Пісьменства

Гэтая старонка толькі для чытання. Вы можаце паглядзець яе зыходны тэкст, але не можаце яго змяніць. Паведаміце адміністратару, калі лічыце, што гэта няправільна.
~~META:
title = Цвёрдыя формы верша
&keywords = цвёрды, форма, верш
&abstract = Цвёрдыя формы верша. Віды і апісанне
&iftrue = nan
~~

====== Цвёрдыя формы верша ======
**Цвёрдыя (класічныя) формы верша** - віды верша, якія ўзніклі пераважна ў сярэдневяковай класічнай паэзіі (але не толькі), набылі інтэрнацыянальнае бытаванне і вызначаюцца пастаянствам вершаванага памеру, рыфмоўкі, колькасці і размяшчэння вершаваных радкоў. Сюды адносяцца [[слоўнік/санет|санет]], [[слоўнік/трыялет|трыялет]], [[слоўнік/секстына|секстына]], тэрцыны, [[слоўнік/актава|актава]], [[слоўнік/рандо|рандо]], [[слоўнік/рандэль|рандэль]], анегінская страфа, [[слоўнік/хоку-хайку|хоку]], [[слоўнік/танка|танка]] і інш. Напрыклад, у трыялеце (франц. triolet, ад італ. trio - трое) з васьмі радкоў два першыя і два апошнія, я таксама першы і чацвёрты аднолькавыя. Першы радок, такім чынам, паўтараецца тройчы (адсюль і назва). Гэтым вымогам цалкам адпавядаюць усе першыя беларускія трыялеты [[творы/максім-багдановіч/творчасць-максіма-багдановіча|Максіма Багдановіча]] ("...Мне доўгае расстанне з Вамі", "...Ты быў, як месяц, адзінокі", "...Калісь глядзеў ня сонца я" і інш.). У секстыне /італ. sektina, ад лац. sex - шэсць) усяго шэсць радкоў ня дзве рыфмы (абабаб ці абабвв). У [[слоўнік/тэрцына|тэрцынах]] (італ. terzina, ад terza - трэцяя), якія пішуцца [[слоўнік/трохрадкоўе-тэрцэт|трохрадкоўямі]] з ланцуговай кампазіцыяй, сярэднія радкі ўсіх папярэдніх строфаў рыфмуюцца з двума крайнімі строфаў наступных. Заканчваюцца тэрцыны асобным радком, што рыфмуецца з сярэднім радком апошняга трохрадкоўя. Такія дакладна і першая беларуская тэрцына Максіма Багдановіча ("...Ёсць чары у забытым, старадаўнім"), і тэрцыны іншых беларускіх паэтаў - [[постаці/уладзімір-караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]] ([[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-апошняя-песня-дантэ|"Апошняя песня Дантэ"]]), А. Грачанікава ("Нам свецяць"), [[творы/янка-сіпакоў/творчасць-янкі-сіпакова|Янкі Сіпакова]] ("[[творы/янка-сіпакоў/янка-сіпакоў-тэрцыны-пра-наручнікі|Тэрцыны пра наручнікі]]"), [[творы/рыгор-крушына/творчасць-рыгора-крушыны|Рыгора Крушыны]] ([[творы/рыгор-крушына/рыгор-крушына-тэрцыны|"Тэрцыны"]]), [[творы/эдуард-акулін/творчасць-эдуарда-акуліна|Эдуарда Акуліна]] ([[творы/эдуард-акулін/эдуард-акулін-тэрцыны|"Тэрцыны"]]).

Беларуская паэзія ў выніку своеасаблівасці гістарычных умоў яе развіцця (афіцыйнае непрызнанне царскім урадам беларускай мовы, забарона - ажно да рэвалюцыі 1905—1907 гг. -беларускага друку і г. д.) багаццем цвёрдай формы верша авалодала толькі ў XX стагоддзі. Вялікі ўклад у абеларушванне разнастайных цвёрдых формаў верша ўнеслі [[постаці/янка-купала|Янка Купала]], Максім Багдановіч, [[постаці/змітрок-бядуля|Змітрок Бядуля]], [[постаці/алесь-гарун|Алесь Гарун]], [[постаці/уладзімір-жылка|Уладзімір Жылка]], [[постаці/уладзімір-дубоўка|Уладзімір Дубоўка]], [[постаці/наталля-арсеннева|Наталля Арсеннева]], [[постаці/міхась-кавыль|Міхась Кавыль]], [[постаці/алесь-салавей|Алесь Салавей]], [[постаці/рыгор-крушына|Рыгор Крушына]], [[постаці/ніл-гілевіч|Ніл Гілевіч]], [[постаці/рыгор-барадулін|Рыгор Барадулін]], Янка Сіпакоў, Эдуард Акулін і інш. У Рыгора Крушыны ёсць унікальны твор - "Лірычная кантата", у страфічнай арганізацыі якой прысутнічаюць адначасова самыя розныя цвёрдыя формы верша:\\


Паэзія - дзіўная музыка слоў,\\
Ня ліры ігранне пачуццяў.\\
Хто вуха глухое ня сэрца скалоў,\\
Той розум халодны ачмуціў.\\
Усю мілагучнасць, напеўнасць далоў!\\
Крыніцу пяском скаламуціў.\\
Паэма, той кажа, дурніца -\\
Нікому ніколі не сніцца.\\
\\
Дзе бачылі гэткае, каб у жыцці\\
Гаворка была зрыфмаваная?\\
Ці ж дактыль і ямб у размове знайсці?\\
А форма? Нідзе не чуваная!\\
Паэзія ёсць адхіленне ад нормы,\\
Да простае прозы сапхнуць!\\
І музыку слоў, і складаныя формы,\\
І звонкіх радкоў самакруць -\\
З вышыняў Алімпу сапхнуць!\\
Не трэба ні вобразаў смелых,\\
Ні вершаў з рыфмоўкай, ні белых...\\
Навошта? Мазгоў не сушы!\\
Звычайны артыкул пішы.\\
\\
**//Няўжо я не дам сабе рады?\\
Ад цёмнай развагі і рады\\
Далей адыйсці, каб не чуць!\\
Я цешуся, іншаму рады.//**\\
\\
Я рады, калі ня радкі\\
Натхненне кладзе свае знакі.\\
\\
А часта ў жыцці мастакі\\
Не маюць ніякай падзякі.\\
За светлае слова, за песню вясны\\
І голад і холад спазналі яны.\\
\\
//Паэзія - дзіўная музыка слоў.\\
Сапраўдныя з ёю паэты\\
Ідуць да высокае мэты,\\
Хвалююць у целе застыглую кроў.\\
\\
Сягоння і я ў мілагучнасць ізноў\\
Падсыпаў свае самацветы\\
І, восеньскім сонцам сагрэты,\\
Збіраю праменне для музыкі слоў.\\
\\
Праменне ў сугучнасць збіраю.\\
І шчырае слова я ў песню бяру.\\
Спяваю я роднаму краю.\\
\\
Хачу, каб звінела кантата\\
І ўсіх падымала высока ўгару,\\
Каб добра жыла і багата.//\\
\\
**Паэзія - дзіўная музыка слоў,\\
Ігранне пачуццяў на ліры.\\
І голас прываблівы, шчыры:\\
Паэзія - дзіўная музыка слоў.\\
Жывымі радкамі кіруе любоў,\\
І тыя радкі - канваіры.\\
Паэзія - дзіўная музыка слоў,\\
Ігранне пачуццяў на ліры.**\\
\\
Няхай анамалія, нават ламаная,\\
А я на яе пазіраю з пашанаю.\\
З гарачай любоўю іду да яе,\\
Яна мне заўсёды і ўсюды пяе:\\
Паэзія - дзіўная музыка слоў,\\
Там моцна завязана сетка вузлоў.\\
\\
Рандо, трыялеты, актавы, санеты,\\
Газелі, туюгі складайце, паэты!\\
Прыгожыя формы бярэце,\\
Багатыя і дасканалыя.\\
Я з вамі ў раскошнай карэце,\\
__Я і ламаная анамалія.__\\


Як бачым, у гэтым [[слоўнік/разнастрофны-верш|разнастрофным вершы]] Рыгора Крушыны вылучаюцца __актава__ (першыя восем радкоў), [[слоўнік/туюг|туюг]] (тлусты курсіў), __санет__ (звычайны курсіў), __трыялет__ (тлусты шрыфт), __паліндром__ (апошні радок верша, падкрэслены). Апрача гэтага, тут маем [[слоўнік/шасцірадкоўе-секстэт|__шасцірадкоўі__]] трох відаў з рыфмоўкай аБаБвв (4-я страфа), __АА__ббвв (перадапошняя страфа) і ААБВБВ (апошняя страфа; малой літарай тут абазначаны мужчынскія рыфмы, прапісной - жаночыя, прапісной з падкрэсленнем - дактылічныя). Другая страфа - прыклад арыгінальнага __трынаццацірадкоўя__: а__Б__а__Б__ВггДДее.\\
Як цвёрдую форму верша можна вызначыць і лімерык - гумарыстычна-сатырычны [[слоўнік/пяціскладовік|пяціскладовік]] з рыфмоўкай аабба, два першыя і апошні радкі якога пішуцца трохстопным, я трэці і чацвёрты - двухстопным [[слоўнік/анапест|анапестам]]. Верш гэты запазычаны з ірландскай паэзіі і зусім нядаўна абеларушаны А. Xадановічам (гл. яго цыкл "Беларускія лімерыкі"). Падчас цвёрды формы верша называюць класічнымі відамі строфаў.

 


===== Падобныя старонкі =====
  * [[слоўнік/акцэнтны-чыста-танічны-верш]]
  * [[слоўнік/графічная-форма]]
  * [[слоўнік/акцэнтна-складовы-верш]]
  * [[слоўнік/александрыйскі-верш]]
  * [[слоўнік/каламыйкавы-верш]]