Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:уладзімір-караткевіч:уладзімір-караткевіч-нельга-забыць-леані [2025/08/23 15:44] – vedybeadmin
+++ творы:уладзімір-караткевіч:уладзімір-караткевіч-нельга-забыць-леані [2025/08/23 15:58] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 8: / Радок 8: @@
 ====== Уладзімір Караткевіч — Нельга забыць (Леаніды не вернуцца да Зямлі) ======
 У 1960-1962 гады быў створаны раман "Нельга забыць" ("Леаніды не вернуцца да Зямлі"). Пад назвай "Нельга забыць" ён быў надрукаваны ў часопісе "Полымя". Планавалася выданне кнігі "Леаніды не вернуцца да Зямлі", куды павінны былі ўвайсці аднайменны раман і аповесць [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-дзікае-паляванне-ка|"Дзікае паляванне караля Стаха"]]. Аднак якраз тады ў Маскве пачаліся нападкі на мастакоў-абстракцыяністаў. Кампанія цкавання іншаверцаў перакінулася і ў Мінск. Караткевіча абвінавацілі ў абстрактным гуманізме і ў іншых грахах. У выніку восенню 1963 года набор кнігі быў рассыпаны. Асобнае кніжнае выданне рамана з'явілася на беларускай мове толькі ў 1982 годзе, праз дваццаць гадоў пасля першадруку.\\
-Адкрываецца твор псіхалагічна насычаным і дынамічным [[slounik>пралог|пралогам]], дзе пісьменнік, абапіраючыся на сямейнае паданне пра свайго родзіча, удзельніка паўстання 1863 года, апісвае той час, калі паўстанне ўжо затухала. Тым не менш паром на Дняпры ахоўваўся ротай салдат. Тут, у бурлівую жнівеньскую ноч 1863 года, і разгортваюцца трагічныя падзеі.\\
+Адкрываецца твор псіхалагічна насычаным і дынамічным [[слоўнік/пралог|пралогам]], дзе пісьменнік, абапіраючыся на сямейнае паданне пра свайго родзіча, удзельніка паўстання 1863 года, апісвае той час, калі паўстанне ўжо затухала. Тым не менш паром на Дняпры ахоўваўся ротай салдат. Тут, у бурлівую жнівеньскую ноч 1863 года, і разгортваюцца трагічныя падзеі.\\
 Сімвалічным з'яўляецца месца дзеяння: паром, які яднае два берагі. Сімвалічным з'яўляецца і час дзеяння: "рабінавая ноч", калі, як тлумачаць на Рагачоўшчыне, "чэрці выходзяць з пекла, каб адзначыць нейкае сваё важнае свята, а Ілля-прарок, даведаўшыся пра гэта, "паліць іх, нячыстых, перунамі". Шматлікія народныя календары тлумачаць таксама, што ў такую ноч нібыта з'ядноўваюцца сілы прыроды, каб даць адпор "нячыстай сіле".\\
-Начальнікам заслона прызначаны Пора-Леановіч, капітан, беларус па паходжанні. У дапамогу яму прыслалі на кардон капітана Горава, рускага, карэннага масквіча. Гораў не падазраваў, што ён знаходзіцца тут для перасцярогі, бо Пора-Леановічу, як выхадцу з тутэйшых зямель, камандаванне не давярала. Але калі Гораў, увогуле сумленны чалавек, наіўна верыў у дабрачыннасць манарха і ў разумнасць існаваўшага ладу, то Пора-Леановіч — фігура трагічная, складаная і супярэчлівая. Усведамленне віны перад народам, якому ён здрадзіў, пякучы боль за зняважаную і прыгнечаную родную зямлю нараджалі ў яго пакалечанай душы гнеў і пагарду да сябе і да ўсяго свету. Вось чаму ў яго прызнаннях і выказваннях так многа з'едлівага [[slounik>сарказм|сарказму]], горкай [[slounik>іронія|іроніі]] і цынізму: "Ідзі па трупах, і добра табе будзе. З людзьмі ўсякія сродкі добрыя. Здрада, атрута, данос, а пасля нож, бізун, турма... I не трэба саромецца... Галоўнае — стаць на той бок, які выйграе". Ён не мог да канца задушыць у сабе голас сумлення. Духоўна надломлены і спустошаны, па-ранейшаму працягваў іграць ролю чалавека, абыякавага да ўсякай маралі, да жыцця і людзей. Падпарадкоўваючыся статуту, Пора-Леановіч не перапраўляе праз бурлівую раку жонку кіраўніка аднаго з паўстанцкіх атрадаў Усяслава Грынкевіча, якая везла асуджанаму на смерць мужу памілаванне. Граф Мураўёў, які хацеў, каб яго лічылі высакародным, дае памілаванне мужу гэтай прыгожай жанчыны, а сам пасылае фельд'егера з загадам хутчэй пакараць Грынкевіча, загадваючы пры гэтым Пора-Леановічу затрымаць на пераправе ягоную жонку.\\
+Начальнікам заслона прызначаны Пора-Леановіч, капітан, беларус па паходжанні. У дапамогу яму прыслалі на кардон капітана Горава, рускага, карэннага масквіча. Гораў не падазраваў, што ён знаходзіцца тут для перасцярогі, бо Пора-Леановічу, як выхадцу з тутэйшых зямель, камандаванне не давярала. Але калі Гораў, увогуле сумленны чалавек, наіўна верыў у дабрачыннасць манарха і ў разумнасць існаваўшага ладу, то Пора-Леановіч — фігура трагічная, складаная і супярэчлівая. Усведамленне віны перад народам, якому ён здрадзіў, пякучы боль за зняважаную і прыгнечаную родную зямлю нараджалі ў яго пакалечанай душы гнеў і пагарду да сябе і да ўсяго свету. Вось чаму ў яго прызнаннях і выказваннях так многа з'едлівага [[слоўнік/сарказм|сарказму]], горкай [[слоўнік/іронія|іроніі]] і цынізму: "Ідзі па трупах, і добра табе будзе. З людзьмі ўсякія сродкі добрыя. Здрада, атрута, данос, а пасля нож, бізун, турма... I не трэба саромецца... Галоўнае — стаць на той бок, які выйграе". Ён не мог да канца задушыць у сабе голас сумлення. Духоўна надломлены і спустошаны, па-ранейшаму працягваў іграць ролю чалавека, абыякавага да ўсякай маралі, да жыцця і людзей. Падпарадкоўваючыся статуту, Пора-Леановіч не перапраўляе праз бурлівую раку жонку кіраўніка аднаго з паўстанцкіх атрадаў Усяслава Грынкевіча, якая везла асуджанаму на смерць мужу памілаванне. Граф Мураўёў, які хацеў, каб яго лічылі высакародным, дае памілаванне мужу гэтай прыгожай жанчыны, а сам пасылае фельд'егера з загадам хутчэй пакараць Грынкевіча, загадваючы пры гэтым Пора-Леановічу затрымаць на пераправе ягоную жонку.\\
 Усяго гэтага не ведаў Юрый Гораў. Употай ад Пора-Леановіча на чаўне ён перапраўляе праз раку жанчыну. Але ўжо было позна. Усвядоміўшы тое, што здарылася, Гораў выклікае на дуэль Пора-Леановіча і забівае яго. Паміраючы, Пора-Леановіч прамаўляе: "Дзякуй вам... Дзякуй..." Перад самай смерцю ён зведаў хвіліны духоўнага ачышчэння і адначасова адчуў фатальную наканаванасць, непазбежнасць сваёй смерці.\\
 Паром і жахлівая вераб'іная ноч былі, як піша пісьменнік, водападзелам жыцця Горава. Ён пайшоў у адстаўку.\\
@@ Радок 20: / Радок 20: @@
 Андрэя і Ірыну аб'ядналі не толькі духоўная блізкасць, агульнасць інтарэсаў (шчырае і моцнае захапленне жывапісам) і падабенства лёсу (абодва страцілі блізкіх людзей), але і тая крыху рамантычная і незвычайная сустрэча іх прабабкі і прадзеда ў далёкую бурлівую ноч 1863 года.\\
 Андрэй сустрэўся з мужам Ірыны. I на пытанне, што ён, Андрэй, можа даць ёй, адказвае: "Але і зараз... і да канца дзён я дам ёй самае патрэбнае: цеплыню... Відаць, няма ў вас нечага даравальнага і добрага. Таму яна і пацягнулася да мяне". Сваёй дабратой і душэўнай цеплынёй Андрэй абудзіў у Ірыне каханне, вярнуў ёй сілы і веру ў прыгажосць жыцця. Ірыне з ім лёгка і добра. Пасля сустрэчы з Андрэем ёй "раптам вельмі захацелася жыць". Сябар Андрэя Яніс Вайвадс кажа Ірыне: "Кахайце яго, Ірына. Вам пашанцавала. Ён вялікі ў каханні чалавек". Каханне да Ірыны абудзіла і Андрэя, зрабіла яго жыццё паўнакроўным, насычаным і духоўна багатым.\\
-Праз Андрэя Грынкевіча і іншых герояў рамана [[litpers>уладзімір-караткевіч|Уладзімір Караткевіч]] імкнуўся заглыбіцца ва ўнутраны свет чалавека, перадаць ягоныя душэўныя парывы, модныя сардэчныя страсці. У хвіліны найвышэйшага ўзрушэння героя аўтар уводзіць у твор вершаваныя тэксты. Напрыклад, велічна, трагічна і ўрачыста гучыць у фінале твора легенда пра Рагнарадзі.\\
+Праз Андрэя Грынкевіча і іншых герояў рамана [[постаці/уладзімір-караткевіч|Уладзімір Караткевіч]] імкнуўся заглыбіцца ва ўнутраны свет чалавека, перадаць ягоныя душэўныя парывы, модныя сардэчныя страсці. У хвіліны найвышэйшага ўзрушэння героя аўтар уводзіць у твор вершаваныя тэксты. Напрыклад, велічна, трагічна і ўрачыста гучыць у фінале твора легенда пра Рагнарадзі.\\
-[[slounik>раман|Раман]] Уладзіміра Караткевіча "Нельга забыць" ("Леаніды не вернуцца да Зямлі") узнік на хвалі тых перамен, якія адбыліся ў грамадска-палітычным і культурным жыцці нашай краіны пасля выкрыцця культу асобы Сталіна. Як і многія беларускія пісьменнікі, Караткевіч імкнуўся па-новаму асэнсаваць падзеі мінулай вайны і тагачасную рэчаіснасць. Ён закрануў пытанні маральна-этычнага і духоўнага плана, паказаў, які адбітак наклала вайна на душы і характары людзей. Нельга забыць трагічныя і гераічныя дні мінулай вайны, суровым і балючым успамінам яна адклікаецца ў душах людзей.\\
+[[слоўнік/раман|Раман]] Уладзіміра Караткевіча "Нельга забыць" ("Леаніды не вернуцца да Зямлі") узнік на хвалі тых перамен, якія адбыліся ў грамадска-палітычным і культурным жыцці нашай краіны пасля выкрыцця культу асобы Сталіна. Як і многія беларускія пісьменнікі, Караткевіч імкнуўся па-новаму асэнсаваць падзеі мінулай вайны і тагачасную рэчаіснасць. Ён закрануў пытанні маральна-этычнага і духоўнага плана, паказаў, які адбітак наклала вайна на душы і характары людзей. Нельга забыць трагічныя і гераічныя дні мінулай вайны, суровым і балючым успамінам яна адклікаецца ў душах людзей.\\
 Апавядаючы пра дзяцінства Андрэя, пісьменнік стварае цікавыя малюнкі партызанскага жыцця і савецкага тылу. Ірына расказвае пра абарону апалчэнцамі Масквы: вораг быў спынены, але загінуў яе каханы, а сама яна была цяжка паранена. I цяпер сядзіць асколак каля сэрца. Вайна патаемна прысутнічае ў жыцці Андрэевага дзядзькі з Сухадола і старога хірурга Глінскага, які ў вайну быў урачом медсанбата і страціў на вайне жонку. Прафесар Глінскі робіць аперацыю Ірыне. Шчырае і моцнае каханне Андрэя абудзіла ў ёй прагу да жыцця, яна згаджаецца на аперацыю. Праз некаторы час пасля аперацыі Ірына памірае.\\
 Адчуўшы невымерную горыч страты, Андрэй праклінае ўсіх тых, па чыёй віне ўзнікае вайна. Нельга забыць вайну і ўсё тое, што яна прынесла чалавецтву. Нельга забыць таксама падзеі 1863 года і людзей, якія загінулі за высакародныя ідэі. Гэтыя людзі былі прыгожымі і ў гераізме, і ў каханні. Нельга забыць і тое, што чалавеку патрэбны дабрата і душэўная цеплыня. Яны выратоўваюць яго, надаюць яму сілы і загартоўваюць волю, робяць жыццё прыгожым. Нельга забыць і той сустрэчы продкаў Ірыны і Андрэя, нельга забыць, што ўсё ў жыцці ўзаемазвязана і ад кожнага залежыць многае. I калі памірае чалавек, то з ім памірае цэлы свет.\\
 "Нельга забыць" ("Леаніды не вернуцца да Зямлі") — раман сацыяльна-псіхалагічны, інтэлектуальны. Галоўнаму герою твора Андрэю Грынкевічу, выхаванаму ва ўмовах грамадскага ўздыму, уласціва абвостранае пачуццё справядлівасці і дабра. Ён абураецца, "што ў курсавых сакратарах не Янка ходзіць, добры, разумны і, галоўнае, чысты, а нейкі Каўтуновіч, палена, палена няструганае, баязлівец і падхалім... ён гучныя словы гаворыць, а я ведаю: словы гэтыя хлусня і здзек". Неадабральна думае пра Стаўрова, прэтэнцыёзнага невука, і Ліпскага, дробную дрэнь. Сытыя і самазадаволеныя, абыякавыя да зямлі і людзей, яны могуць апаганіць любую светлую ідэю. Андрэй не згаджаецца з прафесарам Кальцовым, які "граміў Аксінню з "Ціхага Дона", пратэстуе супраць Пружыніна, які ў сваіх лекцыях рабіў "першым героем рускай гісторыі апрычніка".\\
-Пісьменнік заклікае паважаць, цаніць і любіць тых людзей, якія робяць жыццё прыгожым і змястоўным, адчуваюць веліч і радасць жыцця, змагаюцца за яго. У гэтым гуманізм і [[slounik>пафас|пафас]] рамана.\\
+Пісьменнік заклікае паважаць, цаніць і любіць тых людзей, якія робяць жыццё прыгожым і змястоўным, адчуваюць веліч і радасць жыцця, змагаюцца за яго. У гэтым гуманізм і [[слоўнік/пафас|пафас]] рамана.\\
-Аленка Століч кажа Андрэю: "Памятаеш, у цара Саламона на пярсцёнку быў надпіс: "Усё праходзіць". [[litpers>адам-міцкевіч|Адам Міцкевіч]] у адным з вершаў пісаў: "Усё праходзіць, толькі не праходзяць слёзы мае". Як бы далей развіваючы сэнс гэтых выслоўяў, Караткевіч сцвярджае, што нішто не знікае з чалавечай памяці, тым больш калі яно вялікае і незвычайнае — ці то каханне, ці то гістарычныя падзеі. А яны ў творах пісьменніка вялікія, значныя і незвычайныя.\\
+Аленка Століч кажа Андрэю: "Памятаеш, у цара Саламона на пярсцёнку быў надпіс: "Усё праходзіць". [[постаці/адам-міцкевіч|Адам Міцкевіч]] у адным з вершаў пісаў: "Усё праходзіць, толькі не праходзяць слёзы мае". Як бы далей развіваючы сэнс гэтых выслоўяў, Караткевіч сцвярджае, што нішто не знікае з чалавечай памяці, тым больш калі яно вялікае і незвычайнае — ці то каханне, ці то гістарычныя падзеі. А яны ў творах пісьменніка вялікія, значныя і незвычайныя.\\
 Андрэй Грынкевіч — натура дзейсная і высакародная. У размове з ім маці сцвярджае, што да мужнасці трэба ісці праз ахвяры, часта — праз смерць. На працягу ўсяго твора ён застаецца верным гэтаму прынцыпу. I асновы чалавечага характару, закладзеныя ў дзяцінстве, сталі для яго вызначальнымі і непарушнымі на ўсё жыццё. Выхаваны ў сям'і патомных інтэлігентаў, дзе існавала глыбокая пашана да гісторыі свайго народа, да эстэтычных, маральна-этычных і духоўных набыткаў чалавецтва, Андрэй пачуў ад маці легенду пра чэшскага вучонага Ганку. Яна расказала дзеля таго, каб ён ведаў, чаго іншы раз бывае варты нават і адзін чалавек: "Гэта быў час, калі чэхі пасля шматвяковага нямецкага панавання пачалі абуджацца. Яны захацелі мець сваю культуру, свае кнігі і музыку. А немцы сказалі ім, што нічога такога ў іх не было, а таму і ў будучым не можа быць... Вядома, было. Але за многія стагоддзі ўладары спалілі амаль усе іхнія кнігі. А тыя, што зберагліся, трэба было шукаць. Магчыма, нават гады. А шукаць не было часу. Год ці два вырашалі пытанне аб тым, жыць народу ці не... Калі чалавек вельмі хоча, — збываецца ўсё: дружба, каханне, рух зняволеных... Так і ён знайшоў спачатку адзін вельмі старажытны рукапіс, а потым і другі. I гэта былі кнігі такой паэтычнай сілы, што ўся Чэхія ажыла духам. Яны адкрылі сваю кнігу, такую паэтычную і такую старажытную... Паэты пачалі пісаць вершы, музыкі — ствараць сваю музыку, вучоныя — шукаць другія старажытныя кнігі. I выявілася, што варта было ўзяцца за справу ўсім — і адразу знойдуцца сотні і тысячы прыгожых старых кніг. I галасы фальшывых вучоных змоўклі. I Чэхія стала Чэхіяй". I хоць рукапісы былі геніяльнай па таленце і паэзіі падробкай, але Ганка пайшоў на гэта, бо "ведаў, як цяжка — часта проста немагчыма — абудзіць народ, калі ён засне...".\\
-Раман мае аўтабіяграфічную аснову. Шмат чаго ад аўтара, ягонай біяграфіі, светаўспрымання, адносін да жыцця і людзей увасобілася ў Андрэю Грынкевічу. [[slounik>прататып|Прататыпам]] Ірыны Горавай магла стаць Ніна Міхайлаўна Молева, выкладчыца Вышэйшых літаратурных курсаў, якой, як згадвалася раней, Уладзімір Караткевіч прысвяціў некаторыя свае вершы са зборніка "Вячэрнія ветразі", а Яніса Вайвадса — латышскі паэт і сябар Караткевіча, аднакурснік па Вышэйшых літаратурных курсах Еранім Стулпан. У навучальнай установе, дзе вучыўся галоўны герой, пазнаюцца Вышэйшыя літаратурныя курсы ў Маскве, у Востраве — родная пісьменніку Орша, у Сухадоле — Рагачоў, дзе часта ён гасцяваў у дзядзькі Ігара Васільевіча Грынкевіча і дзе напісаў многія творы. Аднак і персанажы твора, і мясціны, якія апісваў пісьменнік, пад уздзеяннем ягонай фантазіі набывалі сваё, самастойнае мастацкае жыццё. Вось чаму і сам аўтар на пачатку рамана палічыў патрэбным зазначыць: "Усе імёны і падзеі ў гэтым рамане — выдуманыя. Усякае падабенства з рэальна існуючымі людзьмі з'яўляецца выпадковым".\\
+Раман мае аўтабіяграфічную аснову. Шмат чаго ад аўтара, ягонай біяграфіі, светаўспрымання, адносін да жыцця і людзей увасобілася ў Андрэю Грынкевічу. [[слоўнік/прататып|Прататыпам]] Ірыны Горавай магла стаць Ніна Міхайлаўна Молева, выкладчыца Вышэйшых літаратурных курсаў, якой, як згадвалася раней, Уладзімір Караткевіч прысвяціў некаторыя свае вершы са зборніка "Вячэрнія ветразі", а Яніса Вайвадса — латышскі паэт і сябар Караткевіча, аднакурснік па Вышэйшых літаратурных курсах Еранім Стулпан. У навучальнай установе, дзе вучыўся галоўны герой, пазнаюцца Вышэйшыя літаратурныя курсы ў Маскве, у Востраве — родная пісьменніку Орша, у Сухадоле — Рагачоў, дзе часта ён гасцяваў у дзядзькі Ігара Васільевіча Грынкевіча і дзе напісаў многія творы. Аднак і персанажы твора, і мясціны, якія апісваў пісьменнік, пад уздзеяннем ягонай фантазіі набывалі сваё, самастойнае мастацкае жыццё. Вось чаму і сам аўтар на пачатку рамана палічыў патрэбным зазначыць: "Усе імёны і падзеі ў гэтым рамане — выдуманыя. Усякае падабенства з рэальна існуючымі людзьмі з'яўляецца выпадковым".\\
 Раман "Нельга забыць" ("Леаніды не вернуцца да Зямлі") — першы буйны твор Уладзіміра Караткевіча. У ім пісьменнік хацеў чым шырэй ахапіць жыццё. Аднак гэта часам прыводзіла да непрадуманага выкарыстання фактычнага матэрыялу. Таму ў асобных выпадках сустракаюцца меладраматызм і залітаратуранасць: "Мокры ліст вяргіні зноў з ліслівай абыякавасцю пагладзіў яму шчаку", "Дзень вось-вось павінен быў перамагчы світанне", "яму (Андрэю) стала здавацца, што нават руды конь, які скуб непадалёку сухую, забітую зазімкам траву, зразумеў яго і мае ласку глядзець на яго паводзіны з сарказмам і іроніяй", "Сабака паклаў яму на калена галаву, — і гэта была таксама захапляючая радасць". Так, нават пры пэўнай экзальтаванасці і рамантычнай прыўзнятасці вобраза галоўнага героя дысанансам гучыць ягонае прызнанне каханай жанчыне: "Вы прыгожа ясцё... Людзі рэдка прыгожа ядуць. Нават унутрана інтэлігентныя нагадваюць у гэты час то малпу з яблыкам, то тыгра над косткаю".\\
 Па недаглядзе аўтар іншы раз дапускае супярэчнасці ў дэталях. Напрыклад, у пралогу ён піша: "Гораў быў паранены ў левую руку", "Гораў паспешліва згроб разам з абрусам рэшткі вячэры і выпіўкі. Адной рукой. Правая вісела на перавязі. Яна зусім загаілася". У час двубою Пора-Леановіч папярэджвае, што ён будзе трымаць зброю ў левай руцэ, бо ў Горава "правая не ў парадку". Такім чынам, Гораў быў паранены хутчэй за ўсё ў правую руку.\\