Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- творы:алесь-гарун:асоба-і-творчасць-алеся-гаруна [2025/08/22 11:11] – створана - знешняе змена 127.0.0.1
+++ творы:алесь-гарун:асоба-і-творчасць-алеся-гаруна [2025/08/23 15:41] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 8: / Радок 8: @@
 ====== Асоба і творчасць Алеся Гаруна ======
 Алесь Гарун – самае вядомае сёння літаратурнае імя Аляксандра Прушынскага (1887-1920). Нарадзіўся ён у вёсцы Новы Двор, у межах цяперашняга Мінска, у сям’і чорнарабочых. У пятнаццацігадовым узросце, скончыўшы рамесную школу, Алесь пайшоў на свой хлеб: працаваў у розных майстэрнях і на мінскай мэблевай фабрыцы. Рана далучыўся да рэвалюцыйнай дзейнасці, ужо ў 1904 г. прыйшоўшы ў шэрагі радыкальных эсэраў. Першыя вершы Алесь Гарун напісаў каля 1905 г. ("Чаму так, скажэце…"). З 1907 г. яго творы пачалі з’яўляцца на старонках "Нашай Нівы". У той час іх аўтар ужо сядзеў у астрозе, падазраваны ў антыдзяржаўнай і тэрарыстычнай дзейнасці. 10 ліпеня 1908 г. Аляксандр Прушынскі разам з сваім паплечнікам Абрамам Левітасам быў асуджаны на катаргу, якая потым была замененая на пажыццёвую высылку ў Сібір. Месцам адбывання пакарання была вызначана Іркуцкая губерня. У нялёгкіх варунках высылкі яшчэ ў 1914 г. Алесь Гарун здолеў падрыхтаваць да друку зборнік лірыкі "Матчын дар". Гэтая кніга, аднак, выйшла толькі ў 1918 г., калі паэт, вярнуўшыся пасля Лютаўскай рэвалюцыі ў Мінск, уключыўся ў актыўную дзяржаватворчую працу ў складзе ўраду Беларускай Народнай Рэспублікі. Перыпетыі гэтых гадоў канчаткова падарвалі здароўе Алеся Гаруна. Вымушаны пакінуць Беларусь у часе наступу бальшавіцкай арміі ўлетку 1920 г., ён даехаў да Кракава, дзе 28 ліпеня таго ж года ў вайсковым шпіталі і закончыўся яго зямны шлях.\\
-У ранняй, крыху рытарычнай паэзіі Алеся Гаруна дамінуюць матывы тугі па страчанай радзіме ("Вецер", 1910; "Журба", 1912; "Як надарыцца мінута…", 1913; "Песня", апубл. у 1918), змагання з сацыяльнай несправядлівасцю ("[[bellit>алесь-гарун/алесь-гарун-брацця-досыць-цярпець-нам-і-|Брацця, досыць цярпець нам і гнуцца…]]", 1907; "[[bellit>алесь-гарун/алесь-гарун-ветру|Ветру]]", 1909; "[[bellit>алесь-гарун/алесь-гарун-юдам|Юдам]]", 1913), усведамлення сваёй нацыянальнай адметнасці і годнасці ("Беларусам у чатырохлецце «Нашай Нівы»", 1910). У творчасці Алеся Гаруна 1912-1915 гг. заўважнае ўзмацненне псіхалагізму, паглыбленне мастацкай пластычнасці верша; усё большае месца ў яго творчасці займае філасофская лірыка, прысвечаная пытанням чалавечага існавання, жыцця і смерці. Яна дзіўным чынам вылучаецца на фоне актыўнай грамадскай пазіцыі аўтара сваёй глыбінёю, заспакоенасцю, у пэўным сэнсе кантрастуе з жарсцямі палітычнай барацьбы, якой аддаваўся Алесь Гарун. Нараджалася гэтая лірыка галоўным чынам у Сібіры. Да яе можна аднесці найперш такія вершы, як "[[bellit>алесь-гарун/алесь-гарун-начныя-думкі|Начныя думкі]]" (1908), "Ноч" (1911), "Думы ў чужыне" (1912), "Ідуць гады" (1913), "Жыцце" (1917), "[[bellit>алесь-гарун/алесь-гарун-на-смерць|На смерць]]", "Nocturno", "Літанне Адзіноце", "Адбітак", "Нязнаны госць" (усе апубл. у 1918) і некаторыя іншыя. Самі назвы большасці гэтых твораў сведчаць пра іх "начны" настрой. Ноч – улюбёны час пагружанага ў роздумы лірычнага героя Алеся Гаруна, у адрозненне ад "вечаровага" настрою значнай часткі лірыкі Максіма Багдановіча. Спадарожнікі лірычнага героя – зорнае неба ("Адбітак"), самота ("Літанне Адзіноце"), а часам і тыя пачвары, якіх спараджае свядомасць ("Ваўкалакі"). Апошні верш сугучны вершу "У ночным царстве" Янкі Купалы. Лірычны герой Алеся Гаруна, як і купалаўскі герой, таксама сумуе па сонцы, святле, вольным палёце. Але, калі ў купалаўскай філасофскай лірыцы наогул выразна выяўляецца цыклічная, "колавая" мадэль існавання, то ў Гаруна яна лінейная. Чалавечае жыццё (у Гаруна, урачыста, жы́цце) уяўляе сабою манатонны ланцуг часу, як, напрыклад, у вышэйзгаданым вершы "[[bellit>алесь-гарун/алесь-гарун-ідуць-гады|Ідуць гады]]". Гэтая манатоннасць суправаджаецца нязменным цярпеннем чалавека, які цягне на сабе нялёгкі крыж існавання. Апафеоз гэтай манатоннасці і вонкавай бязмэтнасці мы знаходзім у згаданым вершы "[[bellit>алесь-гарун/алесь-гарун-жыццё|Жыцце]]", дзе відавочная паралель паміж існаваннем "цара жывёл" і вала, які бяздумна цягне сваё ярмо. "А ты, жывёлаў цар? Ці ж ты жывеш іначай?" – пытаецца паэт у чалавецтва. Страх бессэнсоўнага існавання ў лірычнага героя пераважае над страхам смерці, пра што сведчыць той жа верш "Думы ў чужыне". Лірычнага героя палохае не смерць, якая ўяўляецца яму спачынкам пасля зямных турбот, а ланцуг бессэнсоўнага, манатоннага, пазбаўленага волі існавання. У мадэлі чалавечага існавання паводле Алеся Гаруна – два полюсы, жыццё і смерць. Прамежкавых пунктаў, якія б разрывалі ланцуг існавання, амаль што няма. Паэта цікавяць найперш жыццё да нараджэння чалавека ("Нязнаны госць") ці пасля яго смерці ("Nocturno").\\
+У ранняй, крыху рытарычнай паэзіі Алеся Гаруна дамінуюць матывы тугі па страчанай радзіме ("Вецер", 1910; "Журба", 1912; "Як надарыцца мінута…", 1913; "Песня", апубл. у 1918), змагання з сацыяльнай несправядлівасцю ("[[творы/алесь-гарун/алесь-гарун-брацця-досыць-цярпець-нам-і-|Брацця, досыць цярпець нам і гнуцца…]]", 1907; "[[творы/алесь-гарун/алесь-гарун-ветру|Ветру]]", 1909; "[[творы/алесь-гарун/алесь-гарун-юдам|Юдам]]", 1913), усведамлення сваёй нацыянальнай адметнасці і годнасці ("Беларусам у чатырохлецце «Нашай Нівы»", 1910). У творчасці Алеся Гаруна 1912-1915 гг. заўважнае ўзмацненне псіхалагізму, паглыбленне мастацкай пластычнасці верша; усё большае месца ў яго творчасці займае філасофская лірыка, прысвечаная пытанням чалавечага існавання, жыцця і смерці. Яна дзіўным чынам вылучаецца на фоне актыўнай грамадскай пазіцыі аўтара сваёй глыбінёю, заспакоенасцю, у пэўным сэнсе кантрастуе з жарсцямі палітычнай барацьбы, якой аддаваўся Алесь Гарун. Нараджалася гэтая лірыка галоўным чынам у Сібіры. Да яе можна аднесці найперш такія вершы, як "[[творы/алесь-гарун/алесь-гарун-начныя-думкі|Начныя думкі]]" (1908), "Ноч" (1911), "Думы ў чужыне" (1912), "Ідуць гады" (1913), "Жыцце" (1917), "[[творы/алесь-гарун/алесь-гарун-на-смерць|На смерць]]", "Nocturno", "Літанне Адзіноце", "Адбітак", "Нязнаны госць" (усе апубл. у 1918) і некаторыя іншыя. Самі назвы большасці гэтых твораў сведчаць пра іх "начны" настрой. Ноч – улюбёны час пагружанага ў роздумы лірычнага героя Алеся Гаруна, у адрозненне ад "вечаровага" настрою значнай часткі лірыкі Максіма Багдановіча. Спадарожнікі лірычнага героя – зорнае неба ("Адбітак"), самота ("Літанне Адзіноце"), а часам і тыя пачвары, якіх спараджае свядомасць ("Ваўкалакі"). Апошні верш сугучны вершу "У ночным царстве" Янкі Купалы. Лірычны герой Алеся Гаруна, як і купалаўскі герой, таксама сумуе па сонцы, святле, вольным палёце. Але, калі ў купалаўскай філасофскай лірыцы наогул выразна выяўляецца цыклічная, "колавая" мадэль існавання, то ў Гаруна яна лінейная. Чалавечае жыццё (у Гаруна, урачыста, жы́цце) уяўляе сабою манатонны ланцуг часу, як, напрыклад, у вышэйзгаданым вершы "[[творы/алесь-гарун/алесь-гарун-ідуць-гады|Ідуць гады]]". Гэтая манатоннасць суправаджаецца нязменным цярпеннем чалавека, які цягне на сабе нялёгкі крыж існавання. Апафеоз гэтай манатоннасці і вонкавай бязмэтнасці мы знаходзім у згаданым вершы "[[творы/алесь-гарун/алесь-гарун-жыццё|Жыцце]]", дзе відавочная паралель паміж існаваннем "цара жывёл" і вала, які бяздумна цягне сваё ярмо. "А ты, жывёлаў цар? Ці ж ты жывеш іначай?" – пытаецца паэт у чалавецтва. Страх бессэнсоўнага існавання ў лірычнага героя пераважае над страхам смерці, пра што сведчыць той жа верш "Думы ў чужыне". Лірычнага героя палохае не смерць, якая ўяўляецца яму спачынкам пасля зямных турбот, а ланцуг бессэнсоўнага, манатоннага, пазбаўленага волі існавання. У мадэлі чалавечага існавання паводле Алеся Гаруна – два полюсы, жыццё і смерць. Прамежкавых пунктаў, якія б разрывалі ланцуг існавання, амаль што няма. Паэта цікавяць найперш жыццё да нараджэння чалавека ("Нязнаны госць") ці пасля яго смерці ("Nocturno").\\
 Слязінка немаўляці з "Нязнанага госця" змушае лірычнага героя задумацца над таямніцай нараджэння і паварочвае яго да ўяўлення пра райскія сады, адкуль і прылятаюць у гэты свет душы немаўлят. У адным з самых сваіх знакамітых вершаў Алеся Гаруна "Nocturno" паэт, каб уявіць сабе пасмяротнае жыццё, вядзе дыялог з Адзінотай – нязменнай спадарожніцай апанаванага роздумамі лірычнага героя, і высвятляе, што плынь існавання, хоць і мае свае перапады і крайнія пункты, але ў сваёй сутнасці бясконцая. Гэтая выснова абапіраецца на вобраз-сімвал ручая, што бруіцца на зямной паверхні, хаваецца пад зямлёю, каб пасля зноў вынырнуць і пабегчы далей, да невядомае мэты. Смутак чалавечага існавання прыглушаецца тым суцяшэннем, што чуецца з вуснаў Адзіноты:
@@ Радок 54: / Радок 54: @@
 – Ён не згіне! Ён не згіне!
-Сваё слова Алесь Гарун сказаў і ў прозе. У апавяданні "[[bellit>алесь-гарун/алесь-гарун-пан-шабуневіч|Пан Шабуневіч]]" (апубл. у 1913) ён стварае вобраз звычайнага беларуса-шаўца, які адстойвае права быць беларусам, паўсюдна карыстацца беларускай мовай – і сутыкаецца з мурам чыноўніцка-бюракратычнай сістэмы. І як жа ўпартасць і імпэт пана Шабуневіча нагадваюць самаахвярны чын сённяшніх беларусаў-адраджэнцаў! Услухаемся ў яго словы, зварот да апавядальніка:\\
+Сваё слова Алесь Гарун сказаў і ў прозе. У апавяданні "[[творы/алесь-гарун/алесь-гарун-пан-шабуневіч|Пан Шабуневіч]]" (апубл. у 1913) ён стварае вобраз звычайнага беларуса-шаўца, які адстойвае права быць беларусам, паўсюдна карыстацца беларускай мовай – і сутыкаецца з мурам чыноўніцка-бюракратычнай сістэмы. І як жа ўпартасць і імпэт пана Шабуневіча нагадваюць самаахвярны чын сённяшніх беларусаў-адраджэнцаў! Услухаемся ў яго словы, зварот да апавядальніка:\\
 "Праўда, праўда ваша. Яшчэ дачакаемся свята. Зробім сабе свята. Калі мяне скранула, што, як хлопец які, бегаю, то і з усімі тое будзе. А ведаеце што? – і пан Шабуневіч азірнуўся, ці хто не падслухвае. – Ведаеце, у мяне ёсцека думка, і хацеў бы яе з’існіць. Добра было б зрабіць у нас нешта кшталтам школкі беларускай. Чытаць, пісаць і крыху гісторыі. Га? Як на вашу думку? Хата ў мяне знойдзецца, а вы мо былі б настаўнікам…"\\
-Невялікае трохчасткавае апавяданне "[[bellit>алесь-гарун/алесь-гарун-п-ера-і-каламбіна|П’ера і Каламбіна]]", упершыню надрукаванае ў 1918 г., сведчыць не толькі пра неардынарны літаратурны талент аўтара, а і ёсць знакавым – у тым сэнсе, што яго дзеянні адбываюцца зусім не ў звыклай беларускай вёсцы або беларускім мястэчку, і праблемы, з якімі сутыкаюцца героі, – не спецыфічна нацыянальныя, а хутчэй, агульначалавечыя. Так новая беларуская проза зрабіла крок у кірунку вяртання да – высокай еўрапейскай традыцыі.\\
+Невялікае трохчасткавае апавяданне "[[творы/алесь-гарун/алесь-гарун-п-ера-і-каламбіна|П’ера і Каламбіна]]", упершыню надрукаванае ў 1918 г., сведчыць не толькі пра неардынарны літаратурны талент аўтара, а і ёсць знакавым – у тым сэнсе, што яго дзеянні адбываюцца зусім не ў звыклай беларускай вёсцы або беларускім мястэчку, і праблемы, з якімі сутыкаюцца героі, – не спецыфічна нацыянальныя, а хутчэй, агульначалавечыя. Так новая беларуская проза зрабіла крок у кірунку вяртання да – высокай еўрапейскай традыцыі.\\
 У падсавецкай Беларусі ад канца 1920-х гг. творчая спадчына Алеся Гаруна старанна замоўчвалася. Бальшавіцкія ідэолагі не маглі дараваць пісьменніку-рэвалюцыянеру, шматгадоваму вязню царскага рэжыму, ягоны небальшавізм. Толькі ў канцы 1980-х гг. імя гэтага адметнага творцы, фактычна класіка літаратуры – нашаніўскага перыяду, было вернутае аматарам беларускага прыгожага пісьменства. У 1988 г. выдавецтва "Мастацкая літаратура" факсімільным спосабам перавыдала яго адзіны прыжыццёвы зборнік "Матчын дар". У невялікім суправаджальным артыкуле да гэтага выдання выдатны творца нашай сучаснасці Васіль Быкаў пісаў:\\
 "Так ужо склалася ў нашай гісторыі, што жыццё рэдка песціла капрызлівым шчасцем сваіх песняроў, аднак лёс гэтага паэта быў асабліва сляпы і жорсткі. Несправядліва паставіўся ён да аўтара, неміласэрна аднёсся да яго нягучнай, надзвычай душэўнай, поўнай нутраной сілы паэзіі. Мабыць, не шмат трэба паэту для шчасця, але яму заўжды неабходна быць пачутым сваім народам. І, мусіць, найбольшаю карай для яго з’яўляецца немата, на якую ён бывае несправядліва асуджаны. Алесь Гарун прабыў у немаце ўдвая болей, чым ён пражыў на свеце…"\\
@@ Радок 68: / Радок 68: @@
 ===== Падобныя старонкі =====
-  * [[bellit>міхась-кавыль/жыццёвы-і-творчы-шлях-міхася-кавыля]]
+  * [[творы/міхась-кавыль/жыццёвы-і-творчы-шлях-міхася-кавыля]]
-  * [[bellit>янка-золак/творчасць-янкі-золака]]
+  * [[творы/янка-золак/творчасць-янкі-золака]]
-  * [[bellit>анатоль-вялюгін/творчасць-анатоля-вялюгіна]]
+  * [[творы/анатоль-вялюгін/творчасць-анатоля-вялюгіна]]
-  * [[bellit>аляксей-пысін/творчасць-аляксея-пысіна]]
+  * [[творы/аляксей-пысін/творчасць-аляксея-пысіна]]
-  * [[bellit>яўгенія-янішчыц/творчасць-яўгеніі-янішчыц]]
+  * [[творы/яўгенія-янішчыц/творчасць-яўгеніі-янішчыц]]