Пісьменства

Гэтая старонка толькі для чытання. Вы можаце паглядзець яе зыходны тэкст, але не можаце яго змяніць. Паведаміце адміністратару, калі лічыце, што гэта няправільна.
~~META:
title = Творчасць Яўгеніі Янішчыц
&keywords = Яўгенія, Янішчыц, паэзія, верш
&abstract = Аналіз творчасці Яўгеніі Янішчыц
&iftrue = nan
~~

====== Творчасць Яўгеніі Янішчыц ======
Творчасць Яўгеніі Янішчыц вызначаецца гранічнай шчырасцю, натуральнасцю паэтычнага голасу, незвычайнай адкрытасцю, напружанасцю і ўнутранай канфліктнасцю пачуцця, высокай мастацкай культурай паэтычнага мыслення, якое грунтуецца на традыцыйнай фальклорнай і класічнай беларускай літаратурнай аснове. Асноўны пафас яе творчасці – сцвярджэнне асноў народнай маралі і пратэст супраць бяздушнасці, чэрствасці, несправядлівасці як у прыватным жыцці чалавека, так і ў грамадстве ў цэлым.\\
Паэзія Я. Янішчыц дае рэдкі прыклад амаль поўнага супадзення стылю жыцця рэальнага чалавека і вобраза лірычнай гераіні. Паэтка і сама падкрэслівала гэта ў лістах да сяброўкі, якія цытуе Д. Бугаёў у прадмове да кнігі выбраных твораў Я. Янішчыц: "...кожная рана, кожны боль, кожны шчаслівы подых толькі рыхтуюць мяне ў сапраўдную паэзію і не для красамоўства".\\
Маючы талент, абсалютна лірычны па сваёй прыродзе, паэтка кожную падзею грамадскага і асабістага жыцця прапускала праз сваё сэрца, жывучы ў душэўнай трывозе і неспакоі. Таму і верша яе пранізліва-пачуццёвыя, выпакутаваныя ўласным вопытам, узрушаныя і кранальныя.\\
Арганічнасць, глыбіня лёсам дадзенага таленту, патрабавальнасць да сваёй творчасці, нястомная работа над вершам дазволілі Я. Янішчыц стаць, па словах Д. Бугаёва, "самай яркай беларускай паэтэсай".\\
[[постаці/яўгенія-янішчыц|Яўгенія Іосіфаўна Янішчыц]] нарадзілася 20 лістапада 1948 года ў вёсцы Рудка Пінскага раёна Брэсцкай вобласці. Родная вёска, палескі край і яго прырода, вобразы бацькоў і аднавяскоўцаў назаўсёды сталі галоўнай крыніцай натхнення паэтэсы. Яе дэбют у рэспубліканскім друку адбыўся ў 1964, і вершы шаснаццацігадовай дзяўчынкі былі не толькі станоўча ацэнены крытыкай, але і сталі сапраўднай з'явай у літаратуры. Яўгенія Янішчыц скончыла філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, працавала загадчыцай бібліятэкі, рэдактарам у "Сельской газете" і часопісе "Маладосць".\\
З першай кнігі "Снежныя грамніцы" (1970) паэтка была ў цэнтры ўвагі крытыкаў, якія ў цэлым высока ацэньвалі выхад яе новых зборнікаў: "Дзень вечаровы" (1974), "Ясельда" (1978), "На беразе пляча" (1980), "Пара любові і жалю" (1983, Дзяржаўная прэмія імя Я. Купалы), "Каліна зімы (1987), "У шуме жытняга святла" (1988).\\
Аднак жыццёвы лёс паэткі склаўся трагічна. Сямейная неўладкаванасць, людская зайздрасць і нядобразычлівасць, трывогі часу прыносілі ёй шмат пакут. "Высакосны лёс" Я. Янішчыц абмежаваўся дзвюма блізкімі датамі двух высакосных гадоў: 20 лістапада 1948 г. – 25 лістапада 1988 г., калі яе жыццё трагічна абарвалася.\\
Элегічны настрой, які вызначае паэзію Я. Янішчыц, заўсёды спалучаецца з роздумам, удумлівым асэнсаваннем жыцця, узыходжаннем ад канкрэтнай вобразна-пачуццёвай дэталі да абагульнення, абстрагавана-сімвалічнага яе сэнсу. Прычым ход гэтага мастацкага ўзбуйнення заўсёды нечаканы, пазначаны індывідуальным пошукам. Так, слова "сляза", якое выразна суадносіцца з асноўным настроем паэзіі Яўгеніі Янішчыц апошніх гадоў, мае моцную і зразумелую кожнаму эмацыянальную афарбоўку. Аднак пастаўленае паэткай пытанне "[[творы/яўгенія-янішчыц/яўгенія-янішчыц-як-называюцца-слёзы|Як называюцца слёзы?]]" дапамагае нам не толькі зразумець яе творчасць, але і ўбачыць агульную карціну свету з яго бедамі, трывогамі і надзеяй, адчуць асабістае як агульначалавечае. Пытанне паўтараецца, становячыся [[слоўнік/лейтматыў|лейтматывам]] твора, і падключае чытача да актыўнага пошуку адказу.

Карціна свету ўвогуле атрымліваецца дастаткова змрочная, таму і ўзнікае, як празарэнне, біблейскае пытанне: хто пазбірае каменне? Вядома ж, чалавек, на якога ўся надзея і да якога і звяртаецца паэтка.

І ўсе ж агульны пафас верша аптымістычны, у ім жыве надзея на гармонію і суладнасць у жыцці: шаснаццаць імён, якія знайшла Яўгенія Янішчыц для слязы, роўна напалову дзеляцца на змрочныя і светлыя. Такім чынам перадаецца складанасць жыцця і яго аптымістычная сутнасць. Нездарма ж заканчваецца верш словам "надзея", якое і сапраўды з'яўляецца жаночым імем.\\
Гарманічнасць і эстэтычную вартасць гэтага верша ўзмацняе яго кампазіцыя, нават знешняя форма радкоў. У канцы кожнай новай страфы "імя" слязы падаецца асобным радком і з вялікай літары. Атрымліваецца "дарожка", якая нагадвае след слязы на шчацэ чалавека. Так канкрэтныя дэталі ўзмацняюць эмацыянальную аснову твора.\\
Паміж паэзіяй Яўгеніі Янішчыц і чытачом ніколі не было бар'ераў, не трэба было рабіць нейкія асаблівыя намаганні, каб яе зразумець, бо паэтка заўсёды абапіралася на яркія канкрэтна-пачуццёвыя вобразы, з якіх вырастала яе натхненне. І чытача радавала не разгадка складаных умоўна-асацыятыўных хадоў ці інтэлектуальных рэбусаў (такая паэзія таксама павінна быць, але яна – іншая з'ява), а супадзенне пачуццяў і іх віртуознае ўвасабленне. Сапраўды, гэта так блізка кожнаму: самая светлая сляза – пры сустрэчы з роднымі мясцінамі, бацькамі, аднавяскоўцамі.\\
Тэма вяртання да каранёў, вытокаў традыцыйная для беларускай паэзіі ўвогуле і дамінантная для сучаснай беларускай лірыкі, асабліва 70-80-х гадоў, калі паэты, у абсалютнай большасці выхадцы з вёскі, востра адчувалі сваю чужароднасць у горадзе і бачылі ратунак у прыродзе і вясковай маралі. Сёння акцэнты змяніліся. Аднак унікальнасць паэзіі Я. Янішчыц у тым, што яе вершы, прысвечаныя "малой" радзіме, палескаму краю, сёння спакутаванаму ад экалагічных праблем, не губляюць сваёй прывабнасці і набываюць дадатковы [[слоўнік/падтэкст|падтэкст]] ("[[творы/яўгенія-янішчыц/яўгенія-янішчыц-прыедзь-у-край-мой-ціхі|Прыедзь у край мой ціхі...]]", "Старана мая азёрная", "Тут").\\
Светаадчуванне Яўгеніі Янішчыц вясковае, арыентаванае на спрадвечныя народныя асновы ("я – поле, я сціхлая ў горадзе вёска"), на фальклорную вобразнасць, таму такія частыя ў яе паэзіі вобразы [[творы/яўгенія-янішчыц/яўгенія-янішчыц-каліна-зімы|каліны]] (ён сімвалізуе няшчасны жаночы лёс), рабіны, іншыя народныя архетыпы.\\
У паэзіі Я. Янішчыц, пачынаючы з першай кнігі, створана цэлая галерэя выдатных партрэтаў землякоў ("[[творы/яўгенія-янішчыц/яўгенія-янішчыц-у-бабулі-паланеі|У бабулі Паланеі]]", "Мама Марыя", "Дзед Сымон", "Нянечка Міла", "Сава і Мары", "Салдаткі", "Павел і Нікан" і інш.). Аб'ектывізаваныя героі гэтых вершаў маюць рэальных прататыпаў, многія з якіх, напэўна, ужо адышлі з гэтага жыцця, але ўвекавечаны ў вершах Я. Янішчыц. Большасць лёсаў гэтых герояў абпалены вайной:

Даль паднімуць, сон развеюць.\\
Разбірай, лугі, касцоў! –\\
У бабулі Паланеі\\
Пяць асілкаў – малайцоў.\\
\\
І ў спякоту і ў завею\\
Кліча вуліца хлапцоў –\\
У бабулі Паланеі\\
Пяць асілкаў – малайцоў.\\
\\
Віктар, Косця, Пеця, Дзіма,\\
Самы меншанькі – Назар.\\
...На пажоўклы фотаздымак\\
Пакацілася сляза.\\
\\
А чаму – пытаць не смею.\\
Для бабулі свет не міл –\\
\\
У бабулі Паланеі\\
Пяць сыноў і пяць магіл.

Гэты верш яшчэ з першай кнігі паэткі, аднак трагедыя чалавечага лёсу, перайначанага вайной, увасоблена з вялікім майстэрствам. Дзве першыя страфы – лёгкія, радасныя, напеўныя, з фальклорным вобразам "асілкаў – малайцоў" – рэзка кантрастуюць з апошнімі радкамі, вынесенымі асобна як жорсткая канстатацыя бяды. Так магло быць і так сталася – сутнасць гэтага кантрасту.\\
Вайна вызначыла і горкі ўдовін лёс сялянак, у характарах якіх Я. Янішчыц падкрэслівае дабрыню, вернасць і ахвярнасць як тыповыя рысы беларусак, у якіх "незваротным промнем зіхацяць %%//%% на пальцах скамяныя пярсцёнкі".\\
На якія б тэмы ні пісала Я. Янішчыц, арыентацыя на народную мараль была для яе нязменнай. У тым ліку і ў інтымнай лірыцы, якая займае значную частку яе паэтычнага здабытку і высока ацэнена крытыкай: "Наогул інтымная лірыка Я. Янішчыц – адна з лепшых старонак беларускай паэзіі. У ёй найбольш выразна люструецца незвычайная эманацыя святла, духоўнай энергіі творцы..." (Л. Гарэлік). Вобраз лірычнай гераіні інтымнай лірыкі Я. Янішчыц – гэта вобраз пяшчотнай, шчырай, ранімай, але гордай жанчыны.\\
Каханне для Яўгеніі Янішчыц – сляза і светлая, і трагічная. У першым зборніку яно светла рамантызавалася і асэнсоўвалася як нязменная аснова свету, радасць, шчасце ([[творы/яўгенія-янішчыц/яўгенія-янішчыц-ты-пакліч-мяне-пазаві|"Ты пакліч мяне. Пазаві..."]], "Разлука ўпала на траву..."). Але ў наступных кнігах гэтая тэма гучыць шчымліва-балюча, нярэдка надрыўна.

Гэта, мілы мой, лёсу насмешка:\\
На якую такую бяду\\
Белым цветам усыпана сцежка,\\
Я ж – па лёстачцы хісткай іду.\\
\\
І нашто столькі мройнага квету\\
Абляцела яшчэ без пары,\\
І якому шчасліваму лету\\
Зноў кукуе зязюля ў бары?\\
\\
Ты ідзі стараною, старонкай,\\
Мой, да кропелькі мой, і – чужы!\\
Белым кветам, калінаю горкай,\\
Агнявою агромленай гронкай\\
Паўстаю на ўспамінак душы.

Вобраз кладкі – "лёстачкі хісткай", – па якой ідзе лірычная гераіня, часта сустракаецца ў паэзіі Я. Янішчыц, сімвалізуючы яе безабароннасць і трывожнае светаадчуванне, якое наймацней выявілася іменна ў інтымнай лірыцы. Пераадольваючы боль, паэтка пераконвае сябе: "Застаюся каханай!"

Страшна ўвечары жыць\\
З незагоенай ранай.\\
Ты сказаў: "Адбаліць,\\
Заставайся каханай".\\
\\
Страшна ноччу мне быць\\
З гаркатой апантанай.\\
Ты сказаў: "Адшчыміць,\\
Заставайся каханай".\\
\\
Ах, нуда – не бяда\\
Ў цішыні расстралянай.\\
На праломе ільда\\
Застаюся каханай.\\
\\
Валуны ды вуглы,\\
Золь дарогі калянай.\\
У праёме імглы\\
Застаюся каханай!

Інтымная лірыка Я. Янішчыц застаецца непераўзыдзенай вяршыняй беларускай паэзіі. "Праз далучэнне чытача да трагедыйнага пафасу творчасці Я. Янішчыц, праз супакутніцтва, суперажыванне адбываецца ачышчэнне, духоўнае ўзвышэнне асобы, спасціжэнне чалавечай экзістэнцыі і ўсведамленне чалавечага жыцця як найвялікшай каштоўнасці на зямлі".\\
Асэнсоўваючы сутнасць паэзіі ў многіх сваіх вершах ("Паэт", "Слоў медзякі...", "А паэзія ўся ў невядомым...", "[[творы/яўгенія-янішчыц/яўгенія-янішчыц-падставіць-голасу-лісток|Падставіць голасу лісток...]]", "На голас ліры" і інш.), Я. Янішчыц сцвярджае высокае прадназначэнне паэта ў свеце і нібы папярэджвае маладых аб вялікай адказнасці за слова і той цане, якой прыходзіцца за яе плаціць творцу ўласным лёсам:

Яна раптоўнаму куплету\\
Здзівілася упершыню,\\
І захацелася ў паэты,\\
Нібыта птушцы ў вышыню.\\
\\
Яна так лёгка улавіла\\
Рытмічны строй і рыфмы код.\\
Рыфмуе: "мілы – да магілы"\\
Ў няпоўных васемнаццаць год.\\
\\
Дыктуе дзень на ўлонні лета\\
Ёй пра палі ды сенажаць.\\
...Дзяўчынцы хочацца ў паэты,\\
Што ў катаржанкі, - дзе ж ёй знаць?!\\
\\
Вось са сваім адкрытым светам\\
Яна бяжыць праз сенакос.\\
Дзяўчынцы хочацца ў паэты...\\
О дай апомніцца ёй, лёс!

Лёс жа самой паэткі пацвярджае, што паэзія – споведзь і самаахвярнасць, бясконцае самаўдасканаленне, праца над радком. Меладычна-напеўная, трывала ўгрунтаваная на глебе народных традыцый, удумлівая і далучаная да трывог свету, яе лірыка нязменна хвалюе і знаходзіць свайго чытача.

 


===== Падобныя старонкі =====
  * [[творы/яўгенія-янішчыц/яўгенія-янішчыц-прыедзь-у-край-мой-ціхі]]
  * [[творы/яўгенія-янішчыц/яўгенія-янішчыц-ты-пакліч-мяне-пазаві]]
  * [[творы/яўгенія-янішчыц/яўгенія-янішчыц-каліна-зімы]]
  * [[творы/яўгенія-янішчыц/яўгенія-янішчыц-свята-пірага]]
  * [[творы/яўгенія-янішчыц/яўгенія-янішчыц-мова]]