Пісьменства

Веды беларускія

Інструменты карыстальніка

Інструменты сайта

Вы знаходзіцеся тут: Пісьменства беларускае » Творы » Ян Чачот » Ян Чачот — Паэзія 30-40 гг. ХІХ ст.
творы:ян-чачот:ян-чачот-паэзія-30-40-гг-хіх-ст

Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

Спасылка на гэта параўнанне

Наступная версія		Папярэдняя версія
творы:ян-чачот:ян-чачот-паэзія-30-40-гг-хіх-ст [2025/08/22 11:11] – створана - знешняе змена 127.0.0.1творы:ян-чачот:ян-чачот-паэзія-30-40-гг-хіх-ст [2025/08/23 14:31] (бягучы) – vedybeadmin
Радок 7: Радок 7:
  
 ====== Ян Чачот — Паэзія 30-40 гг. ХІХ ст. ====== ====== Ян Чачот — Паэзія 30-40 гг. ХІХ ст. ======
-[[litpers>ян-чачот|Ян Чачот]] (1796–1847) пачаў сваю літаратурна-фалькларыстычную дзейнасць яшчэ ў філамацкія часы, калі ў яго творчай працы з’явілася арыентацыя на беларускую народную песню, на беларускае слова. Растлумачыць гэта можна тым, што сябра [[litpers>адам-міцкевіч|Адама Міцкевіча]] паходзіў з найбяднейшае шляхты, роднаю моваю якое была беларуская. Пра гэта сведчыць і прыпіс да песні “Панічыку, наш кароліку”, змешчанай у “Вясковых песенках з-над Нёмана і Дзвіны”:+[[постаці/ян-чачот|Ян Чачот]] (1796–1847) пачаў сваю літаратурна-фалькларыстычную дзейнасць яшчэ ў філамацкія часы, калі ў яго творчай працы з’явілася арыентацыя на беларускую народную песню, на беларускае слова. Растлумачыць гэта можна тым, што сябра [[постаці/адам-міцкевіч|Адама Міцкевіча]] паходзіў з найбяднейшае шляхты, роднаю моваю якое была беларуская. Пра гэта сведчыць і прыпіс да песні “Панічыку, наш кароліку”, змешчанай у “Вясковых песенках з-над Нёмана і Дзвіны”:
  
-Да паступлення ў дамініканскі калегіум у Наваградку дачыненні Яна Чачота з польскаю моваю насілі нерегулярны характар, хоць рыхтуючыся да вучобы, ён мусіў вывучаць яе. Апынуўшыся ў коле віленскіх студэнтаў, большасць якіх выхоўвалася ў польскамоўных сем’ях, а беларускую мову ведала павярхоўна, Ян Чачот становіцца першым, хто ўводзіць беларускі фальклор (а пасля і мову) у літаратурны ўжытак [[slounik>філаматы|філаматаў]], прадвызначыўшы гэтым узлёт рамантычнага генія А. Міцкевіча. Сам жа Ян Чачот так і застаўся на прадрамантычных пазіцыях, але вусная народная творчасць беларускага народа становіцца яго ўлюбёным захапленнем.+Да паступлення ў дамініканскі калегіум у Наваградку дачыненні Яна Чачота з польскаю моваю насілі нерегулярны характар, хоць рыхтуючыся да вучобы, ён мусіў вывучаць яе. Апынуўшыся ў коле віленскіх студэнтаў, большасць якіх выхоўвалася ў польскамоўных сем’ях, а беларускую мову ведала павярхоўна, Ян Чачот становіцца першым, хто ўводзіць беларускі фальклор (а пасля і мову) у літаратурны ўжытак [[слоўнік/філаматы|філаматаў]], прадвызначыўшы гэтым узлёт рамантычнага генія А. Міцкевіча. Сам жа Ян Чачот так і застаўся на прадрамантычных пазіцыях, але вусная народная творчасць беларускага народа становіцца яго ўлюбёным захапленнем.
  
 Ужо ў філамацкі перыяд ім быў падрыхтаваны зборнік песняў у трох частках (1. “Песні Яна, спяваныя дзеля Зосі”; 2. “Зосіны песні, прыстасаваныя да народных вясковых песняў, з музыкай”; 3. “Элегіі”), у якім шмат твораў, напісаных паводле беларускіх песняў, якія ён памятаў з дзяцінства. Характэрна, што Ян Чачот не мае ў гэты час фальклорных запісаў: пра гэта сведчаць шматлікія прыпісы ў зборніку, накшталт: “Радкі, узятыя ў двукоссе, пазычаны з песні, якая спяваецца на гэтую ноту. Наступных не ведаў і “даштукаваў”. У “Дадатку” да зборніка паэт абгрунтаваў сваю задуму пісаць творы паводле народных песняў. Па-першае, гэта імкненне, “каб прыемныя мелодыі народных песняў сталі сваімі дзеля вышэйшага класа”, г. зн. што ён, адзін з нешматлікіх абазнаных у гэтай справе, робіць тое, чаго не могуць іншыя: з дапамогаю народнае песні збліжае сялян і шляхту. Ён за тое, каб яго творы прыйшлі “ў пакоі”, а таксама, каб вярнуліся пад страху, апрацаваныя ды на іншай мове. Па-другое, прыцягнуць увагу да вясковых песняў, абудзіць ахвоту да іх збірання – зноў жа з тою мэтаю. Па-трэцяе, усё гэта, на ягоную думку, будзе пабуджаць пана да палягчэння быту сялянаў. Ужо ў філамацкі перыяд ім быў падрыхтаваны зборнік песняў у трох частках (1. “Песні Яна, спяваныя дзеля Зосі”; 2. “Зосіны песні, прыстасаваныя да народных вясковых песняў, з музыкай”; 3. “Элегіі”), у якім шмат твораў, напісаных паводле беларускіх песняў, якія ён памятаў з дзяцінства. Характэрна, што Ян Чачот не мае ў гэты час фальклорных запісаў: пра гэта сведчаць шматлікія прыпісы ў зборніку, накшталт: “Радкі, узятыя ў двукоссе, пазычаны з песні, якая спяваецца на гэтую ноту. Наступных не ведаў і “даштукаваў”. У “Дадатку” да зборніка паэт абгрунтаваў сваю задуму пісаць творы паводле народных песняў. Па-першае, гэта імкненне, “каб прыемныя мелодыі народных песняў сталі сваімі дзеля вышэйшага класа”, г. зн. што ён, адзін з нешматлікіх абазнаных у гэтай справе, робіць тое, чаго не могуць іншыя: з дапамогаю народнае песні збліжае сялян і шляхту. Ён за тое, каб яго творы прыйшлі “ў пакоі”, а таксама, каб вярнуліся пад страху, апрацаваныя ды на іншай мове. Па-другое, прыцягнуць увагу да вясковых песняў, абудзіць ахвоту да іх збірання – зноў жа з тою мэтаю. Па-трэцяе, усё гэта, на ягоную думку, будзе пабуджаць пана да палягчэння быту сялянаў.
Радок 19: Радок 19:
 Першы томік “Вясковых песняў з-над Нёмана” ўбачыў свет у 1837 г. у віленскай друкарні Завадскіх і меў, пэўна ж, поспех. Гэта заахвоціла Яна Чачота да працы. Ён просіць сваіх знаёмых дасылаць яму вясковыя песні. Па падліках Л. Малаш, толькі наддзвінскіх песняў было ў Яна Чачота 557. Ён крапатліва працуе над імі і, урэшце, у 1839 ды 1840 гг. выдае яшчэ два зборнікі. Параўнанне народных песняў двух рэгіёнаў дало мажлівасць паэту-перакладчыку зрабіць важную выснову: калі ў прадмове да першага томіка ён пісаў, што “на адлегласці колькі міль, нават паўмілі зусім розныя спяваюцца песні”, дык у прадмове да трэцяга, штонават у далёка адлеглых паміж сабою вёсках яны вельмі падобныя, з невялікімі часам адхіленнямі ў словах. Нёман і Беліца ад Дзвіны і Бярэзіны і лепельскіх аколіц няблізкія, а песні іх усё ж падобныя; гэтакія ж песні і над Віліяй у Завілейскім павеце. Хто іх папераносіў? Не друк і творы, а памяць, сэрца і вусны братніх плямёнаў. Першы томік “Вясковых песняў з-над Нёмана” ўбачыў свет у 1837 г. у віленскай друкарні Завадскіх і меў, пэўна ж, поспех. Гэта заахвоціла Яна Чачота да працы. Ён просіць сваіх знаёмых дасылаць яму вясковыя песні. Па падліках Л. Малаш, толькі наддзвінскіх песняў было ў Яна Чачота 557. Ён крапатліва працуе над імі і, урэшце, у 1839 ды 1840 гг. выдае яшчэ два зборнікі. Параўнанне народных песняў двух рэгіёнаў дало мажлівасць паэту-перакладчыку зрабіць важную выснову: калі ў прадмове да першага томіка ён пісаў, што “на адлегласці колькі міль, нават паўмілі зусім розныя спяваюцца песні”, дык у прадмове да трэцяга, штонават у далёка адлеглых паміж сабою вёсках яны вельмі падобныя, з невялікімі часам адхіленнямі ў словах. Нёман і Беліца ад Дзвіны і Бярэзіны і лепельскіх аколіц няблізкія, а песні іх усё ж падобныя; гэтакія ж песні і над Віліяй у Завілейскім павеце. Хто іх папераносіў? Не друк і творы, а памяць, сэрца і вусны братніх плямёнаў.
  
-Шчыраю любоўю да простага чалавека, надзеяю, што прамень святла загляне ў цёмную хату, прасякнуты верш-[[slounik>прысвячэнне|прысвячэнне]] Яна Чачота “Любым сялянам з-над Нёмана і Дзвіны”, змешчаны ў трэцім томіку “Вясковых песняў”:+Шчыраю любоўю да простага чалавека, надзеяю, што прамень святла загляне ў цёмную хату, прасякнуты верш-[[слоўнік/прысвячэнне|прысвячэнне]] Яна Чачота “Любым сялянам з-над Нёмана і Дзвіны”, змешчаны ў трэцім томіку “Вясковых песняў”:
  
 Калі ж вы чытаць ужо будзеце, брацця? Калі ж вы чытаць ужо будзеце, брацця?
Радок 85: Радок 85:
 Тут на першым плане і задача ўзбагачэння польскай культуры: дзеля разнастайнасці паэт перакладае нават украінскія песні, пачутыя ім ад знаёмых, а таксама са зборніка Вацлава з Алеска і Жэгота Паўлі. Зусім іншы наступны, апошні томік. Мяркуючы па ім, можна казаць пра тое, што Ян Чачот бачыў будучыню беларускай мовы, беларускай культуры: Тут на першым плане і задача ўзбагачэння польскай культуры: дзеля разнастайнасці паэт перакладае нават украінскія песні, пачутыя ім ад знаёмых, а таксама са зборніка Вацлава з Алеска і Жэгота Паўлі. Зусім іншы наступны, апошні томік. Мяркуючы па ім, можна казаць пра тое, што Ян Чачот бачыў будучыню беларускай мовы, беларускай культуры:
  
-Выдаючы сто песень, крыху прыказак на славяна-крывіцкай мове і яе самабытных слоў, я хацеў бы мець столькі ведаў і здольнасцей, каб даць нейкі граматычна-гістарычны [[slounik>нарыс|нарыс]] гэтае мовы і падрыхтаваць для даследчыкаў славяншчыны грунтоўныя заўвагі, але паколькі гэта немагчыма, мушу абмежавацца адной падрыхтоўкай для іх невялікага матэрыялу да падобных заўваг і накідаць некаторыя, хоць сціплыя назіранні, якія ў мяне ў гэтых адносінах узніклі. Грунтоўны роздум над гэтай мовай, на якой на нашай памяці любілі размаўляць паміж сабою старыя паны, што яшчэ жывуць, на якой дагэтуль гавораць паны і аканомы з сялянамі, на якой пісалі ў нас некалі афіцыйныя акты, застаецца цалкам якому-небудзь здольнаму, можа селяніну, што праз навуку ўзнімецца да дольш глыбокага разгляду дасканала вядомай яму мовы.+Выдаючы сто песень, крыху прыказак на славяна-крывіцкай мове і яе самабытных слоў, я хацеў бы мець столькі ведаў і здольнасцей, каб даць нейкі граматычна-гістарычны [[слоўнік/нарыс|нарыс]] гэтае мовы і падрыхтаваць для даследчыкаў славяншчыны грунтоўныя заўвагі, але паколькі гэта немагчыма, мушу абмежавацца адной падрыхтоўкай для іх невялікага матэрыялу да падобных заўваг і накідаць некаторыя, хоць сціплыя назіранні, якія ў мяне ў гэтых адносінах узніклі. Грунтоўны роздум над гэтай мовай, на якой на нашай памяці любілі размаўляць паміж сабою старыя паны, што яшчэ жывуць, на якой дагэтуль гавораць паны і аканомы з сялянамі, на якой пісалі ў нас некалі афіцыйныя акты, застаецца цалкам якому-небудзь здольнаму, можа селяніну, што праз навуку ўзнімецца да дольш глыбокага разгляду дасканала вядомай яму мовы.
  
 Здавалася б, у грамадстве адбыўся пэўны зрух, які даў магчымасць гаварыць пра раней забароненае. Але ніякіх пераменаў у дзяржаўнай палітыцы і ў грамадскай свядомасці ў сярэдзіне 40-х гг. не было. Не з’явілася ў гэты час аніякіх навуковых працаў, дзе б закраналася гэтае пытанне. Таму слушна сцвярджае У. Мархель, што ў працэсе паглыблення ў працу над перакладамі беларускіх народных песняў Ян Чачот перагледзеў свае зыходныя пазіцыі і “ў рэшце рэшт востра ўсвядоміў неабходнасць таго, каб адрасаваць фалькларыстычную працу і ўласную песенную творчасць не толькі польскамоўнаму, але і беларускамоўнаму чытачу”. Аднак жа “Песні земляўласніка”, “Маральныя апавяданні для дзяўчат”, “Рэлігійная паззія”, “Літоўскія песні”, “Жмудзь і Літва ў карыкатуры” ды інш. працы паэта абавязваюць вельмі асцярожна гаварыць пра перамену ў поглядах Яна Чачота. Польскамоўнае асяроддзе настолькі моцна трымала паэта, што зрабіўшы крок ад яго, пасля даводзілася рабіць ледзь не столькі ж назад. Народжанаму на гістарычнай Літве ў той час немагчыма было ўзначаліць беларускі рух: аднаго спачування і любові да русінскага ці крывіцкага племені мала. Беларуская дзейнасць Яна Чачота, што вынікала з яго беларускага паходжання і абароны беларускага прыгоннага селяніна, сталася сапраўдным каталізатарам росту нацыянальнай свядомасці адукаванага беларускага абывацеля. Чачотаў уплыў быў настолькі магутны, што наступныя пакаленні беларусаў залічылі яго ў шэраг пачынальнікаў новай літаратуры. Здавалася б, у грамадстве адбыўся пэўны зрух, які даў магчымасць гаварыць пра раней забароненае. Але ніякіх пераменаў у дзяржаўнай палітыцы і ў грамадскай свядомасці ў сярэдзіне 40-х гг. не было. Не з’явілася ў гэты час аніякіх навуковых працаў, дзе б закраналася гэтае пытанне. Таму слушна сцвярджае У. Мархель, што ў працэсе паглыблення ў працу над перакладамі беларускіх народных песняў Ян Чачот перагледзеў свае зыходныя пазіцыі і “ў рэшце рэшт востра ўсвядоміў неабходнасць таго, каб адрасаваць фалькларыстычную працу і ўласную песенную творчасць не толькі польскамоўнаму, але і беларускамоўнаму чытачу”. Аднак жа “Песні земляўласніка”, “Маральныя апавяданні для дзяўчат”, “Рэлігійная паззія”, “Літоўскія песні”, “Жмудзь і Літва ў карыкатуры” ды інш. працы паэта абавязваюць вельмі асцярожна гаварыць пра перамену ў поглядах Яна Чачота. Польскамоўнае асяроддзе настолькі моцна трымала паэта, што зрабіўшы крок ад яго, пасля даводзілася рабіць ледзь не столькі ж назад. Народжанаму на гістарычнай Літве ў той час немагчыма было ўзначаліць беларускі рух: аднаго спачування і любові да русінскага ці крывіцкага племені мала. Беларуская дзейнасць Яна Чачота, што вынікала з яго беларускага паходжання і абароны беларускага прыгоннага селяніна, сталася сапраўдным каталізатарам росту нацыянальнай свядомасці адукаванага беларускага абывацеля. Чачотаў уплыў быў настолькі магутны, што наступныя пакаленні беларусаў залічылі яго ў шэраг пачынальнікаў новай літаратуры.
Радок 93: Радок 93:
  
 ===== Падобныя старонкі ===== ===== Падобныя старонкі =====
-  * [[bellit>ян-чачот/ян-чачот-яжовыя-імяніны]] +  * [[творы/ян-чачот/ян-чачот-яжовыя-імяніны]] 
-  * [[bellit>ян-чачот/ян-чачот-песні-і-балады]] +  * [[творы/ян-чачот/ян-чачот-песні-і-балады]] 
-  * [[bellit>ян-чачот/ян-чачот-свіцязь]] +  * [[творы/ян-чачот/ян-чачот-свіцязь]] 
-  * [[litpers>ян-чачот]] +  * [[постаці/ян-чачот]] 
-  * [[bellit>ян-чачот/ян-чачот-о-ты-край-мой-нешчаслівы]]+  * [[творы/ян-чачот/ян-чачот-о-ты-край-мой-нешчаслівы]]
  
творы/ян-чачот/ян-чачот-паэзія-30-40-гг-хіх-ст.1755861098.txt.gz · Апошнія змены: 2025/08/22 11:11 — 127.0.0.1
Donate Powered by PHP Valid HTML5 Valid CSS Driven by DokuWiki