Пісьменства

Гэтая старонка толькі для чытання. Вы можаце паглядзець яе зыходны тэкст, але не можаце яго змяніць. Паведаміце адміністратару, калі лічыце, што гэта няправільна.
~~META:
title = Творчасць Янкі Сіпакова
&keywords = Сіпакоў
&abstract = Аналіз творчасці Янкі Сіпакова
&iftrue = nan
~~

====== Творчасць Янкі Сіпакова ======
Творчасць Янкі Сіпакова, аб якім даследчык Д. Санюк гаворыць як аб "унікальнай творчай індывідуальнасці", дае арыгінальны прыклад суіснавання і ўзаемаўзбагачэння двух розных родаў літаратуры – [[слоўнік/эпас|эпасу]] і лірыкі, прычым як у паэтычнай, так і ў празаічнай форме. Глыбокая інтэлектуальнасць яго творчасці вынікае з ведання фальклору, міфалогіі, гісторыі народаў свету і ўвасабляецца ў надзвычай шырокай жанравай палітры, якая ўключае і класічныя формы, напісаныя сілаба-танічным вершам (санеты, трыялеты, балады), і [[слоўнік/свабодны-верш-верлібр|верлібр]], і прозу (лірычныя мініяцюры, апавяданні, аповесці), і публіцыстыку ([[слоўнік/нарыс|нарысы]], артыкулы). Аднак якімі б разнастайнымі па родава-жанравым выяўленні ні былі яго творы, па ўзрушана-рамантычным адчуванні жыцця ён застаецца паэтам. "Паэтычнасць светаадчування вызначае стылявую дамінанту вершаў, апавяданняў, аповесцей, нарысаў Янкі Сіпакова і адпаведна – месца гэтага пісьменніка як прадстаўніка лірычнага напрамку ў сучаснай беларускай літаратуры."\\
Янка (Іван) Данілавіч Сіпакоў нарадзіўся 15 студзеня 1936 г. у вёсцы Зубарэвічы Аршанскага раёна Віцебскай вобласці. За сувязь з партызанамі яго бацькі былі закатаваны ў гестапа, а шасцігадовы Іван і дзве яго сястры засталіся сіротамі і выхоўваліся ў цёткі. Сваю [[слоўнік/аўтабіяграфія|аўтабіяграфію]] паэт назваў "Замаразкі на першацвет" і падкрэсліваў, што, на яго думку, фарміраванне біяграфіі заканчваецца разам з дзяцінствам, а далей чалавек толькі развівае тое, што закладзена з малых год. Магчыма, так адбываецца не ў кожнага, але характар Янкі Сіпакова і сапраўды вызначыла трагедыя дзяцінства – вайна, якая дала яму праз лёс бацькоў трагічны ўрок грамадзянскасці і гуманізму, што праз усё жыццё вызначала жыццёвую і творчую пазіцыю паэта.\\
Пісаць вершы Янка Сіпакоў пачаў у школьным узросце, а надрукаваў першы верш у раённай газеце ў 16 гадоў. Яшчэ ў школьныя гады ён стаў працаваць паштальёнам, каб матэрыяльна дапамагаць сям'і, затым скончыў факультэт журналістыкі Беларускага дзяржаўнага універсітэта, дзе вучыўся разам з [[творы/анатоль-вярцінскі/анатоль-вярцінскі-аналіз-творчасці|Анатолем Вярцінскім]], [[постаці/рыгор-барадулін|Рыгорам Барадуліным]], [[творы/міхась-стральцоў/творчасць-міхася-стральцова|Міхасём Стральцовым]] і іншымі прадстаўнікамі "філалагічнага" пакалення, шліфуючы ва ўзаемадачыненнях свой талент. Затым працаваў у часопісах "Вожык", "Маладосць", "Беларусь", выдавецтве "Беларуская энцыклапедыя".\\
Аўтар зборнікаў паэзіі "Сонечны дождж" (1960), "Лірычны вырай" (1965), "Дзень" (1968), "З вясны ў лета" (1972), "Веча славянскіх балад" (1973, Дзяржаўная прэмія БССР), "У поўдзень, да вады" (1976), "Вочы ў вочы" (1978), "Усміхніся мне" (1984), паэм у прозе "[[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-ахвярны-двор|Ахвярны двор]]" (1991), [[слоўнік/прытча|прытчаў]] [[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-тыя-што-ідуць|"Тыя, што ідуць"]] (1993), аповесцей і апавяданняў "Крыло цішыні" (1976), "Жанчына сярод мужчын" (1980), "Усе мы з хат" (1982), "Спадзяванне на радасць" (1983), "Пяць струн" (1984), "Сад людзей" (1985), "Журба ў стылі рэтра" (1990).\\
Дамінантай лірычнага характару ў паэзіі Янкі Сіпакова з'яўляецца душэўнасць, прага дабрыні і ўзаемаразумення, трывога за чалавека. Сцвярджаючы гуманістычныя ідэалы, паэт нібы бярэ на сябе боль другога чалавека:

Дзе нам баліць, там і душа,\\
З душы ўвесь чалавек сатканы.\\
Дзе нам баліць, там і душа:\\
З душы ўвесь чалавек сабраны.\\
Мы адчуваем нечакана:\\
Дзе нам баліць, там і душа.\\
Таму чым большая душа, –\\
Даўжэй шчымяць і ныюць раны.\\
Дзе нам баліць, там і душа:\\
З душы ўвесь чалавек сабраны.

Гэты верш Янкі Сіпакова напісаны ў форме трыялета – васьмірадкоўя, у якім два першыя і два апошнія, а таксама першы і чацвёрты радок аднолькавыя. Асаблівая, сэнсавая рытмічная нагрузка падае, такім чынам, на радок, які паўтараецца тройчы (адсюль і назва "[[слоўнік/трыялет|трыялет]]"). Апорны радок у трыялеце Янкі Сіпакова перадае балючую трывогу за чалавека, ахвярны сэнс яго прадназначэння ў свеце.\\
Класічная "цвёрдая" форма надае гэтаму вершу Янкі Сіпакова асаблівую кампазіцыйную строгасць, выверанасць, гармонію. Калі ўспомніць, што ў музычнай актаве таксама восем нот і паспрабаваць суаднесці кожны радок з пэўнай нотай, можна нават пачуць мелодыю гэтага верша, у якім так шчымліва перададзены душэўны стан [[слоўнік/вобраз-лірычнага-героя|лірычнага героя]].\\
Сугучны па настроі, змесце і ідэі і наступны трыялет Янкі Сіпакова:

Не ведаю, што робіцца са мной:\\
Ад дабраты я плачу чалавечай,\\
Заўсёды плачу ад спагады нечай –\\
Не ведаю, што робіцца са мной!\\
А крыўда не ўгінае мае плечы,\\
Не нікну перад подласцю самой...\\
Не ведаю, што робіцца са мной –\\
Ад дабраты я плачу чалавечай.

Тут апорны радок прымушае задумацца над тым, што дабрата і спагада, на жаль, сустракаюцца ў чалавечых узаемаадносінах не часцей, чым крыўда і подласць. З крыўдай і подласцю чалавек вымушаны змагацца, а вось дабрату і спагаду трэба ўмець заўважаць і цаніць, што бывае рэдка. Таму расчуленасць і сляза паэта вельмі зразумелыя і выклікаюць шчырае разумення чытача.\\
У творчасці Янкі Сіпакова жывуць спагада да чалавека, звера, расліны – спадчынная, традыцыйная рыса беларускай літаратуры – вызначаючы характар лірычнага героя яго паэзіі.\\
Прыхільнасць Янкі Сіпакова да строгіх класічных форм, многімі стагоддзямі развіцця сусветнай літаратуры, выражаецца і ў звароце да больш складанай формы санета – чатырнаццацірадковага верша, напісанага [[слоўнік/ямб|ямбам]], у якім спалучаюцца два [[слоўнік/чатырохрадкоўе-катрэн|чатырохрадкоўі]] і два [[слоўнік/трохрадкоўе-тэрцэт|трохрадкоўі]], аб'яднаныя пэўнай рыфмоўкай (звычайна рыфмаграма санета наступная: абба абба ввг дгд). Як зазначыў [[творы/максім-багдановіч/творчасць-максіма-багдановіча|Максім Багдановіч]], у першых васьмі радках развіваецца тэма, а ў наступных робіцца заключэнне. Асаблівая сэнсавая нагрузка прыпадае на апошні радок санета ("санетны замок"), нават на яго апошняе слова. ЯнкаСіпакоў, звяртаючыся да гэтай класічнай формы верша, ужывае яшчэ болей складаную структуру – вянок, у які ўваходзяць 15 санетаў. Як кветкі ў вянку, гэтыя творы пераплятаюцца радкамі: кожны санет пачынаецца апошнім радком ("замком") папярэдняга твора. Пятнаццаты санет ([[слоўнік/магістрал|магістрал]]) складаецца з першых радкоў папярэдніх санетаў.\\
Абраўшы такую вытанчаную і прыгожую форму, Янка Сіпакоў прысвячае яе, натуральна, жанчыне. [[слоўнік/вянок-санетаў|Вянок санетаў]] "[[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-жанчына|Жанчына]]" ўзвышае яе на вышыню ідэалу, услаўляючы дабрыню, красу, каханне, высокае прадназначэнне жанчыны ў свеце. Вось магістрал гэтага вянка:

Ад рук, ад вуснаў, ад вачэй тваіх\\
Няма нічога ласкавей на свеце.\\
З'яднала нас прырода удваіх,\\
У мы дабрэем пры табе, як дзеці\\
\\
Тваё жыццё – як бліскавіцы міг,\\
Твая усмешка век нам цёпла свеціць.\\
Спяшаем да цябе з нягод усіх,\\
Як на кругі свае спяшае вецер.\\
\\
А ты – святая, як сама любоў –\\
Раджала фараонаў і рабоў,\\
Каб жыццядайнасць не магла спыніцца.\\
\\
Ты – маці, жонка; ты – дачка, сястра,\\
Твая заўсёды гожая пара.\\
Дазволь, жанчына, у ногі пакланіцца.

Арыгінальнасць гэтага санета, як і вянка санетаў Янкі Сіпакова, не ў змесце (ідэя вершаў даволі простая: выказаць удзячнасць жанчыне), а ў незвычайнай форме. Аднак ніхто не будзе аспрэчваць і важнасць звычайнага добрага, спагаднага слова.\\
У творчай манеры паэта нечакана суіснуюць палярныя формы верша: класічныя "цвёрдыя" жанры і сучасная разняволеная форма верлібра (свабодны ад рыфмы і традыцыйнага памеру верш, у аснове рытму якога – чаргаванне аднатыпных вершаваных інтанацыйна-сэнсавых перыядаў). Верлібр з'яўляецца тыповым для Янкі Сіпакова спосабам паэтычнага мыслення.

Марозікам пахне капуста,\\
Жаўруковаю песняй – яблык,\\
Вераснем – сопкая бульба,\\
Расой – агурок крамяны,\\
Селядзец – глыбінёй акіяна,\\
Сонцам – акраец хлеба,\\
Ветрам і небам – піва...\\
А стол пахне добрай вячэрай.\\
Прыходзь да мяне, свет, вячэраць!

У гэтым вершы спалучаюцца канкрэтна-пачуццёвыя вобразы (стравы) з умоўна-асацыятыўнымі (яблык пахне жаўруковай песняй). Умоўнае запрашэнне ўсяго свету на вячэру перадае шырыню душы лірычнага героя і яго аптымістычнае светаадчуванне, усмешлівы, лагодны настрой, цэльнасць натуры.\\
Верлібры, у адрозненне ад класічных форм, сведчылі пра наяўнасць рацыянальнага пачатку у прыродзе таленту Янкі Сіпакова і яго схільнасць да прозы.\\
Вынікам арганічнага суіснавання лірычнага і эпічнага спосабаў адлюстравання свету і паглыблення гістарычнага мыслення Янкі Сіпакова стала незвычайная для беларускай літаратуры кніга "Веча славянскіх балад", якая стала галоўнай кнігай паэта і заслужыла справядліва высокую ацэнку даследчыкаў. У "Веча славянскіх балад" увайшло 96 балад самых розных славянскіх народаў, некаторыя з якіх ужо не існуюць. Паэт асэнсоўвае ў мастацкай форме гісторыю славянства, заглыбляючыся паслядоўна ў кожнае стагоддзе, пачынаючы з ХХ ст. і заканчваючы І ст. (праславянская балада). На канкрэтных гістарычных сітуацыях паэт паказвае сутнасць славянскага характару і славянскага феномену ўвогуле ў сусветнай гісторыі.\\
Янка Сіпакоў сведчыў, што [[слоўнік/задума|задума]] кнігі выспела тады, калі ён нечакана адкрыў для сябе, што славяне на працягу ўсёй сваёй гісторыі амаль ніколі не нападалі самі, а ўвесь час бараніліся ад ваяўнічых захопнікаў. Крыніцай матэрыялу для паэта быў найперш фальклор розных народаў, а таксама кнігі і даведнікі па гісторыі. Аднак фактычны матэрыял неабходна было асабіста пераасэнсаваць, і тут паэту як найлепш прыдаўся жанр балады – невялікага ліра-эпічнага твора, у якім праз напружаны сюжэт перадаецца легендарна-гераічны або казачна-фантастычны свет. У баладах Янкі Сіпакова асаблівая, незвычайная атмасфера, узвышаная танальнасць, моцная пачуццёвая аснова, якая ўтварае адзінае з чытачом эмацыянальнае поле.\\
У баладзе "[[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-грунвальд|Грунвальд]]" ярка ўвасоблена ідэя аб'яднання славян у барацьбе супраць агульнага ворага – немцаў-"крыжакоў":

Клінам войска гордым\\
На багной паляне\\
Расшчапляюць ордэн\\
Рыцарскі славяне.\\
\\
Каб было вядома,\\
Дзе свае яскрава, –\\
Па пучку саломы\\
Пачапілі славы.\\
\\
Ордэн ціха вяне,\\
Тонуць воі ў твані...\\
І куды ні глянеш –\\
Скрозь адны славяне.

Аднаўляючы паэтычным словам гераічныя падзеі XV ст., Янка Сіпакоў захоўвае жанравыя адзнакі балады: рамантычны пафас, значнасць апісаных падзей, дынамізм сюжэту.\\
Як і балада "Грунвальд", балада [[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-урок-сербская-балада-хх-ста|"Урок"]] напісана на гістарычнай аснове і расказвае пра рэальны факт расстрэлу гітлераўскімі захопнікамі трохсот вучняў разам з настаўнікам Мілае Паўловічам (успамін, у сувязі з гэтым такі ж лёс рэальнага польскага настаўніка Януша Корчака і героя аповесці [[творы/васіль-быкаў/васіль-быкаў-сотнікаў|"Сотнікаў"]] [[постаці/васіль-быкаў|Васіля Быкава]] настаўніка Алеся Іванавіча Мароза, лёс многіх светароў, якія загінулі разам з тымі, каго вучылі дабру. Гэтая балада творча пераплятаецца з [[творы/анатоль-вярцінскі/анатоль-вярцінскі-рэквіем-па-кожным-чацв|"Рэквіемам" па кожным чацвёртым]] Анатоля Вярцінскага.\\
Кніга "Веча славянскіх балад" Янкі Сіпакова вылучае агульнае ў славянскім характары: гуманізм, дабрату і ахвярнасць, нязломнасць у самых трагічных гістарычных сітуацыях.\\
Падобная ідэя вызначае і змест паэмы "[[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-одзіум|Одзіум]]", прысвечанай [[творы/іншае/сучасная-літаратура-беларусі/тэма-чарнобыля-ў-беларускай-паэзіі|чарнобыльскай трагедыі]]. Твор, напісаны на мяжы паэзіі і прозы, стаў значнай з'явай у беларускай літаратуры, засведчыўшы той факт, што творчая індывідуальнасць Янкі Сіпакова аднолькава свабодна выяўляецца і ў паэтычных, і ў празаічных жанрах. І ўсё ж Янка Сіпакоў – перш за ўсё паэт па спосабе рамантычнага ўспрымання жыцця.

 


===== Падобныя старонкі =====
  * [[творы/аляксей-пысін/творчасць-аляксея-пысіна]]
  * [[творы/янка-золак/творчасць-янкі-золака]]
  * [[творы/анатоль-вялюгін/творчасць-анатоля-вялюгіна]]
  * [[творы/яўгенія-янішчыц/творчасць-яўгеніі-янішчыц]]
  * [[творы/міхась-кавыль/жыццёвы-і-творчы-шлях-міхася-кавыля]]