~~META:
title = Цэзура
&keywords = цэзура
&abstract = Што такое цэзура? Выкарыстанне цэзуры ў антычным, сілабічным ці сілаба-танічным вершаваннем
&iftrue = nan
~~

====== Цэзура ======
Цэзура (ад лац. caesura — рассячэнне) — пастаянная ўнутрырадковая [[слоўнік/паўза|паўза]], якая звычайна праходзіць праз адно і тое ж месца ўсіх вершарадоў паэтычнага твора, напісанага [[слоўнік/антычнае-метрычнае-вершаванне|антычным]], [[слоўнік/сілабічнае-вершаванне|сілабічным]] ці [[слоўнік/сілаба-танічнае-вершаванне|сілаба-танічным]] вершам.\\
У антычным вершы цэзура дзяліла (рассякала) [[слоўнік/стапа|стапу]] (адсюль і назва), у сілаба-танічным яна, як правіла, супадае з заканчэннем слова і стапы. Часам, аднак, і рассякае стапу, як гэта заўважаецца ў вершы [[творы/пятрусь-броўка/творчасць-петруся-броўкі|Петруся Броўкі]] «[[творы/пятрусь-броўка/пятрусь-броўка-красаванне|Красаванне]]». Тут цэзура «рассякае» чацвёртую стапу Д6, што падкрэсліваецца нават графічна (вершарад запісваецца ў два радкі):

Ёсць прыгажосць у ранку праменным,

ёсць у змярканні,

Толькі нічога не знаю прыгожай,

як час красавання,

Як разліваюцца белыя вішні,

а слівы, а бэры,

А буйныя ружы, а мак лёгкакрылы,

а сціплы той верас.

\\
У чатырохстопным і пяцістопным вершы цэзура звычайна знаходзіцца пасля другой стапы, у шасцістопным — пасля трэцяй, у сямі- і васьмістопным — пасля чацвёртай. Напрыклад:

Асцярожна, ногі: %%//%%

плошча Перамогі!

Спяць бацькі трывожна, %%//%%

а над імі — гімн...

Сватала вайна іх , %%//%%

ажаніла многіх

Неразлучна з смерцю%%//%%

у дамах магіл.

(Алесь Камароўскі. «[[творы/алесь-камароўскі/алесь-камароўскі-паклон|Паклон]]»)

\\
Тут, у шасцістопным харэі, цэзура стаіць пасля трэцяй стапы. Яна дзеліць вершарад на дзве палавіны, што падкрэслена графічна.\\
Цэзура мае рытмастваральнае значэнне, набліжаючыся па сваёй інтанацыйна-сэнсавай ролі да міжрадковай паўзы. Стапа, што знаходзіцца перад цэзурай, можа накшталт [[слоўнік/клаўзула|клаўзулы]] быць з **нарашчэннем** (Цн) ці **ўсячэннем** (Цу) — падоўжанай на адзін-два склады або, наадварот, зменшанай. Вось чатырохстопны [[слоўнік/ямб|ямб]] з цэзурным нарашчэннем на адзін склад (Я4Цн1):

Ў краіне светлай, дзе я ўміраю,\\
У белым доме ля сіняй бухты,\\
Я не самотны, я кнігу маю\\
З друкарні пана Марціна Кухты.\\
([[творы/максім-багдановіч/творчасць-максіма-багдановіча|Максім Багдановіч]])\\
\\
Няма цэнзуры, ды ёсць цэзура,\\
Калі за горла хапае страх,\\
Калі пасе нас, нібы кузурак,\\
Ахоўна-схоўны таёмны гмах.\\
([[постаці/васіль-зуёнак|Васіль Зуёнак]])\\


Арыгінальнасць рытма-інтанацыйнаму малюнку верша надаюць Цн і ў [[слоўнік/харэй|харэі]]. Як, у прыватнасці, у вершы [[творы/анатоль-вялюгін/творчасць-анатоля-вялюгіна|Анатоля Вялюгіна]] «[[творы/анатоль-вялюгін/анатоль-вялюгін-чаромхавыя-халады|Чаромхавыя халады]]» (першыя два радкі):

Па ярах сумётамі — белая чаромха.\\
Салаўі шалёныя б’юць на ўсе лады.\\
Заінела пер’е майскага чарота,\\
выветрыўшы неба,\\
ходзяць халады.

\\
А вось прыклады з Цу. Верш [[постаці/янка-купала|Янкі Купалы]] «З кутка жаданняў» напісаны чатырохстопным [[слоўнік/дактыль|дактылем]] з цэзурным усячэннем на адзін склад у няцотных радках (Д4Цу1Д4Д4Цу1Д4):

К яснаму сонцу з цьмы, з беспрасвецця,\\
К славе з бясслаўя ўсім нашым людзям—\\
Гэткай шукаю сцежкі на свеце,\\
Гэткаму Богу і душу аддам.\\


«Балада пра начлег» А. Пысіна напісана чатырохстопным [[слоўнік/амфібрахій|амфібрахіем]] з цэзурным усячэннем на адзін склад (Ам4Цу1Ам4Цу1):

Граната ў руках. %%//%% Патрон у ствале.\\
Чаго нам, сябры, %%//%% яшчэ не стае!\\
Стралковая рота%%//%% сопку ўзяла.\\
...Пад намі зямля, %%//%% над намі зямля.

\\
Часам цэзурай называюць любы словападзел у радку, а пастаянную працяглую паўзу — **медыянай**.