~~META: title = Ян Чачот — Мышанка &keywords = Мышанка, Чачот &abstract = Чытаць баладу "Мышанка" Яна Чачота &iftrue = nan ~~ ====== Ян Чачот — Мышанка ====== Хадкевіч Кароль1 не займеў яшчэ Мышы,\\ Далёка ўжо час той, далёка! —\\ Яшчэ без імя у лясной гэтай цішы\\ Рака булькатала ў асоках,\\ \\ Калі жыў ліцвін тут, што Мышкам быў званы —\\ Дамок з заімшэлай страхою.\\ Бядняк, але быў ён гасціннасцю знаны,\\ А болей — красуняй-дачкою.\\ \\ Адсюль недалёка, над светлай ракою,\\ Над чыстым, дагледжаным ставам,\\ Дзе замчышча сёння у хвоях старое,\\ Быў замак, што ленным тут правам2\\ \\ У князя быў выслужыў рыцар адданы —\\ Відаць,. са шчасліваю доляй.\\ Быў вельмі заможны ён і паважаны,\\ Як рэдка ў Літве ў нас хто болей.\\ \\ Прыгожы і стройны, вясёлы заўсёды,\\ Блукаў на кані, ён па краі.\\ Скакаў, паляўнічы, ён у Цепліводы3\\ Кружыў па Казінавым гаі.\\ \\ Аднойчы ён стрэў над ляшчынай густою\\ Красы найдзівоснай дзяўчыну,\\ Што ў кошык арэхі ў лясным супакоі\\ Зрывала, нагнуўшы галіну.\\ \\ Бліжэй падышоў. I так шчыра вітае,\\ Пра імя даведацца хоча.\\ Яна, адказаўшы, уніз апускае,\\ Нясмелая, сціплая, вочы.\\ \\ Падумаў сабе ён: напэўна, прастачка,\\ Ён лёгка яе ашукае.\\ Памкнуўся абняць, ды яна — ну й дзівачка!\\ Наўцёкі, ратунку гукае.\\ \\ Браты дзесь далёка — ці ж іх дазавецца?\\ А ён даганяе і з ходу\\ Хапае дзяўчыну. Яна, хоць, здаецца,\\ Была і не слабай ад роду,\\ \\ Не можа тут вырвацца — божа наймілы!\\ Ну, як жа ёй абараніцца?\\ Ёй страх, злосць і сорам патройваюць сілы,\\ Змагаецца, быццам бы львіца.\\ \\ А ўсё ж ён дужэйшы! Якая хвіліна —\\ I рыцару здасца ўсё роўна,\\ Ды пхае яго і хапае, дзяўчына,\\ Каня тут за цуглі раптоўна.\\ \\ Конь вырвацца хоча, яна ж яго ўмела\\ Суцішвае ўміг, чараўніца.\\ За грыву бярэцца, ускаквае смела —\\ I вось на кані ўжо імчыцца.\\ \\ Тут рыцар убачыў слугу і без слова\\ Каня у яго вырывае.\\ Ён птушкай — ці поле, ці луг, ці дуброва —\\ За ёй, маладзён, улягае.\\ \\ Імчыцца дзяўчына, імчыцца без духу,\\ А рыцар — за ёю, за ёю,\\ А вецер аж свішча ў яе каля вуха,\\ Каса за плячамі — змяёю.\\ \\ На бераг ракі во яна прылятае,\\ Конь стаў тут, б’е ў дол капытамі.\\ I далей — ні крону, зямлю узрывае,\\ Варочае страшна бялкамі.\\ \\ Ды фыркае, кружыць, кідаецца ў бокі,\\ А тут і пагоня далінай\\ Узвіхрыла пыл, ад яе ўжо тры крокі...\\ Саскоквае долу дзяўчына.\\ \\ Ды ў хвалю рачную з разгону нырае —\\ Хутчэй жа, хутчэй ад пагоні!\\ Юнак жа — услед. Сілы ёй не хапае.\\ Штохвілі слабее і — тоне!\\ \\ Схавалася ў цёмнай вадзе з галавою —\\ Юнак даплысці ці здалее?\\ Не ўспеў! Толькі хвалі бягуць чарадою.\\ Чысцюткая згасла лілея!\\ \\ Юнак! Што ж тваё нарабіла жаданне?\\ Даць згінуць душы найпрыгожай,\\ Так вартай найлепшай пашаны, кахання!\\ Ну, хто дараваць гэта можа?..\\ \\ Дазналіся людзі, да плыні святлістай\\ Падбеглі, у смутку пасталі...\\ У гонар, дзяўчыны, душы яе чыстай\\ Мышанкаю рэчку назвалі.\\ \\ А рыцар над тою ракой ціхаплыннай\\ Паставіў мястэчка навечна\\ I Мышшу назваў яго — ў памяць дзяўчыны,\\ Што так загубіў недарэчна.\\ \\ Яна ж перад Юр’ем на бераг з-пад раскі\\ Выходзіць заўсёды вясною,\\ I скрозь расцвітаюць тады з яе ласкі\\ Мінушкі4 — іх любяць гурмою\\ \\ Дзяўчаты збіраць ды, спяваючы песні\\ Пра сонца і шчасце на свеце,\\ Віць шчыра вяночкі з іх, красак тых весніх,\\ Што потым на мшы ўжо асвецяць.\\ \\ Паслужаць мінушкі дзятве ад сурокаў\\ Мо чараўніка, чараўніцы.\\ Хай прымхі ўсё гэта ды іншае вока\\ Ў іх знойдзе жыцця таямніцы...\\ \\ У час, калі ноч зорны свет расхінае,\\ Пры месяцы бачу здалёку,\\ Як лёгкім зефірам тут перабягае\\ Дзяўчына раку у паўзмроку.\\ \\ Угледзь яе постаць у мроіве мглістым —\\ Імгла ж ля дзяўчыны святлее.\\ Сама ж яна толькі мо душам найчыстым\\ Адкрыецца — твар, што лілея.\\ \\ Сюды ўсе дзяўчаты раней прыбягалі,\\ Сваёй давяраючы цноце.\\ У час мой яны ўжо радзей тут бывалі —\\ Жывуць яшчэ прымхі ў прастоце.\\ \\ Мо, ў памяць аб даўнім хлапцы і дзяўчаты\\ На Юр’я па сёння ў сваволі\\ Уранку з зарою — усе любяць святы —\\ Прыносяць прысмакі на поле.\\ \\ Смяюцца, дурэюць, прысмакі з’ядаюць.\\ Калі ж тут, за трункам старыя,\\ На межах пасеўшы ўкруга, пачынаюць\\ Расказваць пра дзеі былыя,\\ \\ Качацца з пагорка ўся моладзь імчыцца.\\ Калі да дзяўчыны каторай\\ Хто з хлопцаў прыкоціцца, з ёю як быццам\\ I да алтара пойдзе скора.\\ \\ I праўдзяць варожбы, бо хто ж паімкнецца\\ 3 пагорка таго да нямілай!\\ А тая ж, што ў мроі ўвайшла ўся і ў сэрца,\\ Пацягне магнітнаю сілай...\\ \\ Яшчэ ёсць аповесць. Хто Мыш найдаўно тут\\ Закладваў, сказаў нечакана:\\ «Дам селішчу імя той першай істоты,\\ Што заўтра мне стрэнецца рана».\\ \\ Назаўтра у бок Цепліводы паволі\\ Дарогай паехаў ён конна.\\ Аж бачыць тут: выбегла мышка на поле\\ 3 кустоў, назірае здзіўлёна.\\ \\ Аповесць во гэтая звязана з тою;\\ Ды толькі там мышка другая!\\ О, кожны хацеў бы спаткацца з такою\\ Пад голлямі спеўнага гаю!\\ \\ Яе павітай толькі шчыра, пачціва,\\ Як шчыра вітаў я, бывала,\\ Ды пагамані, як з сястрою, зычліва,\\ 3 увагай, пашанай, без шалу.\\ \\ Бо ёсць жа дзяўчаты, якія заўсёды\\ Лепш кінуцца ў вір галавою,\\ Чым імя заплямяць за міг асалоды:\\ Як жыць потым з ганьбай такою?..\\ \\ О мілы ўспамін! Дарагая Мышанка!\\ Зноў снішся ты ў барве заранак.\\ Найпершая ў свеце мая ты каханка,\\ Мільгнуў тут жыцця майго ранак.\\ \\ Мае ўсе тут гульні, блуканні, забавы,\\ Высочваў я рыбку тут днямі,\\ Траву нёс кароўкам, рваў кветкі, рухавы,\\ Тут «біўся» не раз з «казакамі».\\ \\ У чыстым крышталі тваім тут, здзіўлёны,\\ Я бачыў тады пад вадою\\ Чародку альшын, бор, узгорак зялёны,\\ Сябе — і ўсё ўніз галавою.\\ \\ Тут час пралятаў мой, нам, дзецям, з табою\\ Так міла было і цікава.\\ Як рады былі, калі крыгі вясною\\ Ішлі тут — за лаваю лава!\\ \\ Тады, у маленстве, калі я, шчаслівы,\\ У твае углядаўся крышталі,\\ Не знаў, што ўжо ў сэрца — о час наш імклівы! — Яны мне навечна запалі.\\ \\ Сум, радасць — як воблакі, тут праплывалі,\\ Раіліся чыстыя мары.\\ Вучылі нас думаць, рака, твае хвалі\\ I родных палеткаў абшары.\\ \\ 3 людзьмі жывучы, ад людзей о як многа\\ Бярэш ты і ў сэрца, і ў голаў.\\ Як і ад ракі той, ад гэтых разлогаў,\\ Ад жыта, што спее наўкола.\\ \\ Я жыў той красою — у часе прымглёным,\\ Красе ўсёй, пачуццям высокім\\ Я толькі пасля пазнаходзіў імёны\\ У свеце шматфарбным, шырокім.\\ \\ Не знаю, дзе буду, памру дзе, не знаю,\\ Ды ўдзячны зямлі я, дзе вырас,\\ Я ў думках лячу зноў да роднага краю,\\ Здалёк мне відаць яго вырыс.\\ \\ Мышанка мая! За ўсе краскі, за тое,\\ Што жыў тут, табою прыгрэты,\\ За светлае ранне сваё залатое,—\\ Прымі ж ты вянок мой во гэты. \\ 1. Хадкевічы – магнацкі род на Беларусі, ва ўладанні якіх і было мястэчка Мыш;\\ 2. Леннае права – сярэдневяковыя праўныя звычаі, якімі рэгуляваліся ўзаемныя адносіны паміж землеўласнікам і васалам;\\ 3. Цяпліводы – вёска ў былым Нава.г.радскім павеце; цяпер – Баранавіцкі раён Брэсцкай вобласці;\\ 4. Мінушкі – «Plantago major. Бабка» (Я. Ч.) – подорожник. ===== Падобныя старонкі ===== * [[творы/ян-чачот/ян-чачот-свіцязь]] * [[творы/ян-чачот/ян-чачот-яжовыя-імяніны]] * [[творы/ян-чачот/ян-чачот-паэзія-30-40-гг-хіх-ст]] * [[творы/ян-чачот/ян-чачот-песні-і-балады]] * [[творы/ян-чачот/ян-чачот-о-ты-край-мой-нешчаслівы]]