Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:іван-пташнікаў:творчасць-івана-пташнікава [2025/08/23 15:42] – vedybeadmin
+++ творы:іван-пташнікаў:творчасць-івана-пташнікава [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 7: / Радок 7: @@
 ====== Творчасць Івана Пташнікава ======
-[[litpers>іван-пташнікаў|Іван Пташнікаў]] зрабіў важкі ўнёсак у беларускую літаратуру і асабліва ў вясковую і ваенную прозу. Раманы Пташнікава малююць вясковае жыццё ў родным аўтару Мсціжскім раёне ў час і пасля Вялікай Айчыннай вайны з новай непрыкрашанай праўдзівасцю і адкрытасцю, неўласцівай да таго беларускай вясковай прозе. Пташнікаў ужывае жывую дыялектную мову, аднак спалучае бязлітасны рэалізм з напеўным стылем, багатым на вобразы, якія надаюць прозе высокую вартасць.\\
+[[постаці/іван-пташнікаў|Іван Пташнікаў]] зрабіў важкі ўнёсак у беларускую літаратуру і асабліва ў вясковую і ваенную прозу. Раманы Пташнікава малююць вясковае жыццё ў родным аўтару Мсціжскім раёне ў час і пасля Вялікай Айчыннай вайны з новай непрыкрашанай праўдзівасцю і адкрытасцю, неўласцівай да таго беларускай вясковай прозе. Пташнікаў ужывае жывую дыялектную мову, аднак спалучае бязлітасны рэалізм з напеўным стылем, багатым на вобразы, якія надаюць прозе высокую вартасць.\\
 Іван Пташнікаў нарадзіўся ў вёсцы Задроздзе Лагойскага раёна Мінскай вобласці 7 кастрычніка 1932 г. Пасля заканчэння школы працаваў у плешчаніцкай раённай газеце «Ленінец» і настаўнікам пачатковай школы ў Лонве. У 1957 г. скончыў аддзяленне журналістыкі філалагічнага факультэта БДУ і два гады працаваў у Дзяржаўным выдавецтве БССР, а пазней, у перыяд з 1958 па 1962 г., – рэдактарам адзела прозы часопіса «Маладосць», пасля чаго перайшоў на тую ж самую пасаду ў «Полымя». Пташнікаў быў прыняты ў Саюз пісьменнікаў у 1959 г. Пісьменнік быў узнагароджаны шэрагам не вельмі значных прэмій і медалём, аднак так і не атрымаў поўнага прызнання, якое заслужыў сваім няўмольным процістаяннем кантралюемай асцярожнасці, уласцівай беларускай савецкай літаратуры.\\
 Першая аповесць Івана Пташнікава, «Чачык», была напісана ў студэнцкія гады і апублікавана ў 1957-м у «Полымі». Яна не прыцягнула асаблівай увагі ў гэты час, але мела, па меншай меры, адну рысу, уласцівую ўсім іншым ягоным раннім кароткім апавяданням: яно асвятляла праблемы вясковага жыцця, звязаныя з грубым, эгаістычным чалавекам. Праз два гады зборнік аповесцей і апавяданняў, «Зерне падае не на камень» (1959), выявіў цэлы шэраг іншых характэрных рысаў творчасці Пташнікава, якія потым прынеслі яму як ўхвалу, так і крытыку. Многія з гэтых ранніх твораў былі прысвечаны свету дзяцей і юнакоў у цяжкія пасляваенныя гады і іх асабліваму ўспрыняццю жыцця вёскі і яе ваколіц. Добрым прыкладам служыць чароўнае апавяданне «[[творы/іван-пташнікаў/іван-пташнікаў-алені|Алені]]» (1962), у якім дзяўчынка Ірка дапамагае статку аленяў, месца якіх у прыродным свеце падаецца ёй арганічным і неабходным. Пташнікаў дэманструе высокае майстэрства ў перадачы яе бачання свету, яе напаўрэалістычных-напаўфантастычных адносін да прыроды і адначасова малюе больш шырокую карціну. Ірка вельмі хвалюецца і захворвае, калі старога аленя, якому яна часта прыносіла спецыяльны пачастунак, забіваюць на мяса яе бацька ды непрыемны руды селянін Язэп. Апавяданне досыць простае, аднак яно расквечана двухгалоссем, уласцівым Пташнікаву, ягоным выдатным майстэрствам апісанняў і характарыстык і, асабліва ў дадзеным выпадку, спалучэннем несентыментальнага лірызму з рэалізмам, калі, напрыклад, на пачатку твора ўзнікае намёк на будучую «трагедыю»: «Бацька за парася прывёз з базару жыта, казаў – цяпер хопіць на вясну, а там крапіва. [...] На вячэру будуць варыць толькі зацірку». Іншыя даўжэйшыя апавяданні пра дзяцей, такія, як «[[творы/іван-пташнікаў/іван-пташнікаў-алёшка|Алёшка]]» (1962) і «Бежанка» (1962), дэманструюць такую ж здольнасць аўтара ўзнаўляць падсвядомы, напаўмагічны свет юнакоў не сродкамі пэўных лексічных і сінтаксічных канструкцый, але тэмпам і рытмам апавядання. Пазней некаторыя найбольш спелыя апавяданні Пташнікава былі аб’яднаны ў добра сустрэты чытачамі і крытыкамі зборнік «Сцяпан Жыхар са Сцешыц» (1966), названы паводле аднаго з прыгажэйшых кароткіх апавяданняў.\\
@@ Радок 18: / Радок 18: @@
 Алёша ўбачыў, як вецер з дымам гоніць іскры, маленькія, дробныя, што пясок, – падымае ўгару і сыпле тады на зямлю, як сее. Па зямлі ў тым месцы бегаў агонь. Агонь быў белы, як сонца, і ад яго калола ў вочы; здавалася яшчэ, што іскры лятуць усё роўна як з-пад зямлі...\\
 Запахла гарэлай бульбай і сырой глінай. Зарваў быў вецер, і тады ўсё заслаў дым – нічога не пазнаць...».\\
-Напрыканцы гэтага незвычайнага твора няма падкрэсленай маралі, прытым што падзеі і героі выглядаюць абсалютна пераканаўча ад пачатку і да самага канца. Падрабязныя апісанні навакольнай прыроды, якія спалучаюцца з глыбокімі характарыстыкамі вяскоўцаў, служаць для запавольвання і ў той жа самы час абагачаюць непазбежны ход падзей, як і шматлікія [[slounik>рэмінісцэнцыя|рэмінісцэнцыі]], успаміны і разважанні персанажаў перад тварам новай небяспекі. Вельмі жывая дыялектная мова і арыгінальная вобразнасць (трэск аўтаматнай чаргі параўноўваецца з квохтаннем старой курыцы, альбо са стукам у дзверы далёкага дома, альбо з трэскам спелых сухіх гарохавых струкоў) ствараюць шчыльную, аднак усё ж вельмі прыцягальную тэкстуру аповесці. Сваім «Тартаком» Пташнікаў зрабіў важны і арыгінальны ўнёсак у беларускую ваенную прозу, уклаўшы ў межы невялікай формы сапраўдны драматычны эпас чалавечай мужнасці і трагізму.\\
+Напрыканцы гэтага незвычайнага твора няма падкрэсленай маралі, прытым што падзеі і героі выглядаюць абсалютна пераканаўча ад пачатку і да самага канца. Падрабязныя апісанні навакольнай прыроды, якія спалучаюцца з глыбокімі характарыстыкамі вяскоўцаў, служаць для запавольвання і ў той жа самы час абагачаюць непазбежны ход падзей, як і шматлікія [[слоўнік/рэмінісцэнцыя|рэмінісцэнцыі]], успаміны і разважанні персанажаў перад тварам новай небяспекі. Вельмі жывая дыялектная мова і арыгінальная вобразнасць (трэск аўтаматнай чаргі параўноўваецца з квохтаннем старой курыцы, альбо са стукам у дзверы далёкага дома, альбо з трэскам спелых сухіх гарохавых струкоў) ствараюць шчыльную, аднак усё ж вельмі прыцягальную тэкстуру аповесці. Сваім «Тартаком» Пташнікаў зрабіў важны і арыгінальны ўнёсак у беларускую ваенную прозу, уклаўшы ў межы невялікай формы сапраўдны драматычны эпас чалавечай мужнасці і трагізму.\\
 Для большасці чытачоў асноўным дасягненнем пісьменніка з’яўляецца ўсё ж раман «[[творы/іван-пташнікаў/іван-пташнікаў-мсціжы|Мсціжы]]» (1972), які, сапраўды, дэманструе вяршыню творчага майстэрства аўтара. Раман, назвай якога служыць назоў вёскі родных Пташнікаву мясцін, на першы погляд падаецца досыць лёгкім творам, і ўсё ж – як і нацыянальны эпас «[[творы/якуб-колас/духоўнае-багацце-чалавека-ў-паэме-новая-|Новая зямля]]» Якуба Коласа – прысвечаны рэчам, блізкім сэрцу большасці беларусаў, а менавіта адносінам да сваёй зямлі. Галоўны герой Андрэй Вялічка – не так даўно аўдавелы селянін, які кідае працу ў калгасе для таго, каб стаць конюхам у лясніцтве. Аднойчы ён ідзе ў лес, жадаючы адпомсціць суседу, які без дазволу забіў лася, а Андрэй быў вымушаны ўзяць на сябе адказнасць. Аднак у лесе ён сустракаецца з мядзведзем, які прабудзіўся пасля зімовай спячкі і пачаў нападаць на коней, у тым ліку зарэзаў і Андрэевага каня. Цудам выжыўшы ў сутычцы са зверам, ён апынаецца ў бальніцы, а калі яго выпісваюць адтуль, даведваецца, што кантора лясніцтва пераводзіцца далей на поўнач, пад Полацк, і што абяцаная яму праца цяпер звязана з пераездам, прыняўшы яе, будзе вымушаны пакінуць родную хату і маленькую дачку. Са свайго боку кіраўніцтва калгаса спрабуе націснуць на Вялічку, каб вярнуць яго назад у гаспадарку, пагражаючы яму стратай надзелу зямлі каля дома ў выпадку, калі ён адмовіцца. Гэта суровы, аднак вельмі чалавечны раман адметны тым, што ён паказаў не толькі станоўчыя, аднак і эгаістычныя, негатыўныя бакі савецкага сельскага жыцця. Прадстаўнікі бюракратычнай сістэмы ў рамане прадстаюць адрэзанымі ад жыццядайнай праўды роднай зямлі і шукаюць толькі магчымасць выкарыстаць яе. У адрозненні ад іх повязь Вялічкі з зямлёй паказваецца на кожнай старонцы твора і асвятляе ўсё, што ён робіць: ён назаўсёды звязаны з роднымі палямі, лясамі, зямлёй, яе гукамі і пахамі, з вёскай і яе жыхарамі, са слодыччу фізічнай працы. Калі Вялічка адказвае на пытанне, дзе ён быў апошні час, ён проста кажа:\\
 «– Тут. Дома. Мы далёка нідзе не былі. Тут на свет паявіліся, тут раслі, тут і ваявалі. Усё тут, дома, усю жызню...».\\
@@ Радок 34: / Радок 34: @@
 Алімпіяда Падаляк да пачатку вайны працавала ў калгасе, шчасліва жыла са сваім мужам Мікалаем і двума дзецьмі, Міфодзем і Таняй. На пачатку вайны яна стала сведкам сцэн неверагоднай лютасці, калі яе сусед Бохан Харбін гераічна зносіў здзекі фашыстаў і іх нават яшчэ больш жорсткіх паслугачоў: адзін з іх потым вяртаецца, каб не даваць спакою Алімпіядзе. Яе адносіны да першых пасляваенных гадоў не зусім адназначныя: з аднаго боку, гэта быў час няспыннай барацьбы за тое, каб пракарміць дзяцей і зберагчы ўвесь час галодную свойскую жывёлу; з іншага боку, маральныя каштоўнасці падаюцца ў гэты час непахіснымі ў параўнанні з блытанінай і заганамі 60-х. На працягу апошняга дзесяцігоддзя Алімпіяда становіцца як маці не толькі для сваіх дзяцей. Усе персанажы (і нават жывёла) адносяцца з прыхільнасцю да яе мяккай маральнай улады. Добрым прыкладам гэтаму можа паслужыць выпадак са Сцяпанаўнай, чыёй рэакцыяй на ўласны ваенны досвед стала п’янства, брудная лаянка, злоснае пляткарства ды падман, але для якой ціхая прысутнасць Алімпіяды з'яўляецца свайго роду мірам. Сцяпанаўна, дасюль невядомы беларускай літаратуры тып, увасабляе многае з таго, што лічыцца заганным у савецкім жыцці 60-х, і яе «ўтаймаванне» Алімпіядай выглядае досыць сімвалічна.\\
 Творчасць Пташнікава дэманструе вострае ўспрыманне болю ўсіх кшталтаў, будзь то фізічны боль ад здзекаў ці душэўны боль расчаравання і страты веры ў свае сілы. Боль адчуваюць усе жывыя істоты (перададзенае праз успрыманне Алімпіяды запамінальнае і ў нечым сімвалічнае апісанне змаганняў быка Семянтала за ўласнае жыццё) альбо, урэшце, боль знявечанага, зруйнаванага прыроднага свету, сімвалам якога, як і ў іншых творах аўтара, выступае лес. Аднак усё гэта пісьменнік малюе без аніякай сентыментальнасці: боль прымушае дзейнічаць, як у выпадку з Семянталам. Асаблівая сіла Алімпіяды заключаецца менавіта ў тым, што яна можа перадаваць сваю сілу іншым, і дзеянні, думкі ды пачуцці жанчыны адлюстроўваюць яе простую дабрыню і непахіснасць. У сувязі з гэтым свайго роду ключ для разумення рамана можна знайсці ў эпізодзе, калі вельмі хворы сябра Міфодзі, Міша Хрол, гераічна змагаецца са смерцю, называючы сваю барацьбу «алімпіядай». Пры ўсёй сваёй моцы і дабрадзейнасці, Алімпіяда надзелена сапраўднай чалавечнасцю, і яе вобраз, намаляваны пісьменнікам, сведчыць пра ягонае вялікае майстэрства ў стварэнні як дыялога, так і ўнутранага маналога. Фрагментарнае апісанне жыцця адной старой кабеты робіць «Алімпіяду» адным з найбольш стылёва багатых і натхнёных раманаў пасляваеннай беларускай літаратуры.\\
-Зразумела, што Пташнікаў далёка не просты пісьменнік. Больш таго, часам мяркуецца, што ягоныя творы, асабліва «Алімпіяда», маглі б быць трохі спрошчаны на карысць справы. Натуральна, тыя шматлікія дэталі, якімі аўтар насычае свае творы, не модныя ў сучаснай мастацкай літаратуры. Іншыя ж чытачы лічаць Пташнікава адным з найбуйнейшых пісьменнікаў свайго часу, дастойным пераемнікам глыбока псіхалагічнага раманіста даваеннага часу [[litpers>кузьма-чорны|Кузьмы Чорнага]] і, у пэўным плане, супаставімым з іншымі вядучымі раманістамі познесавецкага часу, такімі, як Ч. Айтматаў, В. Бялоў і В. Распуцін, а таксама з Л. Ляонавым і [[litpers>якуб-колас|Якубам Коласам]], якія пісалі раней. Аднак несумненным застаецца той факт, што Пташнікаў патрабуе ад свайго чытача цярплівасці і настойлівасці: магутная дыялектная стыхія служыць для многіх перашкодай, а празмерна дэталізаваныя апісанні прыроды і чалавечых пачуццяў задаюць творам пісьменніка размераны, няспешны тэмп; з іншага боку, ягоны апавядальны стыль адрозніваецца надзвычайнай музычнасцю. Празаічны дар Пташнікава выключны, як і ягоныя характарыстыкі, у той час як вастрыня разумення сутнасці свету прыводзіць да багацця захапляюча арыгінальных і натуральных вобразаў. Проза Пташнікава, несумненна, адрозніваецца вялікай паэтычнасцю, нягледзячы на тое, што яна далёка не такая спакойная і гладкая – хутчэй наадварот: «бязлітасная» і «навязліва-дэталізаваная» – такімі словамі часта характарызуюць многія ягоныя мастацкія творы. Ягонае ўсхваленне працы на зямлі, напрыклад, у «Мсціжах» і «Алімпіядзе», не мае на ўвазе «светлую будучыню», як у рускіх «деревенщиков», а вялікі шэраг самабытных сельскіх персанажаў, пры ўсёй сваёй бачнай прастаце, больш глыбока і поўна ахарактарызаваны ў сваіх пачуццях і памкненнях. Іван Пташнікаў зрабіў вялізны ўнёсак у беларускую вясковую прозу і ў ваенную літаратуру. З часам ён стане не менш, а нават больш прызнанай асобай на беларускім літаратурным небасхіле.\\
+Зразумела, што Пташнікаў далёка не просты пісьменнік. Больш таго, часам мяркуецца, што ягоныя творы, асабліва «Алімпіяда», маглі б быць трохі спрошчаны на карысць справы. Натуральна, тыя шматлікія дэталі, якімі аўтар насычае свае творы, не модныя ў сучаснай мастацкай літаратуры. Іншыя ж чытачы лічаць Пташнікава адным з найбуйнейшых пісьменнікаў свайго часу, дастойным пераемнікам глыбока псіхалагічнага раманіста даваеннага часу [[постаці/кузьма-чорны|Кузьмы Чорнага]] і, у пэўным плане, супаставімым з іншымі вядучымі раманістамі познесавецкага часу, такімі, як Ч. Айтматаў, В. Бялоў і В. Распуцін, а таксама з Л. Ляонавым і [[постаці/якуб-колас|Якубам Коласам]], якія пісалі раней. Аднак несумненным застаецца той факт, што Пташнікаў патрабуе ад свайго чытача цярплівасці і настойлівасці: магутная дыялектная стыхія служыць для многіх перашкодай, а празмерна дэталізаваныя апісанні прыроды і чалавечых пачуццяў задаюць творам пісьменніка размераны, няспешны тэмп; з іншага боку, ягоны апавядальны стыль адрозніваецца надзвычайнай музычнасцю. Празаічны дар Пташнікава выключны, як і ягоныя характарыстыкі, у той час як вастрыня разумення сутнасці свету прыводзіць да багацця захапляюча арыгінальных і натуральных вобразаў. Проза Пташнікава, несумненна, адрозніваецца вялікай паэтычнасцю, нягледзячы на тое, што яна далёка не такая спакойная і гладкая – хутчэй наадварот: «бязлітасная» і «навязліва-дэталізаваная» – такімі словамі часта характарызуюць многія ягоныя мастацкія творы. Ягонае ўсхваленне працы на зямлі, напрыклад, у «Мсціжах» і «Алімпіядзе», не мае на ўвазе «светлую будучыню», як у рускіх «деревенщиков», а вялікі шэраг самабытных сельскіх персанажаў, пры ўсёй сваёй бачнай прастаце, больш глыбока і поўна ахарактарызаваны ў сваіх пачуццях і памкненнях. Іван Пташнікаў зрабіў вялізны ўнёсак у беларускую вясковую прозу і ў ваенную літаратуру. З часам ён стане не менш, а нават больш прызнанай асобай на беларускім літаратурным небасхіле.\\
 \\
 \\