Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- слоўнік:троп [2025/08/23 15:40] – vedybeadmin
+++ слоўнік:троп [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 11: / Радок 11: @@
 Сустракаюцца тропы ў маўленні, літаратурнай мове ўвогуле, але найчасцей - у мове мастацкай літаратуры, асабліва ў паэзіі, дзе назіраецца своеасаблівая іх канцэнтрацыя. Дапамагаюць у вобразнай і лаканічнай форме выявіць сутнасць з'явы, індывідуалізаваць яе, даць ёй ацэнку. Так, у тропах з "Тараса на Парнасе" "Як тараканы каля хлеба,%%//%% Багі паселі ўкруг стала", — і зрокава наглядны, псіхалагічна дакладны малюнак, і яскрава выражаная аўтарская пазіцыя (выразна адмоўныя адносіны невядомага паэта да парнаскіх багоў, жаданне высмеяць іх, звесці з неба на зямлю).\\
 Тропы — не "акраса", а адзін са спосабаў вобразнага пазнання жыцця, ён узбагачае літаратурную мову новымі сэнсавымі адценнямі. Таму не дзіўна, што паэты адчуваюць арганічную патрэбу ў тропах.\\
-Адрозніваюць два тыпы тропаў: простыя — эпітэт, параўнанне, і складаныя — [[slounik>метафара|метафара]], [[slounik>адухаўленне|адухаўленне]], [[slounik>увасабленне|увасабленне]], сінестазія, аксімаран, метанімія, [[slounik>сінекдаха|сінекдаха]], гіпербала, літота, іронія, алегорыя, сімвал, гратэск, [[slounik>перыфраза|перыфраза]], [[slounik>антанамазія|антанамазія]], [[slounik>эўфемізм|эўфемізм]], [[slounik>апастрофа|апастрофа]], [[slounik>ідыёма|ідыёма]], [[slounik>зваротная-метафарызацыя|зваротная метафарызацыя]], [[slounik>этымалагізм-паэтычны|паэтычны этымалагізм]].\\
+Адрозніваюць два тыпы тропаў: простыя — эпітэт, параўнанне, і складаныя — [[слоўнік/метафара|метафара]], [[слоўнік/адухаўленне|адухаўленне]], [[слоўнік/увасабленне|увасабленне]], сінестазія, аксімаран, метанімія, [[слоўнік/сінекдаха|сінекдаха]], гіпербала, літота, іронія, алегорыя, сімвал, гратэск, [[слоўнік/перыфраза|перыфраза]], [[слоўнік/антанамазія|антанамазія]], [[слоўнік/эўфемізм|эўфемізм]], [[слоўнік/апастрофа|апастрофа]], [[слоўнік/ідыёма|ідыёма]], [[слоўнік/зваротная-метафарызацыя|зваротная метафарызацыя]], [[слоўнік/этымалагізм-паэтычны|паэтычны этымалагізм]].\\
-Пры відавочным, часам нават значным адрозненні розных відаў тропаў, для ўсіх іх характэрна адна агульная рыса: арыентаванасць у словах не на першаснае, прамое значэнне, я на пераноснае. Гэта, у прыватнасці, вылучае [[slounik>эпітэт|эпітэт]] - адзін з найбольш распаўсюджаных тропаў - з мноства звычайных граматычных азначэнняў. Эпітэты выражаюцца найчасцей прыметнікам (ярасны век, асмуглыя сады, светлавокая радасць), а таксама назоўнікам (мароз-мастак), прыслоўем (піў чаёк упрыглядку), дзеепрыметнікам ці дзеепрыслоўем (здзічэлы голас, жыў прыпяваючы).\\
+Пры відавочным, часам нават значным адрозненні розных відаў тропаў, для ўсіх іх характэрна адна агульная рыса: арыентаванасць у словах не на першаснае, прамое значэнне, я на пераноснае. Гэта, у прыватнасці, вылучае [[слоўнік/эпітэт|эпітэт]] - адзін з найбольш распаўсюджаных тропаў - з мноства звычайных граматычных азначэнняў. Эпітэты выражаюцца найчасцей прыметнікам (ярасны век, асмуглыя сады, светлавокая радасць), а таксама назоўнікам (мароз-мастак), прыслоўем (піў чаёк упрыглядку), дзеепрыметнікам ці дзеепрыслоўем (здзічэлы голас, жыў прыпяваючы).\\
-Калі ў эпітэце суіснуюць паняцці і адчуванні аднапланавыя, то ў [[slounik>сінестазія|сінестазіі]] яднаюцца розныя асацыяцыі: зрокавыя і слыхавыя, зрокавыя і дотыкавыя і гэтак далей.\\
+Калі ў эпітэце суіснуюць паняцці і адчуванні аднапланавыя, то ў [[слоўнік/сінестазія|сінестазіі]] яднаюцца розныя асацыяцыі: зрокавыя і слыхавыя, зрокавыя і дотыкавыя і гэтак далей.\\
-Часам у тропе азначэнне і тое, што яно азначае, супрацьпастаўляюцца, нібыта ўзаемна выключаюць адно другое (разумны дурань, жывы труп, звонкая цішыня, аптымістычная трагедыя і гэтак далей). На самай жа справе ў [[slounik>аксюмаран|аксюмаране]] (так называецца гэты від тропа) узнікае новае паэтычнае ўяўленне, выкрасаецца дадатковы сэнс. Аксюмаран сустракаецца не толькі ў паэтычнай мове ("І шапчу я з самотнай радасцю"— К. Кірэенка; "Пакінула ты, дзяўчына, %%//%% Смутную радасць і светлы боль" — Максім Лужанін), ён часам ляжыць у аснове назвы твора ("[[творы/максім-лужанін/максім-лужанін-смутная-радасць|Смутная радасць]]" Максіма Лужаніна) ці нават усёй кнігі ("Гарачы снег" А. Наўроцкага).\\
+Часам у тропе азначэнне і тое, што яно азначае, супрацьпастаўляюцца, нібыта ўзаемна выключаюць адно другое (разумны дурань, жывы труп, звонкая цішыня, аптымістычная трагедыя і гэтак далей). На самай жа справе ў [[слоўнік/аксюмаран|аксюмаране]] (так называецца гэты від тропа) узнікае новае паэтычнае ўяўленне, выкрасаецца дадатковы сэнс. Аксюмаран сустракаецца не толькі ў паэтычнай мове ("І шапчу я з самотнай радасцю"— К. Кірэенка; "Пакінула ты, дзяўчына, %%//%% Смутную радасць і светлы боль" — Максім Лужанін), ён часам ляжыць у аснове назвы твора ("[[творы/максім-лужанін/максім-лужанін-смутная-радасць|Смутная радасць]]" Максіма Лужаніна) ці нават усёй кнігі ("Гарачы снег" А. Наўроцкага).\\
 У **параўнанні** супрацьпастаўляюцца два прадметы, з'явы або паняцці, у выніку чаго адно з іх мастацка праясняецца за кошт другога. Да параўнання блізка **метафара**, у якой пэўная з'ява ці прадмет супастаўляюцца з іншай з'явай ці прадметам ня аснове агульных для іх адзнак і ўласцівасцей.\\
-У той час як у метафары пэўныя з'явы проста супастаўляюцца, у [[slounik>іронія|іроніі]] паняццю, заключанаму ў слове, надаецца супрацьлеглы сэнс. У выніку за знешняй пачцівасцю выказвання хаваецца самая звычайная насмешка. Вось прыклад іроніі з байкі [[litpers>кандрат-крапіва|Кандрата Крапівы]] [[творы/кандрат-крапіва/кандрат-крапіва-махальнік-іваноў|"Махальнік Іваноў"]]:
+У той час як у метафары пэўныя з'явы проста супастаўляюцца, у [[слоўнік/іронія|іроніі]] паняццю, заключанаму ў слове, надаецца супрацьлеглы сэнс. У выніку за знешняй пачцівасцю выказвання хаваецца самая звычайная насмешка. Вось прыклад іроніі з байкі [[постаці/кандрат-крапіва|Кандрата Крапівы]] [[творы/кандрат-крапіва/кандрат-крапіва-махальнік-іваноў|"Махальнік Іваноў"]]:
 А ваенком дык Іванова нават пахваліў:\\
 — Ты, — кажа, — Іваноў, сапраўдны падхалім.
-Іронія сустракаецца ў многіх жанрах вуснай народнай творчасці - [[slounik>прыказка|прыказках]] і прымаўках, загадках, [[slounik>анекдот|анекдотах]], устойлівых вобразных параўнаннях і інш. ("На чужой старане і рак рыба", "Весела, як рыбцы на кручку", "Прыйшоўся, як вол да карэты").\\
+Іронія сустракаецца ў многіх жанрах вуснай народнай творчасці - [[слоўнік/прыказка|прыказках]] і прымаўках, загадках, [[слоўнік/анекдот|анекдотах]], устойлівых вобразных параўнаннях і інш. ("На чужой старане і рак рыба", "Весела, як рыбцы на кручку", "Прыйшоўся, як вол да карэты").\\
-Метафару вельмі нагадвае [[slounik>алегорыя|алегорыя]], у аснове якой тое ж перанясенне значэнняў у выніку пэўнага падабенства. Да алегорыі блізка стаіць **сімвал** - умоўнае абазначэнне сутнасці якой-небудзь з'явы пэўным прадметам ці слоўна-вобразным знакам.\\
+Метафару вельмі нагадвае [[слоўнік/алегорыя|алегорыя]], у аснове якой тое ж перанясенне значэнняў у выніку пэўнага падабенства. Да алегорыі блізка стаіць **сімвал** - умоўнае абазначэнне сутнасці якой-небудзь з'явы пэўным прадметам ці слоўна-вобразным знакам.\\
-У літаратурнай мове досыць часта ўжываецца [[slounik>метанімія|метанімія]] - перанясенне назвы адных разуменняў на другія на аснове іх знешняй ці ўнутранай сувязі.\\
+У літаратурнай мове досыць часта ўжываецца [[слоўнік/метанімія|метанімія]] - перанясенне назвы адных разуменняў на другія на аснове іх знешняй ці ўнутранай сувязі.\\
 У паэзіі як асобны від тропа выступае так званая **зваротная метафарызацыя** - вяртанне словам ці фразеалагічным словазлучэнням (ідыёмам) іх пачатковай вобразнай сутнасці.\\
 У **паэтычным этымалагізме** (гл. этымалагізм паэтычны) перанос значэння з аднаго слова на другое адбываецца ўжо не на аснове сэнсавага падабенства, а толькі дзякуючы гукавой блізкасці слоў.\\
-З іншых тропаў у літаратуры сустракаюцца выпадкі рэзкага перабольшання якіх-небудзь уласцівасцей, прыкмет з'яў ці прадметаў ([[slounik>гіпербала|гіпербала]]) або рэзкага змяншэння гэтых уласцівасцей і прыкмет ([[slounik>літота|літота]]). І гіпербала, і літота выяўляюць эмацыянальныя адносіны пісьменніка да аб'екта адлюстравання, завастраюць ня ім увагу. Арыгінальны прыклад адначасовага суіснавання ў вершаванай страфе гіпербалы і літоты знаходзім у [[litpers>францішак-багушэвіч|Францішка Багушэвіча]]:
+З іншых тропаў у літаратуры сустракаюцца выпадкі рэзкага перабольшання якіх-небудзь уласцівасцей, прыкмет з'яў ці прадметаў ([[слоўнік/гіпербала|гіпербала]]) або рэзкага змяншэння гэтых уласцівасцей і прыкмет ([[слоўнік/літота|літота]]). І гіпербала, і літота выяўляюць эмацыянальныя адносіны пісьменніка да аб'екта адлюстравання, завастраюць ня ім увагу. Арыгінальны прыклад адначасовага суіснавання ў вершаванай страфе гіпербалы і літоты знаходзім у [[постаці/францішак-багушэвіч|Францішка Багушэвіча]]:
 З камарыны нос сякеру\\
@@ Радок 36: / Радок 36: @@
 Не толькі асобным відам тропа, але і своеасаблівы мастацкім прыёмам адлюстравання рэчаіснасці з'яўляецца **гратэск**, які парушае форму і памеры рэчаў і прадметаў, рэальнае спалучае з фантастычным, трагічнае са смешным.\\
 Часам усе тропы раздзяляюцца ня два тыпы - **канкрэтна-пачуццёвыя** і **ўмоўна-асацыятыўныя**. Першы тып улічвае канкрэтнасць і рэальнасць адзнак з'яў ці прадметаў, што ўспрымаюцца намі з дапамогай асацыятыўных магчымасцей органаў пачуццяў - зроку, слыху, дотыку, абаняння і асязання (серп месяца; зялёнае полымя дрэў; эпохі бас густы). Другі тып вызначаецца вялікай доляй умоўнасці, апелюе да здольнасцяў лагічнага мыслення чалавека, ведаў, жыццёвай дасведчанасці (парог, вычасаны з успамінаў; карціны, намалёваныя. сціснутымі кулакамі, вачамі беспрацоўных, камянямі барыкад; страха тваіх шорсткіх далоняў). Часам другі тып вобразнасці (тропікі) звязваюць толькі з сучаснай паэзіяй. Аднак умоўна-асацыятыўныя тропы, у аснове якіх найчасцей метанімічныя суадносіны паміж з'явамі і прадметамі рэчаіснасці, у значнай ступені характэрны яшчэ для самых старадаўніх фальклорных твораў.\\
-Не варта абсалютызаваць той ці другі тып вобразнасці, той ці іншы від тропаў. Наяўнасць іх у мастацкай літаратуры залежыць ад характару таленту пісьменніка, стылёвага кірунку творчасці, канкрэтнай ідэйна-мастацкай задумы, зместу твора. Багацце тропікі прадвызначае **метафарычны стыль** у паэзіі, поўная ж або частковая адсутнасць яе - **аўталагічны** (так званы бязвобразны). У творчасці нават аднаго і таго ж паэта могуць быць вершы, вытрыманыя, з аднаго боку, у метафарычным духу і, з другога боку, - у аўталагічным. Паэт у сваёй творчасці можа эвалюцыяніраваць ад аднаго вобразна-стылёвага кірунку дя другога. Так, Максім Танк, які ў свае маладыя гады не без гордасці заяўляў: "У мяне кожны радок - гэта метафара", — у сталыя гады часцей звяртаўся да [[slounik>аўталогія|аўталогіі]].\\
+Не варта абсалютызаваць той ці другі тып вобразнасці, той ці іншы від тропаў. Наяўнасць іх у мастацкай літаратуры залежыць ад характару таленту пісьменніка, стылёвага кірунку творчасці, канкрэтнай ідэйна-мастацкай задумы, зместу твора. Багацце тропікі прадвызначае **метафарычны стыль** у паэзіі, поўная ж або частковая адсутнасць яе - **аўталагічны** (так званы бязвобразны). У творчасці нават аднаго і таго ж паэта могуць быць вершы, вытрыманыя, з аднаго боку, у метафарычным духу і, з другога боку, - у аўталагічным. Паэт у сваёй творчасці можа эвалюцыяніраваць ад аднаго вобразна-стылёвага кірунку дя другога. Так, Максім Танк, які ў свае маладыя гады не без гордасці заяўляў: "У мяне кожны радок - гэта метафара", — у сталыя гады часцей звяртаўся да [[слоўнік/аўталогія|аўталогіі]].\\
 У значэнні тэрміна "троп" у літаратуры нярэдка ўжываецца слова "вобраз".