~~META:
title = Сатыра
&keywords = сатыра
&abstract = Значэнне слова сатыра. Роля сатыры ў беларускай літаратуры
&iftrue = nan
~~

====== Сатыра ======
Сатыра (ад лад. satura - сумесь, усялякая ўсячына) —\\
1. Прынцып мастацкага адлюстравання, заснаваны на выкрыцці паасобных адмоўных жыццёвых з'яў. У той час, як у гумары адмоўнае, смешнае ў жыцці паказваецца ў нязлобна-дабрадушным, жартоўным тоне, у сатыры мы сустракаемся з вострым асмяяннем гэтых з'яў.\\
Адмаўляючы негатыўнае, праводзячы "у царства ценяў аджылае" (М. Салтыкоў-Шчадрын), сатыра тым самым сцвярджае пазітыўнае, станоўчае. Сцвярджэнне гэта адбываецца з вышыні пэўнага грамадскага ідэалу, што выяўляе пазіцыі мастака.\\
Сатырычныя вобразы і малюнкі ствараюцца пры дапамозе завастрэння, гіпербалізацыі, гратэска, парадыравання, фантазіі, [[слоўнік/іронія|іроніі]]. Сатырычны спосаб адлюстравання рэчаіснасці характэрны ў той ці іншай ступені для ўсіх відаў мастацтва (жывапісу, графікі, харэаграфіі, тэатра, музыкі і г. д.). Аднак найбольш плённым ён аказаўся ў літаратуры, абумовіў тут жанравую прыроду многіх эпічных, лірычных, драматычных твораў (рамана, драмы, паэмы, верша), садзейнічаў станаўленню асобных літаратурных відаў і жанраў: камедыі, пародыі, [[слоўнік/эпіграма|эпіграмы]], байкі, [[слоўнік/памфлет|памфлета]], [[слоўнік/фельетон|фельетона]], [[слоўнік/гумарэска|гумарэскі]]...\\
Сатыра аднолькава вольна карыстаецца як празаічнай, так і вершаванай мовай.\\
Беларуская сатыра сваімі вытокамі ўзыходзіць да вуснай народнай творчасці (сатырычная казка, песня, [[слоўнік/анекдот|анекдот]], [[слоўнік/батлейка|батлейка]]). У сярэднія вякі яна прыдала рэзка выкрывальны характар палемічнай літаратуры (творы С. Зізанія, [[творы/іншае/мялецій-сматрыцкі|Мялеція Сматрыцкага]], [[творы/іншае/афанасій-філіповіч|Афанасія Філіповіча]], П. Скаргі, Х. Філалета, Іпація Пацея і інш.). У XVІ - XVІІ стст. на Беларусі набыў пашырэнне жанр палітычнай сатыры ([[творы/іншае/прамова-мялешкі|"Прамова Мялешкі"]], "Ліст да Абуховіча"). Сатырычна-парадыйнымі творамі "Уваскрэсенне Хрыстова", [[творы/іншае/вікенцій-равінскі-энеіда-навыварат|"Энеіда навыварат"]] і [[books/Taras_na_Parnase.pdf|"Тарас на Парнасе"]] распачалася новая беларуская літаратура. Глыбокім сатырычным зместам вызначаюцца драматычныя творы [[творы/вінцэнт-дунін-марцінкевіч/творчасць-вінцэнта-дуніна-марцінкевіча|Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]] ("Сялянка", "Пінская шляхта"), рэвалюцыйная публіцыстыка [[постаці/кастусь-каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]], вершы [[постаці/францішак-багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] ([[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-бог-не-роўна-дзеле|"Бог не роўна дзеле"]], "Хрэсьбіны Мацюка", "Скацінная апека"), байкі [[творы/іншае/літаратары-хіх-стагоддзя/альгерд-абуховіч|Альгерда Абуховіча]] ("Ваўкалак", "Старшыня"). Асабліва значны ўклад у станаўленне і развіццё розных жанраў беларускай сатыры ўнеслі [[постаці/янка-купала|Янка Купала]] (камедыя, байка, эпіграма, сатырычны верш), Якуб Колас (сатырычнае апаваданне, сатырычны верш), [[творы/ядвігін-ш/ядвігін-ш-антон-іванавіч-лявіцкі|Ядвігін Ш.]] (гумарэска). Буйным пісьменнікам-сатырыкам з'яўляецца [[постаці/кандрат-крапіва|Кандрат Крапіва]]. Ён узняў на новую ступень такія жанры, як байка ("[[творы/кандрат-крапіва/кандрат-крапіва-дыпламаваны-баран|Дыпламаваны баран]]", "[[творы/кандрат-крапіва/кандрат-крапіва-жаба-ў-каляіне|Жаба ў каляіне]]"), камедыя ([[творы/кандрат-крапіва/кандрат-крапіва-хто-смяецца-апошнім-анал|"Хто смяецца апошнім"]], "[[творы/кандрат-крапіва/кандрат-крапіва-мілы-чалавек|Мілы чалавек]]"), сатырычны верш ("Будуйце лазні!", "Язычок", "Член"). Заслужанай вядомасцю карыстаюцца творы беларускіх сатырыкаў - камедыі [[постаці/андрэй-макаёнак|Андрэя Макаёнка]], [[творы/алесь-петрашкевіч/коратка-аб-творчасці-алеся-петрашкевіча|Алеся Петрашкевіча]], асобныя байкі У. Корбана, Э. Валасевіча, сатырычныя вершы [[постаці/пімен-панчанка|Пімена Панчанкі]], [[постаці/максім-танк|Максіма Танка]], С. Дзяргая, [[постаці/рыгор-барадулін|Рыгора Барадуліна]], [[постаці/ніл-гілевіч|Ніла Гілевіча]], пародыі Г. Юрчанкі і інш.;\\
2. У вузкім значэнні - сатырычны верш, у якім у здзеклівай, саркастычнай форме выкрываюцца найбольш небяспечныя заганы грамадства і асобных людзей.\\
Такія сатыры у свой час пісалі Янка Купала ("Ворагам Беларушчыны", "Слугам алтарным") і Якуб Колас ("Мікалаю ІІ", "Канстытуцыя"). Яны сустракаюцца і ў іншых беларускіх паэтаў - Кандрата Крапівы ("Добра насабачыўся"), [[творы/пятрусь-броўка/творчасць-петруся-броўкі|Петруся Броўкі]] ("[[творы/пятрусь-броўка/пятрусь-броўка-звадыяш|Звадыяш]]"), Пімена Панчанкі ("Мастадонт") і інш.