Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:уладзіслаў-сыракомля:творчасць-уладзіслава-сыракомлі [2025/08/22 11:11] – створана - знешняе змена 127.0.0.1
+++ творы:уладзіслаў-сыракомля:творчасць-уладзіслава-сыракомлі [2025/08/23 15:58] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 8: / Радок 8: @@
 ====== Творчасць Уладзіслава Сыракомлі ======
 Гэты творца ў сярэдзіне ХІХ ст. быў ці не самым вядомым у Беларусі і Літве. Большасць сваіх твораў ён напісаў па-польску, але нязменна падкрэсліваў сваё "ліцвінскае паходжанне". Самае ж галоўнае – гэта тое, што ўся творчасць Сыракомлі мае самае непасрэднае дачыненне да беларускай зямлі.\\
-Нарадзіўся Людвік Кандратовіч (гэта сапраўднае імя і прозвішча будучага паэта) 29 верасня 1823 г. у фальварку Смольгаў у тагачасным Бабруйскім павеце (сёння – Любанскі раён Мінскай вобласці). Паходзіў ён з патомнай беларускай шляхты, але яго бацька Аляксандр у той час вымушана арандаваў зямлю ў розных мясцінах на Случчыне, дзе і прайшло маленства будучага паэта. Пазней Сыракомля вучыўся ў дамініканскай павятовай школе ў Нясвіжы, а закончыў ён тую самую Наваградскую гімназію, дзе свайго часу вучыліся [[litpers>адам-міцкевіч|Адам Міцкевіч]] ды [[litpers>ян-чачот|Ян Чачот]]. Потым будучы паэт дапамагаў бацькам на іх гаспадарцы ў Мархачоўшчыне і Залучы (Стаўбцоўшчына). У 1841 г. Сыракомля паступіў на службу ў Нясвіжскую канцылярыю Радзівілаў. У 1844 г., ажаніўшыся, застаўся гаспадарыць у Залучы (бацькі тым часам пераехалі ў суседнюю Тулёнку). Менавіта ў Залучы ім быў напісаны знакаміты "[[bellit>уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-паштальён|Паштар]]" (1844). Гэтым творам Уладзіслаў Сыракомля, па сутнасці, запачаткаваў жанр вершаванай [[slounik>гавэнда|гавэнды]]. Гавэнда (па-беларуску гутарка) узнікла ў першай палове ХІХ ст. у якасці празаічнага жанру польскай літаратуры. Класічная гавэнда ўяўляла сабою аповед шляхціца, скіраваны да канкрэтнага слухача і прысвечаны нейкім падзеям штодзённага шляхецкага жыцця. Яе ўласцівасцямі былі свабодная плынь апавядання, частыя звароты да слухача, паўторы, кампазіцыйная разнастайнасць. Гавэнда як паэтычны жанр упісваецца ў патрабаванні познесентыменталісцкай і раннерамантычнай паэтыкі. Гэта дазваляла, да прыкладу, Сыракомлю і іншым аўтарам звяртацца як да падзей даўняй гісторыі ВКЛ і Польскай Кароны, так і да ўзораў фальклору мясцовай шляхты, і не толькі шляхты. Тыповым заканчэннем гавэнды быў эпілог, які часта ўтрымліваў пытанне да ўяўнага слухача або і маралізатарскія высновы самога апавядальніка. Да самых вядомых гавэндаў Сыракомлі, акрамя вышэйзгаданага "Паштара", належаць "Высакародны Ян Дэмбарог" (1847-1850), "Лялька" (1851), "Акраец хлеба" (1854), "Вулічны кнігар" (1859) ды інш. Вялікая іх частка была напісаная і ў наступны перыяд жыцця і творчасці паэта, калі ён разам з сям’ёй жыў спачатку ў Вільні, а потым – калі не лічыць асобных выездаў у Варшаву і Вялікапольшчу – у фальварку Барэйкаўшчына, што знаходзіўся на паўдарозе з Ашмянаў да Вільні (1852-1862 гг.).\\
+Нарадзіўся Людвік Кандратовіч (гэта сапраўднае імя і прозвішча будучага паэта) 29 верасня 1823 г. у фальварку Смольгаў у тагачасным Бабруйскім павеце (сёння – Любанскі раён Мінскай вобласці). Паходзіў ён з патомнай беларускай шляхты, але яго бацька Аляксандр у той час вымушана арандаваў зямлю ў розных мясцінах на Случчыне, дзе і прайшло маленства будучага паэта. Пазней Сыракомля вучыўся ў дамініканскай павятовай школе ў Нясвіжы, а закончыў ён тую самую Наваградскую гімназію, дзе свайго часу вучыліся [[постаці/адам-міцкевіч|Адам Міцкевіч]] ды [[постаці/ян-чачот|Ян Чачот]]. Потым будучы паэт дапамагаў бацькам на іх гаспадарцы ў Мархачоўшчыне і Залучы (Стаўбцоўшчына). У 1841 г. Сыракомля паступіў на службу ў Нясвіжскую канцылярыю Радзівілаў. У 1844 г., ажаніўшыся, застаўся гаспадарыць у Залучы (бацькі тым часам пераехалі ў суседнюю Тулёнку). Менавіта ў Залучы ім быў напісаны знакаміты "[[творы/уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-паштальён|Паштар]]" (1844). Гэтым творам Уладзіслаў Сыракомля, па сутнасці, запачаткаваў жанр вершаванай [[слоўнік/гавэнда|гавэнды]]. Гавэнда (па-беларуску гутарка) узнікла ў першай палове ХІХ ст. у якасці празаічнага жанру польскай літаратуры. Класічная гавэнда ўяўляла сабою аповед шляхціца, скіраваны да канкрэтнага слухача і прысвечаны нейкім падзеям штодзённага шляхецкага жыцця. Яе ўласцівасцямі былі свабодная плынь апавядання, частыя звароты да слухача, паўторы, кампазіцыйная разнастайнасць. Гавэнда як паэтычны жанр упісваецца ў патрабаванні познесентыменталісцкай і раннерамантычнай паэтыкі. Гэта дазваляла, да прыкладу, Сыракомлю і іншым аўтарам звяртацца як да падзей даўняй гісторыі ВКЛ і Польскай Кароны, так і да ўзораў фальклору мясцовай шляхты, і не толькі шляхты. Тыповым заканчэннем гавэнды быў эпілог, які часта ўтрымліваў пытанне да ўяўнага слухача або і маралізатарскія высновы самога апавядальніка. Да самых вядомых гавэндаў Сыракомлі, акрамя вышэйзгаданага "Паштара", належаць "Высакародны Ян Дэмбарог" (1847-1850), "Лялька" (1851), "Акраец хлеба" (1854), "Вулічны кнігар" (1859) ды інш. Вялікая іх частка была напісаная і ў наступны перыяд жыцця і творчасці паэта, калі ён разам з сям’ёй жыў спачатку ў Вільні, а потым – калі не лічыць асобных выездаў у Варшаву і Вялікапольшчу – у фальварку Барэйкаўшчына, што знаходзіўся на паўдарозе з Ашмянаў да Вільні (1852-1862 гг.).\\
-Гавэнда "з палескай мінуўшчыны" пад назвай "[[bellit>уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-хадыка|Хадыка]]" (1847) заснаваная на рэальнай гісторыі, пачутай Сыракомлем. У цэнтры сюжэта – забойства шляхціца селянінам, які атрымаў мянушку Хадыка. Калісьці ў маладосці ён служыў панскім паляўнічым-"асочнікам", быў жорстка пакараны сваім гаспадаром за невыкананне задання і, помсцячы, забіў крыўдзіцеля. Здзейсніўшы злачынства, ён падаўся ў лес і трыццаць гадоў жыў сярод непралазных гушчароў. Каб выжыць, ён вядзе жыццё Рабінзона: палюе з сякерай на дзічыну, збірае зёлкі, а потым пачынае, вулей за вулеем, ставіць вялікую пасеку. Але надыходзіць час, і Хадыка вяртаецца да людзей. Свядома прыйшоўшы на княскі суд, ён просіць за здзейсненае даўным-даўно злачынства ўсё-такі пакараць яго "горлам". Гэтак чытач бачыць у звычайным селяніне сапраўдную хрысціянскую душу, імкненне не пераступіць біблійных запаведзяў. Гледзячы па ўсім, князь паставіўся да няшчаснага міласэрна, бо:
+Гавэнда "з палескай мінуўшчыны" пад назвай "[[творы/уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-хадыка|Хадыка]]" (1847) заснаваная на рэальнай гісторыі, пачутай Сыракомлем. У цэнтры сюжэта – забойства шляхціца селянінам, які атрымаў мянушку Хадыка. Калісьці ў маладосці ён служыў панскім паляўнічым-"асочнікам", быў жорстка пакараны сваім гаспадаром за невыкананне задання і, помсцячы, забіў крыўдзіцеля. Здзейсніўшы злачынства, ён падаўся ў лес і трыццаць гадоў жыў сярод непралазных гушчароў. Каб выжыць, ён вядзе жыццё Рабінзона: палюе з сякерай на дзічыну, збірае зёлкі, а потым пачынае, вулей за вулеем, ставіць вялікую пасеку. Але надыходзіць час, і Хадыка вяртаецца да людзей. Свядома прыйшоўшы на княскі суд, ён просіць за здзейсненае даўным-даўно злачынства ўсё-такі пакараць яго "горлам". Гэтак чытач бачыць у звычайным селяніне сапраўдную хрысціянскую душу, імкненне не пераступіць біблійных запаведзяў. Гледзячы па ўсім, князь паставіўся да няшчаснага міласэрна, бо:
 …Не ведаю, які быў дзень той судны,\\
@@ Радок 18: / Радок 18: @@
 (Тут і далей пераклад Яўгеніі Пфляўмбаўм)
-У гавэндзе "[[bellit>уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-ілюмінацыя|Ілюмінацыя]]. Успамін пра дождж" (1856) на фоне пышных феерверкаў, арганізаваных у нясвіжскім палацы ў гонар князёў Радзівілаў, разгортваецца трагічная гісторыя "маленькіх" людзей. Выкананне загаду аб усеагульнай ілюмінацыі ў горадзе мае сваім вынікам смерць Антосіка, малога сына простай жанчыны. Праз шмат гадоў яна апавядае пра гэтую трагедыю:
+У гавэндзе "[[творы/уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-ілюмінацыя|Ілюмінацыя]]. Успамін пра дождж" (1856) на фоне пышных феерверкаў, арганізаваных у нясвіжскім палацы ў гонар князёў Радзівілаў, разгортваецца трагічная гісторыя "маленькіх" людзей. Выкананне загаду аб усеагульнай ілюмінацыі ў горадзе мае сваім вынікам смерць Антосіка, малога сына простай жанчыны. Праз шмат гадоў яна апавядае пра гэтую трагедыю:
 …І дагэтуль душа мая ў жальбе вялікай,
@@ Радок 37: / Радок 37: @@
 У часіны былыя.
-У гісторыю нашай літаратуры паэт-рамантык Уладзіслаў Сыракомля ўвайшоў як творца, які аб’ектыўна спрычыніўся да фармавання грамадскай атмасферы, у якой разгарэлася паўстанне 1863-1864 гг. Прыкладна ў адзін час з гавэндай "Хадыка", у 1848 г. пад відавочным уплывам рэвалюцыйных падзей, што мелі месца ў Заходняй і Цэнтральнай Еўропе, ён піша свой знакаміты беларускамоўны верш "[[bellit>уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-добрыя-весці|Добрыя весці]]", у якім пасля канстатацыі гістарычнага моманту:
+У гісторыю нашай літаратуры паэт-рамантык Уладзіслаў Сыракомля ўвайшоў як творца, які аб’ектыўна спрычыніўся да фармавання грамадскай атмасферы, у якой разгарэлася паўстанне 1863-1864 гг. Прыкладна ў адзін час з гавэндай "Хадыка", у 1848 г. пад відавочным уплывам рэвалюцыйных падзей, што мелі месца ў Заходняй і Цэнтральнай Еўропе, ён піша свой знакаміты беларускамоўны верш "[[творы/уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-добрыя-весці|Добрыя весці]]", у якім пасля канстатацыі гістарычнага моманту:
 Заходзіць сонца пагодняга лета,\\
@@ Радок 62: / Радок 62: @@
 Лягчэй будзе сэрцу, як згіне маскаль…
-Другі верш на беларускай мове ([[bellit>уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-ужо-птушкі-пяюць-ўс|Ужо птушкі пяюць ўсюды...]]), які дайшоў да нашага часу, створаны Сыракомлем ужо напярэдадні падзей 1863 г., незадоўга да сваёй смерці.\\
+Другі верш на беларускай мове ([[творы/уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-ужо-птушкі-пяюць-ўс|Ужо птушкі пяюць ўсюды...]]), які дайшоў да нашага часу, створаны Сыракомлем ужо напярэдадні падзей 1863 г., незадоўга да сваёй смерці.\\
 Даследчыкі сведчаць, што ў Сыракомлі было яшчэ нямала беларускамоўных вершаў, якія не мелі гэткага выразнага палітычнага падтэксту. Некаторыя з іх, відаць, зрабіліся народнымі песнямі, а некаторыя проста не ацалелі, бо іх ва ўмовах сярэдзіны ХІХ ст. надрукаваць так і не ўдалося.\\
 Для беларускай культуры постаць Сыракомлі звязаная і з яго літаратурна- і гістарычна-асветніцкай дзейнасцю. Беларускай мінуўшчыне і сучаснасці, яе асэнсаванню прысвечаныя кніга "Вандроўкі па маіх былых ваколіцах" (1853; беларускі пераклад Кастуся Цвіркі, 1992), манаграфія "Мінск" (1857; беларускі пераклад Хрысціны Лялько, 1992), дарожныя нарысы "Экскурсіі па Літве, пачынаючы ад Вільні" (т.І, 1857; т.ІІ, 1860), працы "Кароткае даследаванне мовы і характару паэзіі русінаў Мінскай правінцыі" (1856), "Нёман ад вытокаў да вусця" (1861) і інш.\\
@@ Радок 75: / Радок 75: @@
 Не забыўся ты, Лірнік вясковы.
-Вобраз Сыракомлі мы сустракаем у аповесці Адама Мальдзіса "Восень пасярод вясны". На беларускую мову яго польскамоўныя вершы пераклалі Янка Лучына, Янка Купала, Уладзімір Дубоўка, Яўгенія Пфляўмбаўм, [[litpers>максім-лужанін|Максім Лужанін]], Язэп Лёсік, Кастусь Цвірка, Уладзімір Мархель і іншыя.
+Вобраз Сыракомлі мы сустракаем у аповесці Адама Мальдзіса "Восень пасярод вясны". На беларускую мову яго польскамоўныя вершы пераклалі Янка Лучына, Янка Купала, Уладзімір Дубоўка, Яўгенія Пфляўмбаўм, [[постаці/максім-лужанін|Максім Лужанін]], Язэп Лёсік, Кастусь Цвірка, Уладзімір Мархель і іншыя.
 Крыніца: Баршчэўскі Л.П., Васючэнка П.В., Тычына М.А. Словы ў часе. Літаратура ад рамантызму да сімвалізму і нашаніўскага адраджэння. Санкт-Пецярбург, 2014
@@ Радок 83: / Радок 83: @@
 ===== Падобныя старонкі =====
-  * [[bellit>уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-добрыя-весці]]
+  * [[творы/уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-добрыя-весці]]
-  * [[bellit>уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-ужо-птушкі-пяюць-ўс]]
+  * [[творы/уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-ужо-птушкі-пяюць-ўс]]
-  * [[litpers>уладзіслаў-сыракомля]]
+  * [[постаці/уладзіслаў-сыракомля]]
-  * [[bellit>уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-хадыка]]
+  * [[творы/уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-хадыка]]
-  * [[bellit>уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-не-я-пяю-народ-божы]]
+  * [[творы/уладзіслаў-сыракомля/уладзіслаў-сыракомля-не-я-пяю-народ-божы]]