Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- слоўнік:санет [2025/08/23 15:53] – vedybeadmin
+++ слоўнік:санет [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 8: / Радок 8: @@
 ====== Санет ======
 Санет (італ. sonette, ад sonare- гучаць, звінець) — від страфы, якая складаецца з чатырнаццаці радкоў пяці-, радзей шасці- ці нават чатырохстопнага [[слоўнік/ямб|ямба]]. Аб'ядноўвае два [[слоўнік/чатырохрадкоўе-катрэн|чатырохрадкоўі]] і два [[слоўнік/трохрадкоўе-тэрцэт|трохрадкоўі]]. Дзве рыфмы арганізуюць катрэны (абба абба ці абаб абаб), тры рыфмы тэрцэтаў размяшчаюцца ў залежнасці ад характару папярэдняй рыфмоўкі у італьянскім санеце: вгв гвг ці вгд вгд, у французскім санеце: вв гддг ці вггв дд.\\
-У санеце кампазіцыйная будова цесна звязана са зместам. У катрэнах назіраецца развіццё тэмы, у тэрцэтах - [[слоўнік/кульмінацыя|кульмінацыя]] і [[слоўнік/развязка|развязка]]. Як адзначыў [[litpers>максім-багдановіч|Максім Багдановіч]], у першых васьмі радках "развіваецца тэма санета, а ў астатнім - заключэнне да яе; ставіцца пытанне і даецца адказ; малюецца абразок і даецца паясненне да яго". Асаблівая нагрузка падае на апошні тэрцэт, нават на апошні радок тэрцэта, які па думцы і вобразнасці павінен быць самым моцным у санеце (санетны замок). Больш таго, па законах класічнага санета апошняе слова ў санеце павінна быць своеасаблівым сэнсавым "ключом" твора. У той жа час ніводнае слова, выключаючы хіба дапаможныя, не павінна ў ім паўтарацца (прыклад глядзіце у артыкуле цвёрдыя формы верша).\\
+У санеце кампазіцыйная будова цесна звязана са зместам. У катрэнах назіраецца развіццё тэмы, у тэрцэтах - [[слоўнік/кульмінацыя|кульмінацыя]] і [[слоўнік/развязка|развязка]]. Як адзначыў [[постаці/максім-багдановіч|Максім Багдановіч]], у першых васьмі радках "развіваецца тэма санета, а ў астатнім - заключэнне да яе; ставіцца пытанне і даецца адказ; малюецца абразок і даецца паясненне да яго". Асаблівая нагрузка падае на апошні тэрцэт, нават на апошні радок тэрцэта, які па думцы і вобразнасці павінен быць самым моцным у санеце (санетны замок). Больш таго, па законах класічнага санета апошняе слова ў санеце павінна быць своеасаблівым сэнсавым "ключом" твора. У той жа час ніводнае слова, выключаючы хіба дапаможныя, не павінна ў ім паўтарацца (прыклад глядзіце у артыкуле цвёрдыя формы верша).\\
 Санет узнік у Італіі (XІІІ ст.), потым пашырыўся ў іспанскай, партугальскай, французскай, англійскай і іншых літаратурах. Паступова рассоўваліся тэматычныя і жанравыя рамкі. Напачатку санет быў прыналежнасцю выключна інтымнай лірыкі. У Шэкспіра напоўніўся філасофскім роздумам. Калі ж Франко стварыў свае "вольныя" і "турэмныя" санеты, якія-небудзь тэматычныя абмежаванні для гэтай формы верша перасталі існаваць. З часам паэты ўразнастайвалі і саму форму санета. Шэкспір, напрыклад, пісаў санеты у форме трох чатырохрадкоўяў і аднаго заключнага [[слоўнік/двухрадкоўе|двухрадкоўя]] (//абаб вгвг деде жж//).\\
 У санет прыходзіў акцэнтны верш, у ім знікала роўнастопнасць чацвёртага радка кожнага катрэна (**храмы** санет), прысутнічала толькі дзве рыфмы на ўвесь санет (**суцэльны** санет) або іх зусім не было (**белы** санет), катрэны і тэрцэты мяняліся месцамі (**перавернуты** санет), не ставала аднаго катрэна (**безгаловы** санет) або катрэна і тэрцэта адначасова (**напаўсанет**), колькасць тэрцэтаў даходзіла да трох ці нават чатырох (**хвастаты** санет) і інш.\\
 У наш час, дарэчы, узоры многіх такіх форм санета даў украінскі паэт С. Крыжаніўскі. Аднак гэтыя "ўдасканальванні" санета не выйшлі за межы эксперыментаў, прыжыўся, бадай, толькі санет шэкспіраўскага тыпу.\\
 У гісторыю літаратуры Беларусі санет упершыню ўвайшоў у 1610 г., калі Мялецій Сматрыцкі змясціў у сваім славутым "Фрынасе" ўласны пераклад аднаго з санетаў Петраркі на лацінскую і польскую мовы.\\
-У XІX ст. з'яўляюцца перакладныя санеты (напрыклад, перакладзены [[творы/іншае/літаратары-хіх-стагоддзя/аляксандр-ельскі|Аляксандрам Ельскім]] санет [[litpers>адам-міцкевіч|Адама Міцкевіча]] "У буру").\\
+У XІX ст. з'яўляюцца перакладныя санеты (напрыклад, перакладзены [[творы/іншае/літаратары-хіх-стагоддзя/аляксандр-ельскі|Аляксандрам Ельскім]] санет [[постаці/адам-міцкевіч|Адама Міцкевіча]] "У буру").\\
-Першыя арыгінальныя санеты на беларускай мове апублікаваў [[litpers>янка-купала|Янка Купала]] ("[[творы/янка-купала/янка-купала-жніво|Жніво]]", "Па межах родных і разорах", "Запушчаны палац", 1910; да гэтага, у 1906 г., паэт напісаў сем санетаў на польскай мове; усяго ж на рахунку Янкі Купала 22 санеты). Услед за ім у 1911 г. да санета звярнуўся Максім Багдановіч ("[[творы/максім-багдановіч/максім-багдановіч-санет-паміж-пяскоў-егі|...Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі]]", "[[творы/максім-багдановіч/максім-багдановіч-санет-замёрзла-ноччу-ш|...Замёрзла ноччу шпаркая крыніца]]", "[[творы/максім-багдановіч/максім-багдановіч-санет-прынадна-вочы-зз|...Прынадна вочы ззяюць да мяне]]" і іншыя), паэт пераклаў на беларускую мову некаторыя С. Верлена ("Шынок", "Маладосць"), Арвера ("...Я тайну ў глыбіні душы хаваю"), даследваў гэтую вершаваную форму як літаратуразнавец (гісторыка-тэарэтычны [[слоўнік/нарыс|нарыс]] "Санет").\\
+Першыя арыгінальныя санеты на беларускай мове апублікаваў [[постаці/янка-купала|Янка Купала]] ("[[творы/янка-купала/янка-купала-жніво|Жніво]]", "Па межах родных і разорах", "Запушчаны палац", 1910; да гэтага, у 1906 г., паэт напісаў сем санетаў на польскай мове; усяго ж на рахунку Янкі Купала 22 санеты). Услед за ім у 1911 г. да санета звярнуўся Максім Багдановіч ("[[творы/максім-багдановіч/максім-багдановіч-санет-паміж-пяскоў-егі|...Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі]]", "[[творы/максім-багдановіч/максім-багдановіч-санет-замёрзла-ноччу-ш|...Замёрзла ноччу шпаркая крыніца]]", "[[творы/максім-багдановіч/максім-багдановіч-санет-прынадна-вочы-зз|...Прынадна вочы ззяюць да мяне]]" і іншыя), паэт пераклаў на беларускую мову некаторыя С. Верлена ("Шынок", "Маладосць"), Арвера ("...Я тайну ў глыбіні душы хаваю"), даследваў гэтую вершаваную форму як літаратуразнавец (гісторыка-тэарэтычны [[слоўнік/нарыс|нарыс]] "Санет").\\
-Да санета даволі часта звярталіся і звяртаюцца розныя беларускія паэты. Вядомы санеты Якуба Коласа (санетны [[слоўнік/трыпціх|трыпціх]] "Наперад!"), Змітрака Бядулі ("...Тут неба - даль бязбрэжная як,мора"), П. Труса ("Над кубкам возера"), [[litpers>уладзімір-жылка|Уладзіміра Жылкі]] ([[творы/уладзімір-жылка/уладзімір-жылка-меч|"Меч"]], [[творы/уладзімір-жылка/уладзімір-жылка-каханне|"Каханне"]], [[творы/уладзімір-жылка/уладзімір-жылка-хараство|"Хараство"]]), [[litpers>уладзімір-дубоўка|Уладзіміра Дубоўкі]] ("[[творы/уладзімір-дубоўка/уладзімір-дубоўка-прамерыць-гоні-шмат-ра|Прамерыць гоні шмат разоў араты]]", "[[творы/уладзімір-дубоўка/уладзімір-дубоўка-ля-мядзеля-ёсць-возера|Ля Мядзеля ёсць возера адно]]"). Санеты ёсць у К. Кірэенкі, [[litpers>ніл-гілевіч|Ніла Гілевіча]], [[litpers>сяргей-грахоўскі|Сяргея Грахоўскага]], Э. Валасевіча, Хв. Жычкі, М. Федзюковіча, С. Мінскевіча (цыкл "Менскія санеты") і інш. Некалькі дзесяткаў санетаў, у тым ліку сатырычных, стварыў [[litpers>алесь-звонак|Алесь Звонак]].\\
+Да санета даволі часта звярталіся і звяртаюцца розныя беларускія паэты. Вядомы санеты Якуба Коласа (санетны [[слоўнік/трыпціх|трыпціх]] "Наперад!"), Змітрака Бядулі ("...Тут неба - даль бязбрэжная як,мора"), П. Труса ("Над кубкам возера"), [[постаці/уладзімір-жылка|Уладзіміра Жылкі]] ([[творы/уладзімір-жылка/уладзімір-жылка-меч|"Меч"]], [[творы/уладзімір-жылка/уладзімір-жылка-каханне|"Каханне"]], [[творы/уладзімір-жылка/уладзімір-жылка-хараство|"Хараство"]]), [[постаці/уладзімір-дубоўка|Уладзіміра Дубоўкі]] ("[[творы/уладзімір-дубоўка/уладзімір-дубоўка-прамерыць-гоні-шмат-ра|Прамерыць гоні шмат разоў араты]]", "[[творы/уладзімір-дубоўка/уладзімір-дубоўка-ля-мядзеля-ёсць-возера|Ля Мядзеля ёсць возера адно]]"). Санеты ёсць у К. Кірэенкі, [[постаці/ніл-гілевіч|Ніла Гілевіча]], [[постаці/сяргей-грахоўскі|Сяргея Грахоўскага]], Э. Валасевіча, Хв. Жычкі, М. Федзюковіча, С. Мінскевіча (цыкл "Менскія санеты") і інш. Некалькі дзесяткаў санетаў, у тым ліку сатырычных, стварыў [[постаці/алесь-звонак|Алесь Звонак]].\\
 Значным здабыткам беларускага санетапісання з'явіліся "Санеты" Шэкспіра, выдадзеныя ў 1964 г. у перакладах У. Дубоўкі.\\
-Беларускія паэты вызначыліся ў архітэктанічнай арганізацыі буйных санетных структур, ад санетных [[слоўнік/дыпціх|дыпціхаў]] ("Белыя санеты" Хв. Жычкі), трыпціхаў ("[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-гуманізм|Гуманізм]]" [[litpers>алесь-салавей|Алеся Салаўя]], [[творы/алесь-звонак/алесь-звонак-радзіма|"Радзіма" Алеся Звонака]]), [[слоўнік/тэтрапціх|тэтрапціхаў]] ("Год" [[litpers>рыгор-барадулін|Рыгора Барадуліна]]) і да больш значных. Так, у А. Звонака сустракаюцца цыклы з 5 ("Сумленне веку", "Дзіва") і нават з 6 санетаў ("Святлісты дзень красавіка"). А ў беларускіх паэтаў замежжа М. Каваля ёсць так званая карона санетаў "Мярэжа" з 7 твораў, у А. Салаўя - цыклы з 23 ("Несмяротнасць") і нават з 25 санетаў ("На хуткіх крылах вольнага Пегаса").\\
+Беларускія паэты вызначыліся ў архітэктанічнай арганізацыі буйных санетных структур, ад санетных [[слоўнік/дыпціх|дыпціхаў]] ("Белыя санеты" Хв. Жычкі), трыпціхаў ("[[творы/алесь-салавей/алесь-салавей-гуманізм|Гуманізм]]" [[постаці/алесь-салавей|Алеся Салаўя]], [[творы/алесь-звонак/алесь-звонак-радзіма|"Радзіма" Алеся Звонака]]), [[слоўнік/тэтрапціх|тэтрапціхаў]] ("Год" [[постаці/рыгор-барадулін|Рыгора Барадуліна]]) і да больш значных. Так, у А. Звонака сустракаюцца цыклы з 5 ("Сумленне веку", "Дзіва") і нават з 6 санетаў ("Святлісты дзень красавіка"). А ў беларускіх паэтаў замежжа М. Каваля ёсць так званая карона санетаў "Мярэжа" з 7 твораў, у А. Салаўя - цыклы з 23 ("Несмяротнасць") і нават з 25 санетаў ("На хуткіх крылах вольнага Пегаса").\\
 Адна з найбольш складаных і рэдкіх архітэктанічных структур - [[слоўнік/вянок-санетаў|вянок санетаў]]. У ім паўтарэннем асобных радкоў усе 14 санетаў звязаны паміж сабою, я таксама з [[слоўнік/магістрал|магістралам]] - пятнаццатым, заключным санетам, што складаецца з першых радкоў папярэдніх санетаў.