Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:янка-купала:янка-купала-тутэйшыя [2025/08/23 15:45] – vedybeadmin
+++ творы:янка-купала:янка-купала-тутэйшыя [2025/08/23 16:13] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 7: / Радок 7: @@
 ====== Янка Купала — Тутэйшыя ======
-Трагікамедыю "Тутэйшыя" [[litpers>янка-купала|Янка Купала]] напісаў у 1922 годзе ў вёсцы Акопы, дзе тады жыла яго маці. Гэта быў твор пра рэвалюцыю і вайну, і пра самае важнае для паэта — пра лёс яго Айчыны, Беларусі. Паводле аўтарскага вызначэння, 'Тутэйшыя" — трагічна-смяшлівыя сцэны, дзеянне якіх адбывалася ў адным з галоўных гарадоў Беларусі — Менску.\\
+Трагікамедыю "Тутэйшыя" [[постаці/янка-купала|Янка Купала]] напісаў у 1922 годзе ў вёсцы Акопы, дзе тады жыла яго маці. Гэта быў твор пра рэвалюцыю і вайну, і пра самае важнае для паэта — пра лёс яго Айчыны, Беларусі. Паводле аўтарскага вызначэння, 'Тутэйшыя" — трагічна-смяшлівыя сцэны, дзеянне якіх адбывалася ў адным з галоўных гарадоў Беларусі — Менску.\\
 У тыя часы слова "тутэйшы" было амаль адэкватным паняццю "беларус". Усе дзеючыя асобы п'есы, за рэдкім выключэннем, — мясцовыя людзі: Усходні вучоны — сын мясцовага дзяка, Заходні вучоны — сын мясцовага арганіста, настаўнік з італьянскім прозвішчам Спічыні таксама аказваецца з "тутэйшых", не кажучы ўжо пра мяшчанку Ганулю Зносчыху, яе бесталковага сына, былога калежскага рэгістратара Мікіту, настаўніка Янку Здольніка, селяніна Гарошку і іншых галоўных і другарадных персанажаў. Такім чынам, у п'есе адлюстроўваецца духоўны ўзровень амаль усіх сацыяльных слаёў тагачаснага беларускага грамадства. Але драматург не называе свой твор "Беларусы", бо гэтых людзей яшчэ нельга назваць беларусамі. У іх адсутнічае ўсведамленне сваёй нацыянальнай прыналежнасці — усе яны толькі "тутэйшыя".\\
-Янка Купала пранікліва адчуў, што праблема "тутэйшасці" гэта гістарычная драма Беларусі і што гэтая драма ў сваім зацяжным выяўленні набывае камічна-парадыйныя рысы. У мастацкіх формах здзеклівага высмейвання і [[slounik>шарж|шаржу]] пісьменнік адлюстроўвае ў п'есе беларускую трагедыю "тутэйшасці".\\
+Янка Купала пранікліва адчуў, што праблема "тутэйшасці" гэта гістарычная драма Беларусі і што гэтая драма ў сваім зацяжным выяўленні набывае камічна-парадыйныя рысы. У мастацкіх формах здзеклівага высмейвання і [[слоўнік/шарж|шаржу]] пісьменнік адлюстроўвае ў п'есе беларускую трагедыю "тутэйшасці".\\
-Дзеянне ў 'Тутэйшых" адбываецца падчас Грамадзянскай вайны ў Мінску, калі на Беларусі змяняліся па чарзе розныя акупацыйныя рэжымы: спачатку немцы, потым белапалякі, пазней чырвонаармейцы. Узаемасувязь часу і месца дзеяння ([[slounik>хранатоп|хранатоп]] твора) у п'есе 'Тутэйшыя" ўражвае як сваёй рэальнасцю, так і значнай доляй абстрагаванасці.\\
+Дзеянне ў 'Тутэйшых" адбываецца падчас Грамадзянскай вайны ў Мінску, калі на Беларусі змяняліся па чарзе розныя акупацыйныя рэжымы: спачатку немцы, потым белапалякі, пазней чырвонаармейцы. Узаемасувязь часу і месца дзеяння ([[слоўнік/хранатоп|хранатоп]] твора) у п'есе 'Тутэйшыя" ўражвае як сваёй рэальнасцю, так і значнай доляй абстрагаванасці.\\
 Галоўны герой твора — былы калежскі рэгістратар Мікіта Зносак, якога ўласная маці характарызуе наступным чынам: "Малады яшчэ і ў галаве пуста. Падумайце, скасавалі чыноўніцтва, застаўся без службы, і хоць бы што, ні на грош таей сталасці. Адно маракуе ўсё аб тым, як гэта ізноў вернуцца нейкія там яго рангі і клясы і ўсялякае дабро само пасыпецца з неба".\\
 Мікіта спрабуе прыстасавацца да хуткай змены рэжымаў, імкнучыся засвоіць мову, палітычныя погляды і звычкі новых гаспадароў. У гэтым яму за адпаведную плату "жадае" дапамагчы такі ж самы, як і ён сам, прыстасаванец гер Спічыні. "Хто ён родам — напэўна не ведаю. Але сам ён кажа, што ён немец, людзі кажуць, што італьянец, мне здаецца, што ён проста, як і мы, тутэйшы", — расказвае пра яго Гануля Зносчыха.\\
-Спічыні вучыць Мікіту не толькі мовам чарговых акупантаў, але яшчэ і так званаму "аратарскаму майстэрству", гэта значыць палітычнаму прыстасаванству. З едкім [[slounik>сарказм|сарказмам]] адлюстроўвае драматург сцэну такой навукі:
+Спічыні вучыць Мікіту не толькі мовам чарговых акупантаў, але яшчэ і так званаму "аратарскаму майстэрству", гэта значыць палітычнаму прыстасаванству. З едкім [[слоўнік/сарказм|сарказмам]] адлюстроўвае драматург сцэну такой навукі:
 **Спічыні**. Узлазьце на трыбуну, мусье рэгістратар.\\
@@ Радок 32: / Радок 32: @@
 **Усходні вучоны** (//таксама запісваючы ўперамежку з Заходнім вучоным//). Іоан Здольніков. Ісціно-русскій ціп Северо-Западной Обласці і безусловно з прымесью монгольско-фінской крові. Народность ныне распадается на две родовые ветві: племя — белорусы і племя — тоже-белорусы, ісходзяшчэе от рэнегатов і дзегенератов. Родной язык — обшчэрусскій, веліколепно усовершенствованный, но с большой прымесью непонятных слов.
-Драматург паказвае, што Мікіта Зносак і іншыя тутэйшыя, "вучоныя" і менш "вучоныя" персанажы, на жаль, не разумеюць, што ў іх няма выбару: рух гісторыі не залежыць ад іх волі. У канцы твора тутэйшы Мікіта, як і многія яго суайчыннікі, выводзіцца з уласнага дому чырвонаармейскім патрулём для хуткай расправы. Абмалёўваючы вобраз Мікіты, Янка Купала не пашкадаваў гумару, [[slounik>іронія|іроніі]] і сарказму, што асабліва відаць у паводзінах персанажа, выяўляецца праз яго мову. Вось як, напрыклад, Зносак апраўдвае сваё і Спічыні палітычнае прыстасаванства:
+Драматург паказвае, што Мікіта Зносак і іншыя тутэйшыя, "вучоныя" і менш "вучоныя" персанажы, на жаль, не разумеюць, што ў іх няма выбару: рух гісторыі не залежыць ад іх волі. У канцы твора тутэйшы Мікіта, як і многія яго суайчыннікі, выводзіцца з уласнага дому чырвонаармейскім патрулём для хуткай расправы. Абмалёўваючы вобраз Мікіты, Янка Купала не пашкадаваў гумару, [[слоўнік/іронія|іроніі]] і сарказму, што асабліва відаць у паводзінах персанажа, выяўляецца праз яго мову. Вось як, напрыклад, Зносак апраўдвае сваё і Спічыні палітычнае прыстасаванства:
 **Мікіта**. Меджду протчым, гэр Спічыні таму не вінен, што напладзілі сабе людзі языкоў, як тая трусіха трусянят, і мне, меджду протчым, як ідуць немцы — вучыся па-нямецку, а як будуць ісці нейкія іншыя — вучымся па нейкаму па-іншаму. І гэр Спічыні тут ні пры чым. Эх, каб быў я, меджду протчым, царом! Завёў бы я ад Азіі да Аўстраліі, ад Афрыкі да Амэрыкі і ад Смаленску да Бэрліну адзін непадзельны рускі язык і жыў бы сабе тады прыпяваючы. А то круці галавой над языкамі, як баран які над студняй.\\
@@ Радок 40: / Радок 40: @@
 **Мікіта**. Меджду протчым, вы напамыкаеце, сябра беларус, каб я стаў не на свой, а на ваш — беларускі, хэ-хэ-хэ! грунт.\\
 **Янка**. А хоць бы й так.\\
-**Мікіта**. Меджду протчым, пане настаўнік, яшчэ я не ўпаў з сваім гонарам так нізка, каб лезці ў вашу, выбачайце, мужыцкую беларускую кампанію. Вы, можа, параіце мне яшчэ і вашага [[litpers>браніслаў-тарашкевіч|Тарашкевіча]] граматыку зубрыць?\\
+**Мікіта**. Меджду протчым, пане настаўнік, яшчэ я не ўпаў з сваім гонарам так нізка, каб лезці ў вашу, выбачайце, мужыцкую беларускую кампанію. Вы, можа, параіце мне яшчэ і вашага [[постаці/браніслаў-тарашкевіч|Тарашкевіча]] граматыку зубрыць?\\
 **Янка**. А чаму ж бы не?\\
 **Мікіта**. Ха-ха-ха! Ха-ха-ха! І жартаўнік жа вы, дзядзька беларус, незвычайны вы жартаўнік! Ха-ха-ха! Не маючы што рабіць, інтэрнацыянальная інтэлігенцыя выдумала гэты нейкі нацыянальны беларускі язык, а вы хацелі б заставіць нас, руска-ісціную тутэйшую, меджду протчым, інтэлігенцыю, сушыць над ім свае апошнія мазгі. Ха-ха-ха! Вось дык дадумаліся! Ха-ха-ха! Меджду протчым, пане беларус, мне ваш (з націскам) "дэмократычны" язык не патрэбен, калі я маю свой, меджду протчым мацярынскі рускі язык.
@@ Радок 55: / Радок 55: @@
 Лявон — тыповы прадстаўнік беларускага сялянства, спакойны, разважлівы, крыху кансерватыўны. Яго пазіцыя сузіральніцкая, як і ў тагачаснага сялянства ўвогуле. Падкрэсліваючы гэта, Купала паказвае Гарошку з нязменнай люлькай у зубах, да якой ён крэсіць агонь крэсівам. (Гэтыя люлька з крэсівам якраз і з'яўляюцца сімвалам сузіральнасці, кансерватыўнасці і патрыярхальнасці.)\\
 Дачка Лявона — Аленка — абаяльная і разумная беларуская дзяўчына, якая імкнецца да навукі і марыць самааданай працай на ніве асветніцтва палепшыць лёс свайго народа. Яна шчырая і паслядоўная вучаніца Янкі, і ёй уласцівы тыя ж самыя, што і яму, вартасці і недахопы.\\
-Купала вызначыў жанр сваёй п'есы як трагічна-смяшлівыя сцэны, сёння яе называюць [[slounik>трагікамедыя|трагікамедыяй]], таму што ў яе змесце арганічна суіснуюць не толькі камічныя, але і трагічныя элементы. Крытычная пазіцыя аўтара выяўляецца як у адносінах да Мікіты Зносака, Спічыні, Заходняга і Усходняга вучоных, так і ў дачыненні да, здавалася б, цалкам станоўчых герояў.\\
+Купала вызначыў жанр сваёй п'есы як трагічна-смяшлівыя сцэны, сёння яе называюць [[слоўнік/трагікамедыя|трагікамедыяй]], таму што ў яе змесце арганічна суіснуюць не толькі камічныя, але і трагічныя элементы. Крытычная пазіцыя аўтара выяўляецца як у адносінах да Мікіты Зносака, Спічыні, Заходняга і Усходняга вучоных, так і ў дачыненні да, здавалася б, цалкам станоўчых герояў.\\
 Драматург паказвае, што Янка Здольнік і Аленка таксама такія ж самыя "тутэйшыя", як і іншыя персанажы п'есы. Ні Янка, ні Аленка не дараслі да патрабаванняў часу, да той светапогляднай вышыні, якая б магла ператварыць іх у нацыянальна самабытныя асобы. У гэтым трагізм вобразаў Янкі і яго вучаніцы. "Гэта трагізм вузкай адназначнасці ў разуменні свету, недастатковай вышыні жыццёвага ідэалу, і ён, гэты трагізм, неадлучны ад агульнага лёсу народа, як і трагізм здрадніцтва і прыстасаванства Мікіты Зносака, Усходняга вучонага і Заходняга вучонага", — адзначаў выдатны беларускі літаратуразнаўца Віктар Каваленка.\\
 Драматургічны лёс купалаўскай п'есы таксама складваўся трагічна. Яна з вялікай цяжкасцю ішла да гледача. Першую пастаноўку "Тутэйшых" са значнымі купюрамі ў тэксце спрабаваў ажыццявіць рускі рэжысёр М.А. Папоў, які ў 1925-1926 гадах узначальваў БДТ. Але зрабіць гэта ў тагачасных умовах было вельмі складана, і неўзабаве спектакль быў зняты, а п'еса, пачынаючы з 1927 года, фактычна забаронена.\\
 Сучасны чытач упершыню пазнаёміўся з тэкстам "Тутэйшых" пасля амаль 60-гадовага перапынку ў 1988 годзе, калі п'еса была апублікавана на старонках часопіса "Полымя". У 1990 годзе да 70-гадовага юбілею тэатра імя Янкі Купалы рэжысёр М. Пінігін ажыццявіў пастаноўку "Тутэйшых". Прэм'ера спектакля адбылася 17 кастрычніка і прайшла з вялікім поспехам.\\
-П'еса 'Тутэйшыя" сёння — гэта нацыянальная класіка. Яна плённа працягвае традыцыі народнай [[slounik>інтэрмедыя|інтэрмедыі]], а таксама драматургічных здабыткаў як беларускіх аўтараў (найперш [[litpers>вінцэнт-дунін-марцінкевіч|Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]]), так і дасягненняў сусветнай драматургіі (камедый А. Грыбаедава, М. Гогаля, Ж.Б. Мальера).
+П'еса 'Тутэйшыя" сёння — гэта нацыянальная класіка. Яна плённа працягвае традыцыі народнай [[слоўнік/інтэрмедыя|інтэрмедыі]], а таксама драматургічных здабыткаў як беларускіх аўтараў (найперш [[постаці/вінцэнт-дунін-марцінкевіч|Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]]), так і дасягненняў сусветнай драматургіі (камедый А. Грыбаедава, М. Гогаля, Ж.Б. Мальера).
@@ Радок 66: / Радок 66: @@
 ===== Падобныя старонкі =====
   * [[творы/янка-купала/янка-купала-пясняр-беларускага-народа]]
-  * [[textcomp>тутэйшыя-ў-аднайменнай-трагікамедыі-янкі]]
+  * [[аналіз-і-крытыка/тутэйшыя-ў-аднайменнай-трагікамедыі-янкі]]
   * [[творы/янка-купала/тэма-народнага-жыцця-і-любоў-да-радзімы-]]
   * [[творы/янка-купала/драматургічнае-майстэрства-янкі-купалы]]
   * [[творы/янка-купала/тэма-паэта-і-паэзіі-ў-творчасці-янкі-куп]]