Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:алесь-салавей:творчасць-алеся-салаўя [2025/08/23 15:41] – vedybeadmin
+++ творы:алесь-салавей:творчасць-алеся-салаўя [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 7: / Радок 7: @@
 ====== Творчасць Алеся Салаўя ======
-Лёс Алеся Салаўя адрозніваецца ад лёсаў іншых паэтаў эміграцыі, бо ягоны шлях з Беларусі ў Нямеччыну працягнуўся, каб знайсці сваю канцовую кропку ў Аўстраліі. Аднак, што тычыцца ўсяго астатняга, [[litpers>алесь-салавей|Алесь Салавей]] падзяляў іхнюю адданую любоў да Беларусі, тугу і пакуты, і для яго, гэткім жа чынам, эміграцыя была амаль невыноснай. У перыяд творчага станаўлення, знаходзячыся пад уплывам [[творы/максім-багдановіч/творчасць-максіма-багдановіча|Максіма Багдановіча]], Алесь Салавей ствараў вершы ў класічных формах і выявіў сябе як старанны, уважлівы і часам тэхнічна бліскучы майстар.\\
+Лёс Алеся Салаўя адрозніваецца ад лёсаў іншых паэтаў эміграцыі, бо ягоны шлях з Беларусі ў Нямеччыну працягнуўся, каб знайсці сваю канцовую кропку ў Аўстраліі. Аднак, што тычыцца ўсяго астатняга, [[постаці/алесь-салавей|Алесь Салавей]] падзяляў іхнюю адданую любоў да Беларусі, тугу і пакуты, і для яго, гэткім жа чынам, эміграцыя была амаль невыноснай. У перыяд творчага станаўлення, знаходзячыся пад уплывам [[творы/максім-багдановіч/творчасць-максіма-багдановіча|Максіма Багдановіча]], Алесь Салавей ствараў вершы ў класічных формах і выявіў сябе як старанны, уважлівы і часам тэхнічна бліскучы майстар.\\
 Да таго ж ён быў выключна шчырым, пачуццёвым паэтам: многія з ягоных вершаў – палымяныя і поўныя пакутаў сведчанні пра тое зло, якое яму давялося пабачыць у бурныя гады юнацтва. З 1949 года да самай смерці ён жыў у Мельбурне. Спадзеючыся вярнуцца на Беларусь, ён, тым не менш, лічыў для сябе прарочымі словы з уласнага ранняга верша «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-ты|Ты]]» (1937-42):
@@ Радок 15: / Радок 15: @@
 \\
 Алесь Салавей (асноўны псеўданім Альфрэда Радзюка, які ў эміграцыі змяніў імя на Альберт Кадняк) нарадзіўся 1 траўня 1922 года ў вёсцы Крысава ў Койданайскім (пазней Дзяржынскім) раёне Менскай вобласці. Яго сям’я не аднойчы мяняла месца жыхарства ў сувязі з тым, што, пакуль А. Салавей быў яшчэ дзіцём, яго бацька шмат разоў уладкоўваўся на розныя сельскагаспадарчыя працы. Скончыўшы ў 1929 годзе пачатковую, а ў 1933 - сярэднюю школу, А. Салавей паступіў у Менскае педагагічнае вучылішча (1937), але быў вымушаны пакінуць навучанне менш чым праз два гады, каб клапаціцца пра сваіх малодшых братоў і сясцёр пасля арышту бацькоў і канфіскацыі ўсёй маёмасці спецслужбамі. Падчас нямецкай акупацыі ён працаваў наборшчыкам у «Менскай (Беларускай) газэце», а затым – служачым у Іллі, мястэчку ў цэнтральнай Беларусі.\\
-З кастрычніка 1942 года Алесь Салавей працаваў сакратаром часопіса «Новы шлях» у Рызе. Менавіта тут ён выдаў сваю першую кнігу вершаў, хаця ў выходных дадзеных значыцца Менск. Аднак у той час кніга не набыла шмат чытачоў, таму што наступленне Чырвонай Арміі прымусіла паэта шукаць новую працу, і пасля цяжкіх вандровак па Балтыцы (паказальна, што большасць напісаных тут твораў прысвечана тэме смерці) ён апынуўся ў Берліне. Як і іншыя паэты Алесь Салавей не спачуваў нацысцкай ідэалогіі, якая сцвярджала перавагу арыйцаў над іншымі этнасамі, але асабісты досвед сутыкнення з савецкім экстрэмізмам падштурхнуў яго да эміграцыі на Захад. З Берліна А. Салавей пераехаў у Прагу, затым у Вену, пасля, разам з лагерам перамешчаных асобаў – у Зальцбург, дзе працаваў у мясцовым беларускамоўным часопісе «Пагоня», тут жа ён ажаніўся і стварыў сям’ю. Менавіта ў гэты час Алесь Салавей перажыў найбольшы творчы ўздым: скончыў эпічную паэму «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-домік-у-менску|Домік у Менску]]» (1944-1945), напісаў паэмы «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-звіняць-званы-святой-сафіі|Звіняць званы Святой Сафіі]]» (1946) і «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-сын|Сын]]» (1947), выдаў зборнік вершаў «Сіла гневу» (1948), планаваў выдаць наступныя зборнікі. У 1949 годзе А. Салавей здзейсніў сваё апошняе вялікае падарожжа – у Аўстралію, дзе і пражыў астатнія гады, пакуль не памёр у 1978 годзе ад сардэчнага прыступу. Спарадычна ён працягваў пісаць і ў Аўстраліі, але ўвогуле на сваё новае становішча адрэагаваў зусім інакш, чым [[litpers>міхась-кавыль|Міхась Кавыль]], які душэўна акрыяў у Амерыцы. Бальшыню сваіх твораў, у тым ліку самыя значныя, Алесь Салавей стварыў у Еўропе. Пры жыцці былі выдадзены тры кнігі паэта. Адна – падчас вайны, дзве – у Аўстрыі і Нямеччыне ў пасляваенны перыяд: «Мае песьні» (1944), паэма «Зьвіняць званы Сьвятой Сафіі» і зборнік «Сіла гневу». Найбольш поўны і найлепш навукова падрыхтаваны збор ягоных твораў «Нятускная краса» (1982) выдадзены пасмяротна.\\
+З кастрычніка 1942 года Алесь Салавей працаваў сакратаром часопіса «Новы шлях» у Рызе. Менавіта тут ён выдаў сваю першую кнігу вершаў, хаця ў выходных дадзеных значыцца Менск. Аднак у той час кніга не набыла шмат чытачоў, таму што наступленне Чырвонай Арміі прымусіла паэта шукаць новую працу, і пасля цяжкіх вандровак па Балтыцы (паказальна, што большасць напісаных тут твораў прысвечана тэме смерці) ён апынуўся ў Берліне. Як і іншыя паэты Алесь Салавей не спачуваў нацысцкай ідэалогіі, якая сцвярджала перавагу арыйцаў над іншымі этнасамі, але асабісты досвед сутыкнення з савецкім экстрэмізмам падштурхнуў яго да эміграцыі на Захад. З Берліна А. Салавей пераехаў у Прагу, затым у Вену, пасля, разам з лагерам перамешчаных асобаў – у Зальцбург, дзе працаваў у мясцовым беларускамоўным часопісе «Пагоня», тут жа ён ажаніўся і стварыў сям’ю. Менавіта ў гэты час Алесь Салавей перажыў найбольшы творчы ўздым: скончыў эпічную паэму «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-домік-у-менску|Домік у Менску]]» (1944-1945), напісаў паэмы «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-звіняць-званы-святой-сафіі|Звіняць званы Святой Сафіі]]» (1946) і «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-сын|Сын]]» (1947), выдаў зборнік вершаў «Сіла гневу» (1948), планаваў выдаць наступныя зборнікі. У 1949 годзе А. Салавей здзейсніў сваё апошняе вялікае падарожжа – у Аўстралію, дзе і пражыў астатнія гады, пакуль не памёр у 1978 годзе ад сардэчнага прыступу. Спарадычна ён працягваў пісаць і ў Аўстраліі, але ўвогуле на сваё новае становішча адрэагаваў зусім інакш, чым [[постаці/міхась-кавыль|Міхась Кавыль]], які душэўна акрыяў у Амерыцы. Бальшыню сваіх твораў, у тым ліку самыя значныя, Алесь Салавей стварыў у Еўропе. Пры жыцці былі выдадзены тры кнігі паэта. Адна – падчас вайны, дзве – у Аўстрыі і Нямеччыне ў пасляваенны перыяд: «Мае песьні» (1944), паэма «Зьвіняць званы Сьвятой Сафіі» і зборнік «Сіла гневу». Найбольш поўны і найлепш навукова падрыхтаваны збор ягоных твораў «Нятускная краса» (1982) выдадзены пасмяротна.\\
 Упершыню верш А. Салаўя быў надрукаваны ў правінцыйнай газеце ў 1933 годзе, але хутка яго творы пачалі з’яўляцца ў менскім перыядычным друку. Маючы сваімі тэмамі прыроду і патрыятызм, яны прыцягнулі да сябе ўвагу, і ў выніку ў 1938 годзе А. Салавей быў запрошаны ў сталіцу на канферэнцыю маладых пісьменнікаў. Там, аднак, ён нечакана для сябе сутыкнуўся з суцэльным снабізмам і, як сцвярджае Тамара Градчанка (Вяртання маўклівая споведзь, 1994, с. 259-260), пазней прыдбаў вельмі мала сяброў сярод іншых пісьменнікаў. Тым не менш, малады вясковы паэт сур’ёзна заняўся самаадукацыяй, і калі ён зноў пачаў пісаць вясной 1941 года, ягоныя творы былі вытрыманы ў значна больш ускладненым стылі, чым дагэтуль (пазней Алесь Салавей зусім адмаўляўся ад большасці сваіх ранніх вершаў). Але калі ён даслаў у часопіс тое, што лічыў сваім першым сапраўдным вершам – санет «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-гайна|Гайна]]» (1941) – яго адмовіліся друкаваць, патлумачыўшы гэта тым, што класічныя формы даўно ўжо кінутыя на звалку гісторыі. Гэта не напалохала Алеся Салаўя, аднак ён больш ніколі не згаджаўся друкаваць свае творы на Беларусі.\\
-Ён зноўку пачаў пісаць у Зальцбургу, не забыўшы нічога з тых урокаў, якія атрымаў, чытаючы вершы [[творы/уладзімір-дубоўка/лірыка-уладзіміра-дубоўкі|Уладзіміра Дубоўкі]], [[творы/уладзімір-жылка/жыццёвы-і-творчы-шлях-уладзіміра-жылкі|Уладзіміра Жылкі]] і асабліва – Максіма Багдановіча, якога лічыў увасабленнем класічнай дасканаласці ў беларускай літаратуры. Сваю прыхільнасць да кананічных вершаваных форм Алесь Салавей выказаў наступным чынам: «Клясычныя формы – [[slounik>трыялет|трыялет]], [[slounik>санет|санет]], [[slounik>актава|актава]] – вымагаюць глыбіні думак, лінгвістычнай дысцыпліны і вялізнай культурнасьці. У гэтым утрымліваецца іхняя вечная каштоўнасьць».\\
+Ён зноўку пачаў пісаць у Зальцбургу, не забыўшы нічога з тых урокаў, якія атрымаў, чытаючы вершы [[творы/уладзімір-дубоўка/лірыка-уладзіміра-дубоўкі|Уладзіміра Дубоўкі]], [[творы/уладзімір-жылка/жыццёвы-і-творчы-шлях-уладзіміра-жылкі|Уладзіміра Жылкі]] і асабліва – Максіма Багдановіча, якога лічыў увасабленнем класічнай дасканаласці ў беларускай літаратуры. Сваю прыхільнасць да кананічных вершаваных форм Алесь Салавей выказаў наступным чынам: «Клясычныя формы – [[слоўнік/трыялет|трыялет]], [[слоўнік/санет|санет]], [[слоўнік/актава|актава]] – вымагаюць глыбіні думак, лінгвістычнай дысцыпліны і вялізнай культурнасьці. У гэтым утрымліваецца іхняя вечная каштоўнасьць».\\
 Ён не пакідаў выкарыстоўваць гэтыя формы на працягу ўсяго жыцця, але асаблівую перавагу аддаваў санету і, дарэчы, прызнаны адным з найлепшых майстроў гэтага жанру ва ўсёй беларускай літаратуры. Найвышэйшае ягонае дасягненне – «Вянок санетаў» (1958). Чатыры гады, праведзеныя ў Зальцбургу, былі найбольш плённымі ў жыцці паэта, але варта зазначыць, што зборнік «Сіла гневу», які ён выдаў у 1948 годзе, утрымлівае шмат вершаў, напісаных раней, але па розных прычынах не ўключаных у першы зборнік.\\
 Самыя раннія вершы А. Салаўя, такія, як «Радзіма» (1938) і любоўны верш «Вуса» (1938), былі апісальнымі і выяўлялі вельмі аптымістычнае стаўленне да жыцця. Добры прыклад знаходзім у першых шасці квяцістых радках верша «Выйдзі, паслухай – гучаць галаслівыя медныя трубы...» (1939).\\
-Няцяжка ўявіць сабе, якое ўражанне мог зрабіць такі юнацкі запал на менскіх паэтаў, хаця кажуць, што адзін з галоўных савецкіх паэтаў Пятро Глебка (1905-1969) рана прызнаў прыроджаны талент маладога аўтара ([[litpers>барыс-сачанка|Сачанка]] 1990, с. 49). Ужо згаданы санет «Гайна», тым не менш, дае лепшае ўяўленне пра тое, якім чынам развіваўся талент А. Салаўя. Лірычны герой верша лічыць за лепшае сустрэць сваё 19-годдзе сам-насам з прыродай, у дадзеным выпадку каля рэчкі, чым з сям’ёй ці з таварышамі. Створаны ў гэтым вершы вобраз маладога паэта, які застаўся сам-насам з прыродай, прадвызначае адзін з найбольш важных бакоў пазнейшай творчасці А. Салаўя.\\
+Няцяжка ўявіць сабе, якое ўражанне мог зрабіць такі юнацкі запал на менскіх паэтаў, хаця кажуць, што адзін з галоўных савецкіх паэтаў Пятро Глебка (1905-1969) рана прызнаў прыроджаны талент маладога аўтара ([[постаці/барыс-сачанка|Сачанка]] 1990, с. 49). Ужо згаданы санет «Гайна», тым не менш, дае лепшае ўяўленне пра тое, якім чынам развіваўся талент А. Салаўя. Лірычны герой верша лічыць за лепшае сустрэць сваё 19-годдзе сам-насам з прыродай, у дадзеным выпадку каля рэчкі, чым з сям’ёй ці з таварышамі. Створаны ў гэтым вершы вобраз маладога паэта, які застаўся сам-насам з прыродай, прадвызначае адзін з найбольш важных бакоў пазнейшай творчасці А. Салаўя.\\
 Калі Беларусь была акупаваная немцамі, паэзія Алеся Салаўя набыла прыкметнае патрыятычнае адценне, і з усім аптымізмам ён пачаў пісаць пра новыя магчымасці для развіцця беларускай культуры ў вершах кшталту «Кінь сваволіць пад вокнамі, вецер...» (1942) і «Радасць жыцця» (1942). А. Салавей быў чалавекам прынцыповым і, як мы ўжо казалі, ніколі не прыймаў нацысцкай ідэалогіі, адзінае выключэнне тут – верш, пра які ён пасля вельмі шкадаваў: панегірык адыёзнаму лідэру Беларускага лялечнага ўрада «Радаславу Астроўскаму» (1944). А. Салавей у пазнейшы час шкадаваў і адмаўляўся і ад сваіх ранніх гумарыстычных вершаў; захаваўся з іх толькі адзін – «Лёс паэта» (1942), разгорнутая сатыра на разнастайныя няшчасці, што чакаюць паэта, пачынаючы ад голаду і заканчваючы рэпрэсіямі і арыштам, калі адзіным выратаваннем робіцца прыстасаванства і прадажнасць. Першая з дваццаці чатырох строф гэтага верша дае ўяўленне пра яго агульны настрой, а таксама дэманструе больш неахайнае стаўленне да асанансных рыфмаў, якое, на думку А. Салаўя, адпавядае прадмету адлюстравання:
@@ Радок 29: / Радок 29: @@
 \\
-Сярод больш сур’ёзных твораў, прысвечаных тэме паэта і паэзіі, варта ўзгадаць вершы «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-паэт|Паэт]]» (1944) і «Цэлымі днямі сядзеў і не спаў я цалюткія ночы...» (1944), а таксама верш «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-пачні-з-гамера-ці-пачні-з-|Пачні з Гамера ці пачні з Сакрата...]]» (1946), дзе М. Багдановіч і [[litpers>янка-купала|Янка Купала]] параўноўваюцца са славутымі паэтамі старажытнасці.\\
+Сярод больш сур’ёзных твораў, прысвечаных тэме паэта і паэзіі, варта ўзгадаць вершы «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-паэт|Паэт]]» (1944) і «Цэлымі днямі сядзеў і не спаў я цалюткія ночы...» (1944), а таксама верш «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-пачні-з-гамера-ці-пачні-з-|Пачні з Гамера ці пачні з Сакрата...]]» (1946), дзе М. Багдановіч і [[постаці/янка-купала|Янка Купала]] параўноўваюцца са славутымі паэтамі старажытнасці.\\
 Творы А. Салаўя, напісаныя ў ваенны час, маюць выразную антысавецкую скіраванасць. Напрыклад, у вершы «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-беларусі|Беларусі]]» ён выражае патрыятычныя пачуцці і адначасова прыгадвае нядаўняе мінулае: «Нам жыццё было цяжкім прыгонам»; у вершы «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-за-славу-радзімы|За славу Радзімы]]» ён заклікае беларусаў узяць свой лёс ва ўласныя рукі, што яскрава бачна з чатырох першых і двух апошніх радкоў.\\
 Менш ваяўніча, але не менш палка выказаны патрыятычныя пачуцці у выштукаваным «[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-трыялет|Трыялеце]]» (1943).\\