Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:францішак-багушэвіч:творчасць-францішка-багушэвіча [2025/08/22 11:11] – створана - знешняе змена 127.0.0.1
+++ творы:францішак-багушэвіч:творчасць-францішка-багушэвіча [2025/08/23 15:58] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 7: / Радок 7: @@
 ====== Творчасць Францішка Багушэвіча ======
-Францішак Багушэвіч — яркая постаць у гісторыі беларускай літаратуры XІX ст., перакананы дэмакрат, заступнік народа, якому служыў словам і справай. У трагічныя моманты гісторыі ён стаў на абарону народа, прыняў актыўны ўдзел у паўстанні [[litpers>кастусь-каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]] і ў часы рэпрэсій больш за 20 гадоў вымушаны быў жыць за межамі роднага краю, але і на чужыне здолеў, як ніхто іншы, паслужыў Бацькаўшчыне. Яго заслугі перад нашай нацыяй нельга пераацаніць: ён — заснавальнік крытычнага рэалізму ў беларускай літаратуры, першы буйны нацыянальны пісьменнік, выразнік дум і памкненняў народа.
+Францішак Багушэвіч — яркая постаць у гісторыі беларускай літаратуры XІX ст., перакананы дэмакрат, заступнік народа, якому служыў словам і справай. У трагічныя моманты гісторыі ён стаў на абарону народа, прыняў актыўны ўдзел у паўстанні [[постаці/кастусь-каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]] і ў часы рэпрэсій больш за 20 гадоў вымушаны быў жыць за межамі роднага краю, але і на чужыне здолеў, як ніхто іншы, паслужыў Бацькаўшчыне. Яго заслугі перад нашай нацыяй нельга пераацаніць: ён — заснавальнік крытычнага рэалізму ў беларускай літаратуры, першы буйны нацыянальны пісьменнік, выразнік дум і памкненняў народа.
 Ніхто да яго з такой мастацкай сілай не здолеў паказаць «на свет цэлы» і веліч, высакароднасць працоўнага чалавека, і яго трагедыю.
-Імя той трагедыі — рабства. У вершы [[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-песня|«Чаго бяжыш, мужычок?»]], напісаным у форме дыялога, пытанняў і адказаў, што асабліва спрыяе рэалізму, паэт сцісла і пераканальна паказаў усе выявы рабства (холад, голад, п'янства, прыніжэнне, абставіны, што правакуюць чалавека на ганебнае і грахоўнае):
+Імя той трагедыі — рабства. У вершы [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-песня|«Чаго бяжыш, мужычок?»]], напісаным у форме дыялога, пытанняў і адказаў, што асабліва спрыяе рэалізму, паэт сцісла і пераканальна паказаў усе выявы рабства (холад, голад, п'янства, прыніжэнне, абставіны, што правакуюць чалавека на ганебнае і грахоўнае):
 Чаго бяжыш, мужычок?
@@ Радок 35: / Радок 35: @@
 Вялікая каштоўнасць творчасці Францішка Багушэвіча для нас сёння ў тым, што паэт-філосаф пераканальна паказаў не толькі, як не павінна быць, якія наступствы могуць мець для чалавека нялюдскія абставіны, але найперш у тым, што стварыў эстэтычны ідэал чалавека.
-Сваё маральна-эстэтычнае крэда Франціш Багушэвіч выявіў праз [[slounik>вобраз-лірычнага-героя|лірычнага героя]] верша [[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-ахвяра|«Ахвяра»]], які для сябе акрэсліў тыя прынцыпы, што і вызначаюць сутнасць чалавека. На думку лірычнага героя, той і чалавек, хто, жывучы на гэтай зямлі, за яе, калі спатрэбіцца, «умерці гатоў»; хто ўмее з людзьмі жыць па-людску; хто валодае пачуццём уласнай годнасці, гэта значыць, не прыніжаецца і не прыніжае («каб прад меншым я носа не драў, а прад большым не корчыў спіны»).
+Сваё маральна-эстэтычнае крэда Франціш Багушэвіч выявіў праз [[слоўнік/вобраз-лірычнага-героя|лірычнага героя]] верша [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-ахвяра|«Ахвяра»]], які для сябе акрэсліў тыя прынцыпы, што і вызначаюць сутнасць чалавека. На думку лірычнага героя, той і чалавек, хто, жывучы на гэтай зямлі, за яе, калі спатрэбіцца, «умерці гатоў»; хто ўмее з людзьмі жыць па-людску; хто валодае пачуццём уласнай годнасці, гэта значыць, не прыніжаецца і не прыніжае («каб прад меншым я носа не драў, а прад большым не корчыў спіны»).
 Сапраўдны чалавек, на думку паэта, гэта найперш добры сем'янін, верны муж сваёй жонцы («Чужых жон каб не вёў да граху, а сваю каб як трэба любіў»), добры бацька для сваіх дзяцей, для якіх ён — прыклад: толькі пры такой умове дзеці баньку будуць «у слуху». Так сцісла і вобразна паэт нагадаў нам асноўны прынцып народнай педагогікі: бацькі — «навука і прыклад» для сваіх дзяцей.
-Свой эстэтычны ідэал чалавека паэт увасобіў і ў эпічных вобразах паэмы «[[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-кепска-будзе|Кепска будзе!]]» — Аліндарку і айчыме, надзяліўшы іх самымі лепшымі нацыянальнымі якасцямі беларуса. Чалавечую вартасць сваіх герояў пісьменнік выпрабоўвае бесчалавечнымі абставінамі, і яны з гонарам вытрымліваюць гэтыя выпрабаванні. Разам са сваімі героямі пісьменнік-філосаф дае нам урок перамогі над злом.
+Свой эстэтычны ідэал чалавека паэт увасобіў і ў эпічных вобразах паэмы «[[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-кепска-будзе|Кепска будзе!]]» — Аліндарку і айчыме, надзяліўшы іх самымі лепшымі нацыянальнымі якасцямі беларуса. Чалавечую вартасць сваіх герояў пісьменнік выпрабоўвае бесчалавечнымі абставінамі, і яны з гонарам вытрымліваюць гэтыя выпрабаванні. Разам са сваімі героямі пісьменнік-філосаф дае нам урок перамогі над злом.
 Увасобленыя ў багушэвічаўскіх героях дабрыня, людскасць, удзячнасць, цярпенне і настойлівасць, усведамленне волі як найвялікшай чалавечай каштоўнасці былі сілай, мацнейшай за бесчалавечныя абставіны. Хто верыць і ідзе да сваёй свабоды, той абавязкова яе здабудзе.
-У творчасці Францішка Багушэвіча вылучаюцца тры ўзаемазвязаныя асноўныя тэмы: паказ сацыяльнага становішча беларускага народа; патрыятычная; прызначэнне і роля мастацтва ў жыцці народа. Творы на гэтыя тэмы складаюць змест яго асноўных зборнікаў «Дудка беларуская» (выдадзены ў 1891 г. у Кракаве пад [[slounik>псеўданім|псеўданімам]] Мацей Бурачок) і «Смык беларускі» (выдадзены ў 1894 г. у Познані пад псеўданімам Сымон Рэўка з-пад Барысава).
+У творчасці Францішка Багушэвіча вылучаюцца тры ўзаемазвязаныя асноўныя тэмы: паказ сацыяльнага становішча беларускага народа; патрыятычная; прызначэнне і роля мастацтва ў жыцці народа. Творы на гэтыя тэмы складаюць змест яго асноўных зборнікаў «Дудка беларуская» (выдадзены ў 1891 г. у Кракаве пад [[слоўнік/псеўданім|псеўданімам]] Мацей Бурачок) і «Смык беларускі» (выдадзены ў 1894 г. у Познані пад псеўданімам Сымон Рэўка з-пад Барысава).
-Адметнай асаблівасцю творчасці Францішка Багушэвіча з'яўляецца яе фальклорная аснова. Фальклорныя [[slounik>рэмінісцэнцыя|рэмінісцэнцыі]] (пазычанні) у лірыцы паэта не толькі на ўзроўні сюжэтаў (так, верш [[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-гора|«Гора»]] напісаны паводле народнай песні «А я ў горы не радзілася — само гора прыкацілася»), вобразаў, але і на ўзроўні тых жа мастацкіх сродкаў: [[slounik>алегорыя|алегорыі]], сімвала, паўтораў, паэтычных народных параўнанняў і [[slounik>эпітэт|эпітэтаў]]. Гора ў аднайменным вершы паэта — фантастычная істота, нейкая пачвара, ад якой немагчыма пазбавіцца. І пры ўсім тым паэт здолеў дасягнуць парадаксальнага эфекту: верш не гучыць песімістычна. Гору як невынішчальнай пачвары супрацьстаіць багушэвічаўскі герой, надзелены дзейсным, настойлівым характарам.
+Адметнай асаблівасцю творчасці Францішка Багушэвіча з'яўляецца яе фальклорная аснова. Фальклорныя [[слоўнік/рэмінісцэнцыя|рэмінісцэнцыі]] (пазычанні) у лірыцы паэта не толькі на ўзроўні сюжэтаў (так, верш [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-гора|«Гора»]] напісаны паводле народнай песні «А я ў горы не радзілася — само гора прыкацілася»), вобразаў, але і на ўзроўні тых жа мастацкіх сродкаў: [[слоўнік/алегорыя|алегорыі]], сімвала, паўтораў, паэтычных народных параўнанняў і [[слоўнік/эпітэт|эпітэтаў]]. Гора ў аднайменным вершы паэта — фантастычная істота, нейкая пачвара, ад якой немагчыма пазбавіцца. І пры ўсім тым паэт здолеў дасягнуць парадаксальнага эфекту: верш не гучыць песімістычна. Гору як невынішчальнай пачвары супрацьстаіць багушэвічаўскі герой, надзелены дзейсным, настойлівым характарам.
-Верш «Гора» напісаны ў форме маналога-споведзі селяніна пра змаганне з гэтым невынішчальным цмокам. Селянін яго і ў рэчку кідае, і ў полымя-агонь, і да пня прывязвае, і ў зямлю закопвае, і нават адвозіць у Амерыку, — усё дарэмна. Верш сатырычны, у ім чуецца [[slounik>іронія|іронія]], насмешка селяніна з свайго гора, якое не дае яму жыць, але і зламаць не можа. Чалавек іранізуе і са свайго становішча, а пакуль чалавек на такое здольны - ён непераможны. Ды і надзея ў героя ёсць, што вечна так не будзе, што ўдасца яму «заспяваць вясёла».
+Верш «Гора» напісаны ў форме маналога-споведзі селяніна пра змаганне з гэтым невынішчальным цмокам. Селянін яго і ў рэчку кідае, і ў полымя-агонь, і да пня прывязвае, і ў зямлю закопвае, і нават адвозіць у Амерыку, — усё дарэмна. Верш сатырычны, у ім чуецца [[слоўнік/іронія|іронія]], насмешка селяніна з свайго гора, якое не дае яму жыць, але і зламаць не можа. Чалавек іранізуе і са свайго становішча, а пакуль чалавек на такое здольны - ён непераможны. Ды і надзея ў героя ёсць, што вечна так не будзе, што ўдасца яму «заспяваць вясёла».
-Адчуваецца, што маналог-споведзь — улюбёная аўтарам форма адлюстравання жыцця, бо, сапраўды, надзвычай эфектыўная: ніхто лепш пра свае пакуты не раскажа, чым сам пакутнік. І настрой у багушэвічаўскага героя мяняецца: ад іранічнага да бунтоўна-абуральнага, як у вершы [[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-бог-не-роўна-дзеле|«Бог не роўна дзеле»]]. Іронія перарастае ў [[slounik>сарказм|сарказм]], здзіўленне — у гнеў, нянавісць, абурэнне бесчалавечнымі абставінамі. Такія абставіны не маюць права на існаванне, бо той, хто працуе, не можа «прыкрыцца хоць анучкай», а хто балюе — «ходзе у саеце, у золаце з плеч да ног». Выяўленню пісьменніцкага абурэння і непрыняцця такога ладу жыцця спрыяе не толькі гіпербалічнае супрацьпастаўленне, але і лексічныя сродкі — [[slounik>антонімы|антонімы]]: адзін — другі; золата, саеты — бруд, латы.
+Адчуваецца, што маналог-споведзь — улюбёная аўтарам форма адлюстравання жыцця, бо, сапраўды, надзвычай эфектыўная: ніхто лепш пра свае пакуты не раскажа, чым сам пакутнік. І настрой у багушэвічаўскага героя мяняецца: ад іранічнага да бунтоўна-абуральнага, як у вершы [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-бог-не-роўна-дзеле|«Бог не роўна дзеле»]]. Іронія перарастае ў [[слоўнік/сарказм|сарказм]], здзіўленне — у гнеў, нянавісць, абурэнне бесчалавечнымі абставінамі. Такія абставіны не маюць права на існаванне, бо той, хто працуе, не можа «прыкрыцца хоць анучкай», а хто балюе — «ходзе у саеце, у золаце з плеч да ног». Выяўленню пісьменніцкага абурэння і непрыняцця такога ладу жыцця спрыяе не толькі гіпербалічнае супрацьпастаўленне, але і лексічныя сродкі — [[слоўнік/антонімы|антонімы]]: адзін — другі; золата, саеты — бруд, латы.
-Наступная адметная асаблівасць паэзіі Багушэвіча — палымяная публіцыстычная пафаснасць. Многія вершы маюць адзнакі публіцыстычных жанраў: верша-прамовы («[[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-не-цурайся|Не цурайся]]»), верша-фельетона («Як праўды шукаюць»). А вось для выяўлення свайго разумення дарэформеннага і паслярэформеннага перыядаў гісторыі, што адрозніваюцца толькі формамі прыгнёту, паэт выдатна выкарыстаў у вершы «[[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-быў-у-чысцы|Быў у чысцы]]» і публіцыстычныя, і сатырычныя сродкі, і біблейскія рэмінісцэнцыі. Апісаўшы прыгоды і назіранні свайго героя, што трапіў у чысцец пасля смерці, Багушэвіч афарыстычна выявіў сваё разуменне тых змен і «палёгкаў» для народа, што адбыліся пасля адмены прыгону. [[slounik>аксюмаран|Аксюмаранам]] «не надта свабодна ў гэтай свабодзе» вынес ён аканчальны прысуд і ладу, і тым, хто яго такім зладаваў.
+Наступная адметная асаблівасць паэзіі Багушэвіча — палымяная публіцыстычная пафаснасць. Многія вершы маюць адзнакі публіцыстычных жанраў: верша-прамовы («[[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-не-цурайся|Не цурайся]]»), верша-фельетона («Як праўды шукаюць»). А вось для выяўлення свайго разумення дарэформеннага і паслярэформеннага перыядаў гісторыі, што адрозніваюцца толькі формамі прыгнёту, паэт выдатна выкарыстаў у вершы «[[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-быў-у-чысцы|Быў у чысцы]]» і публіцыстычныя, і сатырычныя сродкі, і біблейскія рэмінісцэнцыі. Апісаўшы прыгоды і назіранні свайго героя, што трапіў у чысцец пасля смерці, Багушэвіч афарыстычна выявіў сваё разуменне тых змен і «палёгкаў» для народа, што адбыліся пасля адмены прыгону. [[слоўнік/аксюмаран|Аксюмаранам]] «не надта свабодна ў гэтай свабодзе» вынес ён аканчальны прысуд і ладу, і тым, хто яго такім зладаваў.
-Творчасць Францішка Багушэвіча вызначаецца і яго грамадзянскім усведамленнем ролі духоўнага ў жыцці народа. Якім павінна быць мастацтва? Каму павінен служыць мастак? Гэтай праблеме прысвечаны алегарычны верш «[[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-мая-дудка|Мая дудка]]». У вобразе дудкі ўвасоблена паэзія і мастацтва наогул, у вобразе [[slounik>дудар|дудара]], народнага музыкі – творца. Вялікую ролю ў выражэнні ідэі твора і пісьменніцкай канцэпцыі адыгрывае кампазіцыя верша. У першай яго частцы расказваецца пра спробы дудара змайстраваць «вясёлую» дудку «ад жалю, ад смутку». Але такая не зайграла: «Га! Чаму ж не играет?!» У другой частцы расказваецца, як дудар зрабіў такую дудку, «каб зямля стагнала... каб слязьмі прабрала». І дудка зайграла... Ідэя верша — у апошніх афарыстычных радках: «Як крыві не стане, тады скончу гранне». Творца павінен жыць жыццём народа: разам з ім і весяліцца, і пакутаваць; павінен падзяліць са сваім народам яго лёс — такое разуменне Багушэвічам ролі і прызначэння мастака ў грамадстве. Вершы «Мая дудка» і [[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-смык|«Смык»]] — праграмныя, адзін і другі адкрываюць зборнікі паэта.
+Творчасць Францішка Багушэвіча вызначаецца і яго грамадзянскім усведамленнем ролі духоўнага ў жыцці народа. Якім павінна быць мастацтва? Каму павінен служыць мастак? Гэтай праблеме прысвечаны алегарычны верш «[[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-мая-дудка|Мая дудка]]». У вобразе дудкі ўвасоблена паэзія і мастацтва наогул, у вобразе [[слоўнік/дудар|дудара]], народнага музыкі – творца. Вялікую ролю ў выражэнні ідэі твора і пісьменніцкай канцэпцыі адыгрывае кампазіцыя верша. У першай яго частцы расказваецца пра спробы дудара змайстраваць «вясёлую» дудку «ад жалю, ад смутку». Але такая не зайграла: «Га! Чаму ж не играет?!» У другой частцы расказваецца, як дудар зрабіў такую дудку, «каб зямля стагнала... каб слязьмі прабрала». І дудка зайграла... Ідэя верша — у апошніх афарыстычных радках: «Як крыві не стане, тады скончу гранне». Творца павінен жыць жыццём народа: разам з ім і весяліцца, і пакутаваць; павінен падзяліць са сваім народам яго лёс — такое разуменне Багушэвічам ролі і прызначэння мастака ў грамадстве. Вершы «Мая дудка» і [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-смык|«Смык»]] — праграмныя, адзін і другі адкрываюць зборнікі паэта.
-«Бацькава, спрадвечная, святая, Богам дадзеная адзежа душы чалавека», — так вобразна, афарыстычна выявіў Багушэвіч сваё разуменне ролі і сілы роднага слова ў «[[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-прадмова-да-зборніка|Прадмове]]» да «Дудкі беларускай». І па сённяшні дзень гэты твор — узор публіцыстыкі, пераканальны прыклад уздзеяння на розум і пачуцці тых, што хочуць людзьмі звацца. Пераканальна і доказна даводзіць сваім чытачам палкі патрыёт Багушэвіч, што любоў да мовы ёсць адно з праяўленняў патрыятызму. Сваё ўсведамленне неабвержнага закону вечнасці, што пакуль жыве мова — жыве народ, ён сфармуляваў у звароце да кожнага з нас: «Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі». І эпітэты святая, Богам дадзеная — гэта не проста мастацкі прыём, а напамін усім нам, што святое — гэта тое, што мы не выбіраем (у сваім выбары мы можам і памыліцца), а што даецца нам ад нараджэння ці нараджаецца намі: нашы бацькі, радзіма, дзеці. І Мова як «святыня народа, бяссмерце яго». Здрада святому — недаравальны грэх.
+«Бацькава, спрадвечная, святая, Богам дадзеная адзежа душы чалавека», — так вобразна, афарыстычна выявіў Багушэвіч сваё разуменне ролі і сілы роднага слова ў «[[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-прадмова-да-зборніка|Прадмове]]» да «Дудкі беларускай». І па сённяшні дзень гэты твор — узор публіцыстыкі, пераканальны прыклад уздзеяння на розум і пачуцці тых, што хочуць людзьмі звацца. Пераканальна і доказна даводзіць сваім чытачам палкі патрыёт Багушэвіч, што любоў да мовы ёсць адно з праяўленняў патрыятызму. Сваё ўсведамленне неабвержнага закону вечнасці, што пакуль жыве мова — жыве народ, ён сфармуляваў у звароце да кожнага з нас: «Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі». І эпітэты святая, Богам дадзеная — гэта не проста мастацкі прыём, а напамін усім нам, што святое — гэта тое, што мы не выбіраем (у сваім выбары мы можам і памыліцца), а што даецца нам ад нараджэння ці нараджаецца намі: нашы бацькі, радзіма, дзеці. І Мова як «святыня народа, бяссмерце яго». Здрада святому — недаравальны грэх.
@@ Радок 61: / Радок 61: @@
 ===== Падобныя старонкі =====
-  * [[litpers>францішак-багушэвіч]]
+  * [[постаці/францішак-багушэвіч]]
-  * [[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-смык]]
+  * [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-смык]]
-  * [[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-ахвяра]]
+  * [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-ахвяра]]
-  * [[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-гора]]
+  * [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-гора]]
-  * [[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-бог-не-роўна-дзеле]]
+  * [[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-бог-не-роўна-дзеле]]