Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:янка-журба:жыццёвы-і-творчы-шлях-янкі-журбы [2025/08/23 15:54] – vedybeadmin
+++ творы:янка-журба:жыццёвы-і-творчы-шлях-янкі-журбы [2025/08/23 15:58] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 37: / Радок 37: @@
 Ёсць у ім што палюбіць.
-Пісаў Янка Журба не толькі «з вялікай журбою і з болем сардэчным», не пакідаў яго нацыянальны і сацыяльны аптымізм. Паэт імкнуўся зацепліць у сваіх радках Надзею, Веру ў народнае шчасце, лепшую долю беларуса, адраджэнне яго духу. «Я цвёрда, шчыра веру, Я веру ўсёй душой...» — на такой ноце пачынаецца верш «Да роднай краіны». Праўда, пераадоленне паэтам песімістычных настрояў, яго аптымістычны голас з пазіцый вульгарнага сацыялагізму расцэньваўся інакш. «Аптымізм Журбы,— адзначаецца ў «Литературной энциклопедии» 1930 г.,— навеяны, аднак, не рэвалюцыйнымі перспектывамі, не заклікам да барацьбы за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне, а буржуазным пазітывізмам, «асветніцкім мірным» імкненнем аўтара да распаўсюджвання ведаў у народзе, прывучэнню яго да культурных форм працы». З самых першых твораў Янка Журба думае-гаворыць пра радасць, прыгажосць і боль чалавечага быцця на роднай зямлі. Яму хочацца ўбачыць беларускі край, свой народ сацыяльна і духоўна разняволеным, ён прадчувае з'яўленне «промняў світання-збавення», кліча новы светлы дзень: «...Хай згіне тут цемра, хай сонца прагляне Ў закінутым нашым краю». Ліра Янкі Журбы ў такім адраджэнскім, патрыятычным гучанні набірае духоўна-творчай моцы ад нацыянальна-дэмакратычнай паэзіі пачатку XX стагоддзя, найперш паэзіі Янкі Купалы, Якуба Коласа, [[творы/максім-багдановіч/творчасць-максіма-багдановіча|Максіма Багдановіча]], [[творы/цётка-алаіза-пашкевіч/цётка-алаіза-пашкевіч|Цёткі]], [[litpers>алесь-гарун|Алеся Гаруна]]. Часам паэт збіваўся на паўторы, выкарыстоўваў рамантычныя вобразы-рэмінісцэнцыі з Купалы, пра што слушна заўважае літаратуразнаўца М. Мішчанчук, аналізуючы зборнік «Заранкі» (1924) і, у прыватнасці, разглядаючы вершы ўжо паслякастрычніцкага часу: «І хай гэтае паўтарэнне грунтавалася на рэальнай гістарычнай аснове, а не на інтуітыўным прадчуванні будучых перамен, усё ж такі гэта было паўтарэнне, перапеў чужога... І ў Купалы, і ў Коласа, і ў Багдановіча: было пра зіму, якая скавала думкі і мары народа, знявечыла край; было і пра цьму напісана-перапісана». Нягледзячы на другаснасць зместу, мастацкую недасканаласць асобных вершаў паэта, трэба прызнаць, што творчасць Янкі Журбы ў кантэксце літаратуры пачатку XX стагоддзя адыграла станоўчую ролю і мае несумненную эстэтычна-духоўную вартасць.\\
+Пісаў Янка Журба не толькі «з вялікай журбою і з болем сардэчным», не пакідаў яго нацыянальны і сацыяльны аптымізм. Паэт імкнуўся зацепліць у сваіх радках Надзею, Веру ў народнае шчасце, лепшую долю беларуса, адраджэнне яго духу. «Я цвёрда, шчыра веру, Я веру ўсёй душой...» — на такой ноце пачынаецца верш «Да роднай краіны». Праўда, пераадоленне паэтам песімістычных настрояў, яго аптымістычны голас з пазіцый вульгарнага сацыялагізму расцэньваўся інакш. «Аптымізм Журбы,— адзначаецца ў «Литературной энциклопедии» 1930 г.,— навеяны, аднак, не рэвалюцыйнымі перспектывамі, не заклікам да барацьбы за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне, а буржуазным пазітывізмам, «асветніцкім мірным» імкненнем аўтара да распаўсюджвання ведаў у народзе, прывучэнню яго да культурных форм працы». З самых першых твораў Янка Журба думае-гаворыць пра радасць, прыгажосць і боль чалавечага быцця на роднай зямлі. Яму хочацца ўбачыць беларускі край, свой народ сацыяльна і духоўна разняволеным, ён прадчувае з'яўленне «промняў світання-збавення», кліча новы светлы дзень: «...Хай згіне тут цемра, хай сонца прагляне Ў закінутым нашым краю». Ліра Янкі Журбы ў такім адраджэнскім, патрыятычным гучанні набірае духоўна-творчай моцы ад нацыянальна-дэмакратычнай паэзіі пачатку XX стагоддзя, найперш паэзіі Янкі Купалы, Якуба Коласа, [[творы/максім-багдановіч/творчасць-максіма-багдановіча|Максіма Багдановіча]], [[творы/цётка-алаіза-пашкевіч/цётка-алаіза-пашкевіч|Цёткі]], [[постаці/алесь-гарун|Алеся Гаруна]]. Часам паэт збіваўся на паўторы, выкарыстоўваў рамантычныя вобразы-рэмінісцэнцыі з Купалы, пра што слушна заўважае літаратуразнаўца М. Мішчанчук, аналізуючы зборнік «Заранкі» (1924) і, у прыватнасці, разглядаючы вершы ўжо паслякастрычніцкага часу: «І хай гэтае паўтарэнне грунтавалася на рэальнай гістарычнай аснове, а не на інтуітыўным прадчуванні будучых перамен, усё ж такі гэта было паўтарэнне, перапеў чужога... І ў Купалы, і ў Коласа, і ў Багдановіча: было пра зіму, якая скавала думкі і мары народа, знявечыла край; было і пра цьму напісана-перапісана». Нягледзячы на другаснасць зместу, мастацкую недасканаласць асобных вершаў паэта, трэба прызнаць, што творчасць Янкі Журбы ў кантэксце літаратуры пачатку XX стагоддзя адыграла станоўчую ролю і мае несумненную эстэтычна-духоўную вартасць.\\
-У сваёй паэзіі 20-х гг. паэт вітае вясну новага жыцця, сонца свабоды і волі, «чырвоны золак» над родным краем. Вершы гэтай пары пранізвае прыўзнята-патэтычная танальнасць, высокі эмацыянальны напал слова: «І новым днём нясіся, гімн — Стаў вольны чалавек!..» («Першага мая»); «Працаўнік-беларус! Прад табой вольны шлях; Сабяры ж ты ўсю моц — І будуй новы гмах!» («Гімн працы») і інш. Многія вершы Янкі Журбы 20-х гг. нагадваюць вершы-агіткі, вершы-лозунгі, палымяныя публіцыстычныя прамовы і заклікі, яны ў тэматычным і вобразна-выяўленчым плане перагукваюцца з паэзіяй [[litpers>алесь-дудар|Алеся Дудара]], А. Александровіча і іншых паэтаў, у творах якіх таксама хапае адцягнена-рытарычнай лексікі, агульных вобразаў-штампаў і святочнай урачыстай апісальнасці. У 30-я і наступныя гады творчасці Янка Журба працягвае апяваць савецкую рэчаіснасць, новую Беларусь, складае гімн працы і чалавеку сацыялістычнай явы. Услаўляе паэт рэвалюцыю і камуністычную партыю, Леніна і Сталіна, заможнае калгаснае жыццё, захапляецца мужнасцю герояў Арктыкі і Антарктыды... Паэзія Янкі Журбы становіцца тэматычна поліфанічнай: паэт спяшае аператыўна і актыўна адгукацца на падзеі і факты савецкай рэчаіснасці, не шкадуе прамоўніцкага імпэту. Выбіраючы сённяшні аб'ектыўны і крытычны ракурс погляду на паэзію Я. Журбы, добра бачна, як праз яго вершы праступае сутнасць і аблічча часу, жыцця грамадства ва ўсіх яго складанасцях і супярэчнасцях. Зразумела, паэт сплачваў даніну часу, ступаў на шлях кан'юнктуры, [[слоўнік/ідэалізацыя|ідэалізацыі]] рэчаіснасці і жыцця, да чаго вымушала ўсёмагутная палітычная і ідэалагічная машына. Але гарэла ў яго сэрцы і святая вера: у справу Леніна, у партыю камуністаў, у камунізм. І ў той жа час нельга не сказаць, што ў многіх вершах савецкага часу чуюцца трыбунныя ідэалагічныя дэкларацыі, аголеная рыторыка, сухая публіцыстыка. Янка Журба, як і шматлікія пісьменнікі, што апынуліся пад ідэалагічным, маральным прэсам, прамаўлялі словы, пісалі творы, сугучныя сацыяльна-грамадскай атмасферы таго часу.\\
+У сваёй паэзіі 20-х гг. паэт вітае вясну новага жыцця, сонца свабоды і волі, «чырвоны золак» над родным краем. Вершы гэтай пары пранізвае прыўзнята-патэтычная танальнасць, высокі эмацыянальны напал слова: «І новым днём нясіся, гімн — Стаў вольны чалавек!..» («Першага мая»); «Працаўнік-беларус! Прад табой вольны шлях; Сабяры ж ты ўсю моц — І будуй новы гмах!» («Гімн працы») і інш. Многія вершы Янкі Журбы 20-х гг. нагадваюць вершы-агіткі, вершы-лозунгі, палымяныя публіцыстычныя прамовы і заклікі, яны ў тэматычным і вобразна-выяўленчым плане перагукваюцца з паэзіяй [[постаці/алесь-дудар|Алеся Дудара]], А. Александровіча і іншых паэтаў, у творах якіх таксама хапае адцягнена-рытарычнай лексікі, агульных вобразаў-штампаў і святочнай урачыстай апісальнасці. У 30-я і наступныя гады творчасці Янка Журба працягвае апяваць савецкую рэчаіснасць, новую Беларусь, складае гімн працы і чалавеку сацыялістычнай явы. Услаўляе паэт рэвалюцыю і камуністычную партыю, Леніна і Сталіна, заможнае калгаснае жыццё, захапляецца мужнасцю герояў Арктыкі і Антарктыды... Паэзія Янкі Журбы становіцца тэматычна поліфанічнай: паэт спяшае аператыўна і актыўна адгукацца на падзеі і факты савецкай рэчаіснасці, не шкадуе прамоўніцкага імпэту. Выбіраючы сённяшні аб'ектыўны і крытычны ракурс погляду на паэзію Я. Журбы, добра бачна, як праз яго вершы праступае сутнасць і аблічча часу, жыцця грамадства ва ўсіх яго складанасцях і супярэчнасцях. Зразумела, паэт сплачваў даніну часу, ступаў на шлях кан'юнктуры, [[слоўнік/ідэалізацыя|ідэалізацыі]] рэчаіснасці і жыцця, да чаго вымушала ўсёмагутная палітычная і ідэалагічная машына. Але гарэла ў яго сэрцы і святая вера: у справу Леніна, у партыю камуністаў, у камунізм. І ў той жа час нельга не сказаць, што ў многіх вершах савецкага часу чуюцца трыбунныя ідэалагічныя дэкларацыі, аголеная рыторыка, сухая публіцыстыка. Янка Журба, як і шматлікія пісьменнікі, што апынуліся пад ідэалагічным, маральным прэсам, прамаўлялі словы, пісалі творы, сугучныя сацыяльна-грамадскай атмасферы таго часу.\\
 Уяўленне пра Я. Журбу як пісьменніка не будзе поўным, калі не згадаць, што ён напісаў нямала вершаў для дзяцей. Маленькаму і юнаму чытачу ён прысвяціў старонкі зборніка «Заранкі», адрасаваў кнігі «Ластаўкі», «Сонечная раніца» і «Светлыя дні». І пасля смерці Янкі Журбы яго творы для дзяцей выходзілі асобнымі кніжкамі, уключаліся ў [[слоўнік/хрэстаматыя|хрэстаматыі]], дзіцячыя паэтычныя зборнікі. Шматлікія вершы («[[творы/янка-журба/янка-журба-шпак|Шпак]]», «[[творы/янка-журба/янка-журба-летам|Летам]]», «[[творы/янка-журба/янка-журба-вавёрка|Вавёрка]]», «[[творы/янка-журба/янка-журба-у-школу|У школу]]», «[[творы/янка-журба/янка-журба-дзед-мароз|Дзед Мароз]]», «[[творы/янка-журба/янка-журба-зімой|Зімой]]» і інш.) вызначаюць яркае майстэрства паэта-педагога. Ён тонка ўлічвае ўзрост і псіхалогію сваіх чытачоў, гутарыць з імі шчыра, дасціпна, ненавязліва-проста і эмацыянальна. Удала перапрацоўвае паэт народныя казачныя і песенныя матывы («[[творы/янка-журба/янка-журба-бабулька-і-козлік|Бабулька і козлік]]», [[творы/янка-журба/янка-журба-коцік|«Коцік»]]).\\
 Выступаў Янка Журба як празаік і публіцыст. Зрэшты, яго першыя апавяданні «З нядаўняга мінулага» і «Горкая доля» былі напісаны на рускай мове. Першыя вершы ён таксама склаў па-руску яшчэ ў 1902 г. Апавяданні «[[творы/янка-журба/янка-журба-перад-святам|Перад святам]]» (1911) і «[[творы/янка-журба/янка-журба-прыгонная-душа|Прыгонная душа]]» (1912) напоўнены перажываннямі за чалавека-пакутніка, чалавека-працаўніка. Гэтыя творы не раўнацэнныя ў мастацкіх адносінах. У апавяданні «Перад святам» праз дыялогі герояў і пейзажныя штрыхі аўтар раскрывае перад намі псіхалагічны стан бацькі мнагадзетнай сям'і, чалавека, які спадзяецца на шчырае хрысціянскае спачуванне і міласэрнасць. «Прыгонная душа» — твор апісальны, не прэтэндуе ён, як папярэдняе апавяданне, на псіхалагічную заглыбленасць пісьма. Твор цікавы нам як не прыдуманы малюнак бяспраўнага фізічнага і духоўнага жыцця селяніна-беларуса ў дні прыгону.\\
 Значны рэзананс у свой час мелі «Лісты з Украіны». Да іх непасрэдна прымыкае і ліст да рэдакцыі «Нашай нівы» «Беларуская нацыянальная хеўра», які папярэднічаў усім публіцыстычным допісам Янкі Журбы з Украіны. У сваіх артыкулах ён гаворыць пра духоўна-гістарычную еднасць беларускага і ўкраінскага народаў, асвятляе літаратурныя і культурныя ўзаемасувязі двух народаў. Распавядаючы пра духоўны вопыт і набыткі братняга народа, ён уздымае праблемы пабудовы сваёй нацыянальнай школы, заклікае да актыўнасці ў справе беларускага Адраджэння. Ён выразна ўсведамляе і бачыць шляхі нацыянальна-духоўнага прагрэсу: «Каб нашы беларусы сталі моцнай нацыяй, каб яны здолелі заваяваць сабе агульналюдскія правы, патрэбна два варункі: перш-наперш трэба як найбольш свету даць беларусам... а яшчэ — падняць нацыянальную свядомасць беларусаў».\\
 Янку Журбе належыць і шэраг этнаграфічных [[слоўнік/нарыс|нарысаў]], якія на працягу 1903-1906 гг. ён апублікаваў у газетах «Витебские губернские ведомости» і «Витебский голос». Па сённяшні дзень гэтыя творы, на жаль, не адшуканыя. Яго апісанні абрадавых святаў, духоўнай культуры і быту беларусаў можна суаднесці з добра вядомай працай А. Я. Багдановіча «Перажыткі старажытнага светасузірання ў беларусаў» (1895). Праца Я. Журбы-этнографа атрымала навуковае прызнанне, высока яе ацэньваў, напрыклад, краязнаўца М. Каспяровіч: «Быт насялення Віцебшчыны вывучалі шмат якія этнографы. Але самы аб'ектыўны і навуковы падыход да свае справы паказаў першы беларускі этнограф Віцебшчыны — Іван Івашын, вядомы беларускі паэт» (Наш край. 1929. № 4).\\
-Увогуле, Я. Журбе прыходзілася чуць пра сваю творчую працу самыя розныя водгукі. Першы яго верш ухваліў Я. Купала, як пра адоранага паэта згадваў пра яго М. Багдановіч у сваіх артыкулах «За тры гады» і «Белорусское возрождение». Але давялося яму сустрэць разносную і знішчальную крытыку, як, напрыклад, у [[слоўнік/рэцэнзія|рэцэнзіі]] на зборнік «Заранкі», падпісаную [[слоўнік/псеўданім|псеўданімам]] «Улідзе» (псеўданім У. Дзяржынскага). Янка Журба, як згадваюць тыя, хто ведаў паэта, быў чалавек вельмі ранімы, балесна перажываў крыўды, але ніколі не наракаў і не скардзіўся на свой лёс. Не любіў ён асабліва што распавядаць пра сябе, пра ўласную творчасць. Стараўся мужна пераносіць фізічную немач: яшчэў 1944 г. ён страціў зрок. Не меў Я. Журба і сям'і, доўгі час яго даглядалі апекуны. На старасці ён правёў нямала дзён у журбе і самоце. «Я сустракаю святочныя дні нявесела. Прычына гэтаму — мае захворванні, ад якіх я лячуся ў Полацкай бальніцы сёмы месяц, і не ведаю, калі перайду на кватэру»,— пісаў Я. Журба ў лісце да [[litpers>іван-шамякін|Івана Шамякіна]] вясной 1963 г. Жыць паэту дапамагала думка пра родную літаратуру, творчая незгасальнасць духу, вера ў людзей. Дзеля духоўнага адраджэння нацыі, светлай явы Беларусі жыў і тварыў паэт Янка Журба.
+Увогуле, Я. Журбе прыходзілася чуць пра сваю творчую працу самыя розныя водгукі. Першы яго верш ухваліў Я. Купала, як пра адоранага паэта згадваў пра яго М. Багдановіч у сваіх артыкулах «За тры гады» і «Белорусское возрождение». Але давялося яму сустрэць разносную і знішчальную крытыку, як, напрыклад, у [[слоўнік/рэцэнзія|рэцэнзіі]] на зборнік «Заранкі», падпісаную [[слоўнік/псеўданім|псеўданімам]] «Улідзе» (псеўданім У. Дзяржынскага). Янка Журба, як згадваюць тыя, хто ведаў паэта, быў чалавек вельмі ранімы, балесна перажываў крыўды, але ніколі не наракаў і не скардзіўся на свой лёс. Не любіў ён асабліва што распавядаць пра сябе, пра ўласную творчасць. Стараўся мужна пераносіць фізічную немач: яшчэў 1944 г. ён страціў зрок. Не меў Я. Журба і сям'і, доўгі час яго даглядалі апекуны. На старасці ён правёў нямала дзён у журбе і самоце. «Я сустракаю святочныя дні нявесела. Прычына гэтаму — мае захворванні, ад якіх я лячуся ў Полацкай бальніцы сёмы месяц, і не ведаю, калі перайду на кватэру»,— пісаў Я. Журба ў лісце да [[постаці/іван-шамякін|Івана Шамякіна]] вясной 1963 г. Жыць паэту дапамагала думка пра родную літаратуру, творчая незгасальнасць духу, вера ў людзей. Дзеля духоўнага адраджэння нацыі, светлай явы Беларусі жыў і тварыў паэт Янка Журба.
 Крыніца: Бельскі Алесь. Краса і смутак: Дапаможнік для настаўнікаў. – Мінск: Мастацкая літаратура, 2000. – 237 с.