[слоўнік/балада|балад]], [[слоўнік/верш|вершаў]], [[слоўнік/трыялет|трыялетаў]], [[слоўнік/элегія|элегій]], [[слоўнік/песня|песень]] і іншых твораў. Найбольш значныя з іх — камедыя «Грэцкія піражкі» (1817), паэма «Табакерка» (1818), балады «Цыганка», «Свіцязь-возера» і інш. Асабліва вялікая заслуга Тамаша Зана ў тым, што ён адзін з першых звярнуўся да вуснапаэтычнай творчасці роднага яму беларускага народа як важнай творчай крыніцы.\\
 Як і ўсе філаматы і філарэты, Тамаш Зан добра ведаў і шанаваў беларускую мову, шырока выкарыстоўваў яе элементы ў сваёй польскамоўнай творчасці. Ёсць усе падставы меркаваць, што і ў яго самога былі беларускія вершы. Але яны толькі выпадкова маглі б дайсці да нас, бо іх не было дзе друкаваць. Ва ўсякім разе, намеры такія ў яго былі. Магчыма, дзе-небудзь у архівах пыляцца нікім не чытаныя творы «найпрамяністага» на беларускай мове. Вывучэннем яго літаратурнай спадчыны ніхто ў нас яшчэ па-сапраўднаму не займаўся.\\