Трактат (лац. tractatus – разгляд, абмеркаванне) – навукова-тэарэтычная праца, у якой аналізуецца складаная праблема, усебакова аргументуецца новая канцэпцыя аўтара, асабліва ў эпоху класіцызму і Асветы.

Па строгай паслядоўнасцю выкладу думак, спосабам іх аргументацыі трактат з'яўляецца антыподам эсэ.
Класічнымі ўзорамі трактатаў, якія тычацца праблем мастацтва, у тым ліку літаратуры, могуць быць «Аналіз прыгажосці» ангельскага мастака У. Хогарт (1753), «Лаакаон, ці Аб межах жывапісу і паэзіі» нямецкага драматурга Г. Э. Лесінга (1766).
Найбольш характэрны з палемічных трактатаў «Трэнас» Мялеція Сматрыцкага.
Апошнім часам замест тэрміна «трактат» часцей выкарыстоўваюць тэрмін «манаграфія».