Пісьменства

Гэтая старонка толькі для чытання. Вы можаце паглядзець яе зыходны тэкст, але не можаце яго змяніць. Паведаміце адміністратару, калі лічыце, што гэта няправільна.
~~META:
title = Францішак Багушэвіч — Быў у чысцы
&keywords = паноў, чорт, стаіць, вочы, чысцу, дзень, дзівы, грэх, ксёндз, чысцы
&abstract = Кароткі змест і аналіз верша Францішка Багушэвіча "Быў у чысцы"
&iftrue = nan
~~

====== Францішак Багушэвіч — Быў у чысцы ======
Раз у дзень задушны<sup>1</sup>, якраз апаўночы,\\
Іду я дадому... а цёмна і ўюга –\\
Не каб заліўшы саўсім ужо вочы,\\
Але так, у меру падвыпіўшы туга;\\
Іду і мяркую: ці то цяпер шчасце,\\
Як паноў не стала, ці то была доля?\\
І лічу на пальцах: паншчызны дванасце,\\
А гадоў да трыццаць, як настала воля...\\
Там быў аконам, камісар і цівун,\\
Намеснік, ляснічы, хмістрыня, паны.\\
І кожны меў права узяць за бізун,\\
І кожны меў права да нашай спіны...\\
А цяпер?.. Ой, штосьці кепска выходзе,\\
Цяпер ці не болей настала паноў,\\
Не надта свабодна у гэтай свабодзе.\\
І давай я лічыць паноў новых зноў:\\
Стараста, соцкі, пісар, старшына,\\
Пасрэднік, ураднік, асэсар і суд,\\
З’езд міравы, прысутства і сход...\\
Аж паднялася са страху чупрына,\\
Аж пальцаў не стала на весь гэты шчот.\\
А пальцамі ж трэба карміць гэты люд!..\\
Іду... калі, шусць, як маланкай спаліць,\\
Стаіць, так якраз, што умёр, аканом.\\
Прыгледжуся – ён, тыкі ён і стаіць,\\
І стрыжаны ж вус, і стаіць з бізуном...\\
Схудаўшыся толькі: скура ды косць.\\
А белы весь чыста, белы, як снег,\\
Толькі на сэрцы плямачкі ёсць\\
І плямкі на пальцах – мусіць, то грэх?..\\
«Браціку, – кажа, – браце Мацей!\\
Ратуй маю грэшную душу\\
З чысца<sup>2</sup>, з рук подлых чарцей,\\
Альбо навекі загінуць я мушу!\\
Дваццаць пяць лет, што у чысцы я пёкся,\\
Усе грахі выбыў, усіх жа адрокся,\\
Толькі на сэрцы вот грэх, як смала,\\
Прыліп да мяне і не змыты;\\
То за жонку тваю: саграшыў, як жыла,\\
За цябе, што нявінне быў біты.\\
Ох, ідзі ты са мной, зачарпнуўшы вады,\\
Аж да чысцу таго, аж на дне,\\
І выбач ты мяне, што як быў малады,\\
Твая жонка-краса спадабалася мне.\\
І палій ты вадой мне на сэрца, Мацей,\\
Буду Бога маліць за цябе, за дзяцей!»\\
Я заплакаў з жалю, але думаю: досць\\
Нацярпеўся і ён, балазе што жывы,\\
Гэтак ссох ад агню – толькі скура ды косць.\\
Пайду ў чысцец я той, пагляджу на дзівы!\\
І дзівы ж, браце мой, у тым чысцу, але!\\
Чэрці кормяць смалой і гатуюць ў смале,\\
І цягаюць, і рвуць, запрагаюць у воз,\\
Кручком цягнуць кішкі і зубамі за нос,\\
Вочы колюць ражном, пазурамі рвуць твар,\\
Скрабуць скуру нажом, як на боты тавар.\\
І каго ж тут няма? – тут і пан, і жабрак,\\
Ганарал і салдат, аканом і мужык.\\
А што баб і дзявок – сказаць так –\\
Ўтрое больш, як мужчын ёсць на лік.\\
Хто за што, а як баб – дык найбольш за язык.\\
Языкі ж даўжыні – так, як добры ручнік.\\
Іх і паляць смалой, і нажамі скрабуць,\\
І ніяк дабяла прапаліць не магуць.\\
Надта шмат маладых, што дурылі мужоў;\\
Чараўніц, а і зводняў старых,\\
Тут я шмат і знаёмых найшоў,\\
Але так не чапаў ужо іх.\\
З мужыкоў тут не надта каб шмат,\\
А ўсё больш дык багатых паноў.\\
На зямлі адцярпеўшы, наш брат\\
На той свет, як па масле, пайшоў.\\
А панам дык і трудна цярпець\\
Без прывычкі, дык стогнуць, аж страх!\\
Глянеш, пан, як, здаецца, мядзведзь,\\
А чорт дышлам запрог і трах-тарарах,\\
Бічам б’е, ражном пора у тыл,\\
Морду круце набок і за кудлы трасе;\\
Стук і крык, аж віхор круце пыл,\\
Так пан чортавы воз той нясе.\\
Там паны і муруюць й аруць,\\
Вымятаюць і свінні пасуць,\\
А смалу дык, як мёд, там жаруць,\\
А камення, як горы, нясуць, –\\
Усё ў пекле каб дно як зрабіць,\\
А ўсё толку няма іх работы нігдзе:\\
Тут яны робяць усё, абы збыць,\\
І там ім гэтак работа ідзе.\\
Я ж то думаў, што ксяндзоў тут няма.\\
Калі зірк! аж і ксёндз тут сядзіць:\\
Чорт яго аблажыў грашыма,\\
Запаліў у грашах тых, і ксёндз так гарыць.\\
А другі дык вісіць, але як? –\\
Дык і стыдна мне вам гаварыць,\\
А са стыду чырвоны, як рак,\\
Вочы жмура, як кот, і гарыць.\\
А тут баба яго так кляне\\
Ды так лае з астатніх жа слоў,\\
Што, каб гэтак хто лаяў мяне,\\
Я б яго з свету даўно перавёў.\\
Станавы, старшына і тый тут.\\
Тым дык чорт усё грошы збярэ,\\
Скруце цвёрды круцель або жмут\\
Ды ў горла запрэ і даўбешкай пярэ;\\
Каласірам<sup>3</sup> ці чым там паліў,\\
І жмут той у горле агнём запаліў...\\
Але ж і ёсць там народу, аж цьма!\\
І роду ўсякага, і стану, і веку,\\
Хто не жыў на зямлі, таго тут няма;\\
Няхай Бог сцеражэ там быць чалавеку!\\
Ледзь я прайшоў аж у тую кануру,\\
Гдзе аконам Бізуньскі цярпіць.\\
Чорт і яго запрагае у фуру.\\
Спацеўшы бедны, а енча: «Дай піць!»\\
Я брызнуў крапідлам на твар,\\
Ён аж зрадзеў, як дзіця,\\
Як хапіўся рукой за той каламар<sup>4</sup>,\\
Што ўзяў я з вадой яму для піцця,\\
Дык высахла зараз вада аж да дна;\\
Ён стаў такі светлы, як гэты дымок,\\
Стаў нікнуць, засталася пара адна,\\
І знік так, як нікне на слоньцы аблок.\\
Не помню, як выйшаў я з чысцу таго,\\
Праснуўся у хаце на печы аж днём.\\
Усе кругом плачуць, не ведаць чаго,\\
А пале мяне дык так, як агнём!\\
Трашчыць галава, баляць усе косці,\\
І надта вады зажадалася піць.\\
Напіўся і зноў паў я у млосці!..\\
От давялося ж у чысцы мне быць.

\\
\\
1. Дзень задушны – дзень памяці памерлых, 1 лістапада.\\
2. Чысцец – паводле каталіцызму, месца часовай кары за дробныя грахі па смерці чалавека, куды ён трапляе пасля апошняга «Божага суда» і дзе адбывае пакуты; адпакутаваўшы (з дапамогаю родных і блізкіх, якія ў гэты час моляцца за душу нябожчыка), ён трапляе на неба.\\
3. Каласір – газа.\\
4. Каламар – чарніліца; тут у сэнсе конаўка або іншая пасудзіна.

Аналіз твора:

1. Аўтар паказаў, што ў чысцы знаходзіцца шмат людзей: «Але ж і ёсць там народу, аж цьма! I народу ўсякага, і стану, і веку». Паказаны і, фактычна, усе сацыяльныя тыпы: «I каго ж тут няма? – тут і пан і жабрак, ганарал і салдат, аканом і мужык. А што баб і дзявок – сказаць так – ўтрое больш, як мужчын ёсць на лік...» Не абмінулі пекла і духоўныя асобы. Душы пакараны за розныя грахі. Жанчыны, у асноўным, «...дык найбольш за язык» і за тое, «што дурылі мужоў». Паноў караюць за няздольнасць прыносіць карысць: «А ўсё толку няма іх работы нігдзе: тут яны робяць усё, абы збыць, і там ім гэтак работа ідзе». Ксёндз пакараны за празмерную любоў да грошай, другі – за плоцкія ўцехі. За атрыманне хабару і грашовую ненасытнасць церпяць страшэнныя пакуты станавы і старшыня. Найменш у чысцы мужыкоў, бо яны столькі нацярпеліся ад усіх на зямлі, што «...на той свет, як па масле» пайшлі.\\
2. На пытанне «Адзначце рысы і функцыі жанравай формы ў вершы» адказаць дастаткова складана, паколькі розныя літаратуразнаўцы па-рознаму вызначаюць жанр гэтага твора. Так, напрыклад, асобныя даследчыкі (М. Грынчык) лічаць гэты твор баладай, іншыя (П. Васючэнка) сцвярджаюць, што гэта вершаваная навела, а аўтары дапаможніка называюць «Быў у чысцы» вершаваным апавяданнем.\\
3. Найбольш эмацыянальна напружанымі з'яўляюцца ўрыўкі, дзе герой разважае пра мужыцкую долю і свабоду, у якой «не надта свабодна». Ён узгадвае тых, хто меў права ўзяцца за бізун і адзначае, што «кожны меў права да нашай спіны». Толькі пералік тых, каго трэба карміць мужыку, прыводзіць героя ў такі стан, што «аж паднялася са страху чупрына».\\
4. [[постаці/францішак-багушэвіч|Францішак Багушэвіч]] стварыў мноства сацыяльна-псіхалагічных тыпаў, «характэрных для беларускай рэчаіснасці канца XIX стагоддзя». Стаўленне аўтара да герояў, якія пакутуюць у чысцы, добра праглядаецца праз іх апісанне. Аўтар асуджае жанчын за плёткі, паноў за нікчэмнасць, чыноўнікаў за хабар. Асуджае ён і асобных духоўных асоб за тое, што забыліся Бога і грашаць больш за сваю паству. Сімпатыі аўтара на баку мужыкоў, якім лёс на зямлі адмераў столькі гора, што ўжо на тым свеце яны, нацярпеўшыся, мінаюць чысцец.

 


===== Падобныя старонкі =====
  * [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-ахвяра]]
  * [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-гора]]
  * [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-бог-не-роўна-дзеле]]
  * [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-смык]]
  * [[творы/францішак-багушэвіч/творчасць-францішка-багушэвіча]]