Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:уладзімір-караткевіч:уладзімір-караткевіч-хрыстос-прызямліўся [2025/08/23 15:44] – vedybeadmin
+++ творы:уладзімір-караткевіч:уладзімір-караткевіч-хрыстос-прызямліўся [2025/08/23 15:58] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 7: / Радок 7: @@
 ====== Уладзімір Караткевіч — Хрыстос прызямліўся ў Гародні ======
-Бясспрэчнай заслугай [[litpers>уладзімір-караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]] з'яўляецца тое, што ўпершыню ў беларускай літаратуры ён стварыў такі глыбокі і змястоўны філасофска-гістарычны твор, як раман "Хрыстос прызямліўся ў Гародні", раман-прытчу, раман-легенду пра жыццё на Беларусі ў XVI стагоддзі, напоўнены горкай іроніяй, драматызмам і адначасова гумарам, весялосцю, аптымізмам.\\
+Бясспрэчнай заслугай [[постаці/уладзімір-караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]] з'яўляецца тое, што ўпершыню ў беларускай літаратуры ён стварыў такі глыбокі і змястоўны філасофска-гістарычны твор, як раман "Хрыстос прызямліўся ў Гародні", раман-прытчу, раман-легенду пра жыццё на Беларусі ў XVI стагоддзі, напоўнены горкай іроніяй, драматызмам і адначасова гумарам, весялосцю, аптымізмам.\\
 Пры напісанні гэтага рамана Уладзімір Караткевіч праявіў вялікую мастацкую фантазію, асабліва ў тых выпадках, дзе ён не меў у дастатковай ступені неабходныя матэрыялы.\\
-Як вынікае з [[slounik>эпіграф|эпіграфа]], запісу з "Хронікі..." Стрыйкоўскага, падзеі, што апісваюцца ў рамане, павінны адбывацца на пачатку XVI стагоддзя, у гады праўлення Жыгімонта I Старога (1506-1548). Гэта пацвярджае і ліст да Хрыста папы рымскага Льва X, які займаў прастол у 1513-1521 гады.\\
+Як вынікае з [[слоўнік/эпіграф|эпіграфа]], запісу з "Хронікі..." Стрыйкоўскага, падзеі, што апісваюцца ў рамане, павінны адбывацца на пачатку XVI стагоддзя, у гады праўлення Жыгімонта I Старога (1506-1548). Гэта пацвярджае і ліст да Хрыста папы рымскага Льва X, які займаў прастол у 1513-1521 гады.\\
 Многія ж факты, прыведзеныя ў творы, сведчаць, што дзеянне адбываецца ў 20-30-я гады XVI стагоддзя. Згадваецца Бона Сфорца. Жонкай Жыгімонта I яна стала ў 1518 годзе, у 1556 годзе выехала ў Італію. Адзін з герояў рамана кардынал Лотр гаворыць пра выдадзеную Францыскам Скарынам Біблію і пра тое, што "вось трыццацёх год не мінула, як Калумб адкрыў Індыю". Як вядома, Скарына надрукаваў у Празе 23 кнігі Бібліі ў 1517-1519 гады, Калумб адкрыў Амерыку ў 1492 годзе. Езуіт Лотр нагадвае, што папа рымскі хутка зацвердзіць ордэн езуітаў, заснавальнікам якога быў Ігнацый Лайола. Ордэн езуітаў быў зацверджаны папам рымскім Паўлам III у 1540 годзе.\\
 Аднак падзеі рамана ахопліваюць не толькі 30-я гады XVI стагоддзя. Пераважная большасць герояў народжаны фантазіяй пісьменніка. Выключэнне складае Кашпар Бекеш (1520-1579), беларускі мысліцель-антытрынітарый. Толькі наўрад ці змог юнак, якому не было і дваццаці гадоў, выказваць думкі, што сфармаваліся ў яго значна пазней. Ды і праніклі езуіты ў Вялікае княства Літоўскае толькі ў канцы 70-х гадоў XVI стагоддзя.\\
-Дзеянне рамана адбываецца на працягу адносна невялікага прамежку часу. Аднак пісьменнік глянуў на падзеі мінуўшчыны шырэй. Ён свядома дапусціў [[slounik>анахранізм|анахранізм]], пераставіў гістарычныя факты і даты, што ўвогуле характэрна для многіх класічных гістарычных раманаў. Гэта дазволіла яму глыбей перадаць дух і агульную атмасферу беларускага сярэднявечча. Для пісьменніка істотным было паказаць падзеі так, каб сучасны чытач зразумеў і зацікавіўся імі.\\
+Дзеянне рамана адбываецца на працягу адносна невялікага прамежку часу. Аднак пісьменнік глянуў на падзеі мінуўшчыны шырэй. Ён свядома дапусціў [[слоўнік/анахранізм|анахранізм]], пераставіў гістарычныя факты і даты, што ўвогуле характэрна для многіх класічных гістарычных раманаў. Гэта дазволіла яму глыбей перадаць дух і агульную атмасферу беларускага сярэднявечча. Для пісьменніка істотным было паказаць падзеі так, каб сучасны чытач зразумеў і зацікавіўся імі.\\
 Раман "Хрыстос прызямліўся ў Гародні" займае ў беларускай літаратуры адметнае месца. Калі ж знаходзіць яму аналогіі ў сусветнай літаратуры, то па мастацкіх асаблівасцях яго можна суаднесці з "Гарганцюа і Пантагруэлем" Франсуа Рабле, "Легендай пра Уленшпігеля" Шарля дэ Кастэра, "Кала Бруньёнам" Рамэна Ралана, "Майстрам і Маргарытай" Міхаіла Булгакава.\\
 Пісьменнік развіў у творы традыцыі "карнавальнай літаратуры", плённа выкарыстаў гратэск. Раман "Хрыстос прызямліўся ў Гародні" увабраў у сябе і традыцыі фальклорнай смехавой культуры.\\
@@ Радок 50: / Радок 50: @@
 Пісьменнік з любоўю і цеплынёй піша пра свайго героя. Хрыстос кемлівы, знаходлівы, вясёлы, гарэзлівы, махляр і прытворшчык. Але адначасова гэта мысліцель і пакутнік, праўдашукальнік і змагар. Страты, цяжкасці і няўдачы загартоўваюць яго. Уладзімір Караткевіч усхваляе асобу, якая вызваляецца ад путаў сярэднявечча. Нягледзячы на ўсе нягоды, гэты герой застаецца аптымістам. Ён здольны здзіўляцца і захапляцца жыццём, радавацца і смяяцца. I смех гэты надзвычай разнастайны і багаты. Часцей за ўсё ён сведчыць пра здароўе чалавечай натуры і разам з тым пра здароўе народа.\\
 Твор напісаны надзвычай вобразнай, маляўнічай, багатай, сакавітай і добрай сучаснай мовай: "... Над Гародняй білі званы. Глуха бухаў дамініканскі касцёл, пагражаў бернардынскі, надрываліся званы Каложы і манастыра Барыса і Глеба, трывожна гудзелі святыя Ганна і набрамная Зафея, стагналі званы францысканцаў", "Думка (Альбіна Крыштофіча) кіпела, хвастала, забівала, джаліла, паліла". Архаізавана ў рамане толькі танальнасць. Возьмем пачатковыя радкі: "Будучы на схіле дзён, рыхтуючыся да агульнай чашы чалавечай..." і заключныя: "Выйшаў сейбіт сеяць на нівы свая".\\
-Пісьменнік часта звяртаецца да Бібліі, што таксама пэўным чынам адбілася на стылі. Ён умела выкарыстоўвае [[slounik>інверсія|інверсію]] і стараславянізмы, якія надаюць твору велічнае і ўрачыстае гучанне: "гішторыяй круцельскай", "рачоны Хрыстос у Гародню зайшоў", "ныня і мы разам з вамі", "і не былэ яснасці ў душы ягонай", "Паўсюль пытаў ён аб жанчыне, якую шукаў, і нідзе ані слова не пачуў пра яе, і ў адчаі ўсё больш злаваўся на подласць роду людскога", "Што ж, ад гэтага падне мая справа?", ужывае [[slounik>гістарызмы|гістарызмы]]: ратман, каноны, корд, баніцыя і іншыя.\\
+Пісьменнік часта звяртаецца да Бібліі, што таксама пэўным чынам адбілася на стылі. Ён умела выкарыстоўвае [[слоўнік/інверсія|інверсію]] і стараславянізмы, якія надаюць твору велічнае і ўрачыстае гучанне: "гішторыяй круцельскай", "рачоны Хрыстос у Гародню зайшоў", "ныня і мы разам з вамі", "і не былэ яснасці ў душы ягонай", "Паўсюль пытаў ён аб жанчыне, якую шукаў, і нідзе ані слова не пачуў пра яе, і ў адчаі ўсё больш злаваўся на подласць роду людскога", "Што ж, ад гэтага падне мая справа?", ужывае [[слоўнік/гістарызмы|гістарызмы]]: ратман, каноны, корд, баніцыя і іншыя.\\
 Аўтар шырока выкарыстоўвае народныя выслоўі. Побач са словамі высокага кніжнага стылю ўжывае прастамоўныя словы ці выразы, свае ўласныя параўнанні — простыя, натуральныя, часам арыгінальныя і незвычайныя: "аж ногі да зямлі прыкіпелі, і неба здалося з літоўскі кажух", "Зямля была чорная. Уся ў сетцы трэшчын, у глыбокіх расколінах, сухая, як далонь земляроба і як порах", "юрод, падобны на цюк анучніка, калматы, худы, як віца", "у пергаментны скрутак, пад якім, як крывавы плявок, вісела і гайдалася пячатка мудрага і вялікага Айца", "Горад гудзеў, як вулей, у які нейкі гарэза кінуў каменьчык" і іншыя.\\
-У творы моцна адчуваецца іранічна-гумарыстычны гратэскавы пачатак, які ўзнік з усведамлення беларускім сярэдневяковым чалавекам паўнаты жыцця, з адчування ім смешнага ў рэчаіснасці. Аднак пры ўсім камізме сітуацый, у якія трапляюць героі, пісьменнік гістарычна дакладны. Прыгадаем вобраз Багдана Роскаша, беларускага двараніна, Фамы Нявернага. Як вядома, Статутам 1529 года ў Вялікім княстве Літоўскім шляхта была вылучана ў самастойнае саслоўе. Шляхціч, паводле гэтага Статута, карыстаўся многімі прывілеямі, напрыклад, асабістай і маёмаснай недатыкальнасцю, быў вызвалены ад падаткаў. Галоўным ягоным абавязкам была воінская служба. У свядомасці беларускага народа выпрацаваліся крыху насмешлівыя адносіны да "шляхецкага саслоўя". Ды і мастацкая літаратура сказала сваё важкае слова пра дробнапамесную шляхту. Прыгадаем і [[litpers>адам-міцкевіч|Адама Міцкевіча]], які пісаў, што шляхціц у сваім агародзе роўны ваяводзе, і [[litpers>вінцэнт-дунін-марцінкевіч|Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]] з ягонай "Пінскай шляхтай". Нельга абысці ўвагай таксама фанабэрыстага Адольфа Быкоўскага з "Паўлінкі" [[litpers>янка-купала|Янкі Купалы]]. I калі смех Купалы быў паблажліва-здзеклівы, то смех Караткевіча лагодны, стрыманы, афарбаваны лёгкай іроніяй. Вось як апавядае пра сябе Багдан Роскаш: "Скура ў мяне не такая грубая і закарэлая, як у нейкага там мужыка або ў польскага ці жмойскага двараніна, і таму я ішоў за высокай сваей сахою асцярожна, каб церне не ўпялася ў нагу". Камічны эфект дасягаецца тут дзякуючы кантрастнасці — усведамленнем Роскашам сваёй перавагі над іншымі і рэальным станам рэчаў. Ён, як і звычайны мужык, ішоў за сахою босы, асцерагаўся, "каб церне не ўпялася ў нагу". Паказальна і наступнае выказванне Роскаша: "Ды дваранін нізавошта б з каня не ўпаў — хіба што толькі зусім п'яны". Там, дзе з'яўляецца Роскаш, пануе весялосць. Ён любіць пагуляць, выпіць і ўвогуле адчуць усе асалоды жыцця, якія толькі могуць быць. Каларытна і маляўніча апісаны ў рамане гулянкі апосталаў. Згадаем хоць бы сцэну, дзе магутны Багдан Роскаш для радасці і ўцехі апосталаў на выцягнутых руках прынёс аж восем дзевак і не зморкаў нейкіх, а такіх, дзе "ёсць што абняць". Як бачым, Уладзімір Караткевіч плённа працягваў і развіваў гумарыстычна-сатырычны кірунак у беларускай літаратуры.\\
+У творы моцна адчуваецца іранічна-гумарыстычны гратэскавы пачатак, які ўзнік з усведамлення беларускім сярэдневяковым чалавекам паўнаты жыцця, з адчування ім смешнага ў рэчаіснасці. Аднак пры ўсім камізме сітуацый, у якія трапляюць героі, пісьменнік гістарычна дакладны. Прыгадаем вобраз Багдана Роскаша, беларускага двараніна, Фамы Нявернага. Як вядома, Статутам 1529 года ў Вялікім княстве Літоўскім шляхта была вылучана ў самастойнае саслоўе. Шляхціч, паводле гэтага Статута, карыстаўся многімі прывілеямі, напрыклад, асабістай і маёмаснай недатыкальнасцю, быў вызвалены ад падаткаў. Галоўным ягоным абавязкам была воінская служба. У свядомасці беларускага народа выпрацаваліся крыху насмешлівыя адносіны да "шляхецкага саслоўя". Ды і мастацкая літаратура сказала сваё важкае слова пра дробнапамесную шляхту. Прыгадаем і [[постаці/адам-міцкевіч|Адама Міцкевіча]], які пісаў, што шляхціц у сваім агародзе роўны ваяводзе, і [[постаці/вінцэнт-дунін-марцінкевіч|Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]] з ягонай "Пінскай шляхтай". Нельга абысці ўвагай таксама фанабэрыстага Адольфа Быкоўскага з "Паўлінкі" [[постаці/янка-купала|Янкі Купалы]]. I калі смех Купалы быў паблажліва-здзеклівы, то смех Караткевіча лагодны, стрыманы, афарбаваны лёгкай іроніяй. Вось як апавядае пра сябе Багдан Роскаш: "Скура ў мяне не такая грубая і закарэлая, як у нейкага там мужыка або ў польскага ці жмойскага двараніна, і таму я ішоў за высокай сваей сахою асцярожна, каб церне не ўпялася ў нагу". Камічны эфект дасягаецца тут дзякуючы кантрастнасці — усведамленнем Роскашам сваёй перавагі над іншымі і рэальным станам рэчаў. Ён, як і звычайны мужык, ішоў за сахою босы, асцерагаўся, "каб церне не ўпялася ў нагу". Паказальна і наступнае выказванне Роскаша: "Ды дваранін нізавошта б з каня не ўпаў — хіба што толькі зусім п'яны". Там, дзе з'яўляецца Роскаш, пануе весялосць. Ён любіць пагуляць, выпіць і ўвогуле адчуць усе асалоды жыцця, якія толькі могуць быць. Каларытна і маляўніча апісаны ў рамане гулянкі апосталаў. Згадаем хоць бы сцэну, дзе магутны Багдан Роскаш для радасці і ўцехі апосталаў на выцягнутых руках прынёс аж восем дзевак і не зморкаў нейкіх, а такіх, дзе "ёсць што абняць". Як бачым, Уладзімір Караткевіч плённа працягваў і развіваў гумарыстычна-сатырычны кірунак у беларускай літаратуры.\\
 Здаровым народным гумарам прасякнута ўся кніга. Каларытна апісана, як уцякалі "ліхадзеі, скамарошкі, блазны несамавітыя" са Свіслачы і ад шляхцюкоў з хутара ля вёскі Вераскава, дзе яны спалілі хату "каменнай бабы". Камічная сцэна ўваходу Хрыста і ягоных апосталаў у Гародню ("і на тварах іхніх было ўсё, што душа зажадае, толькі не святасць"). З адценнем гумару і іроніі апавядае пісьменнік пра прыгоды сваіх герояў. Яны акунаюць п'янага да забыцця Лазара ў крыніцу, дзе той працверазеў. I ў падзяку за такое "ўваскрэсенне" дамашнія Лазара частуюць Хрыста і апосталаў ды даюць ім яшчэ на дарогу. Падарожнікі ідуць далей: "... I зноў дарога. Поўныя сумы за спіною. У скрыні ў Іуды бразгаюць грошы, і, значыць, можна ісці далёка-далёка. А перад Іліяшам бяжыць свіння. Адна з двухсот Лазаравых. Таму што Лазар — сальняк. Свіння харошая, пярэстая". Ад перапою ў іх баляць галовы. Сябры з самазадавальненнем і скрытаю ўсмешкай наракаюць, што ў падзяку за ўваскрэсенне Лазара іх добра-такі пачаставалі.\\
 Наракае на свой лёс таксама і гародзенскі кат, які чалавека ведае да апошняга і лічыць, што работа ў яго старадрэўняя, пачэсная, ганаровая: "З усімі вялікімі людзьмі, ужо не кажучы пра ўсіх разумных, знаёмы". Нават ад людзей, якіх ён карае, гэты кат хацеў бы пачуць словы падзякі. Але яму падзякуюць хіба толькі айцы царквы.\\
@@ Радок 65: / Радок 65: @@
 Велічным і сімвалічным атрымаўся фінал твора, дзе сейбіты на чале з Хрыстом "падымаліся на вяршыню круглага пагорка, як на вяршыню зямнога шара". Яны ішлі насустрач нізкаму сонцу, "і, гатовае да новага жыцця, падала зерне ў цёплую, мяккую зямлю".\\
 У рамане сцвярджаюцца высокія гуманістычныя ідэалы праўды, справядлівасці, дабра. I ў гэтым яго агульначалавечая і мастацкая каштоўнасць.\\
-Змест рамана "Хрыстос прызямліўся ў Гародні" не вычэрпваецца толькі апісаннем прыгод Братчыка і ягоных апосталаў. Ён значна глыбейшы. Пісьменнік адзначыў, што гэта "не камедыя і не трагедыя, а [[slounik>трагікамедыя|трагікамедыя]], смех праз слёзы, народная драма, калі хочаце".
+Змест рамана "Хрыстос прызямліўся ў Гародні" не вычэрпваецца толькі апісаннем прыгод Братчыка і ягоных апосталаў. Ён значна глыбейшы. Пісьменнік адзначыў, што гэта "не камедыя і не трагедыя, а [[слоўнік/трагікамедыя|трагікамедыя]], смех праз слёзы, народная драма, калі хочаце".