Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- слоўнік:рэалізм [2025/08/22 11:17] – створана - знешняе змена 127.0.0.1
+++ слоўнік:рэалізм [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 9: / Радок 9: @@
 Рэалізм (ад лац. realis - істотны, сапраўдны) —\\
 . Літаратурны метад, які ў гісторыі сусветнага прыгожага пісьменства з'явіўся ўслед за рамантызмам (першая палова XIX ст.), паставіўшы на месцы выключнага (у рамантызме) тыповае - як выражэнне заканамернага ў жыцці, дыялектычную еднасць абагульненага і індывідуальнага, праўдзівае адлюстраванне рэчаіснасці. Па слушнаму выказванню Ф. Энгельса, "рэалізм прадугледжвае, апрача праўдзівасці дэталяў, праўдзівае ўзнаўленне тыповых характараў у тыповых абставінах".\\
-Родапачынальнікі рэалізму у рускай літаратуры - А. Пушкін, А. Грыбаедаў, М. Гогаль, у польскай - [[litpers>адам-міцкевіч|Адам Міцкевіч]], у французскай - Стэндаль і Бальзак, у англійскай - Дзікенс. Бадай, ва ўсіх іх раннія творы напісаны яшчэ ў рэчышчы рамантызму (у Пушкіна - "Бахчысарайскі фантан" і "Цыганы", у Міцкевіча -[[bellit>адам-міцкевіч/адам-міцкевіч-гражына|"Гражына"]], [[bellit>адам-міцкевіч/адам-міцкевіч-свіцязянка|"Свіцязянка"]] і г. д.), але пазнейшыя (вершаваны раман Пушкіна "Яўгеній Анегін", паэма Міцкевіча "[[bellit>адам-міцкевіч/адам-міцкевіч-пан-тадэвуш|Пан Тадэвуш]]" і інш.) можна цалкам аднесці да рэалізму. Такі пераход ад рамантызму да рэалізму азіраецца і ў некаторых беларускіх пісьменнікаў ХІХ ст., у прыватнасці, у [[bellit>вінцэнт-дунін-марцінкевіч/творчасць-вінцэнта-дуніна-марцінкевіча|творчасці Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]], які сваімі творамі "Халімон ня каранацыі" (1857) і "Пінская шляхта" (1866) паклаў пачатак рэалізму ў беларускай літаратуры.\\
+Родапачынальнікі рэалізму у рускай літаратуры - А. Пушкін, А. Грыбаедаў, М. Гогаль, у польскай - [[постаці/адам-міцкевіч|Адам Міцкевіч]], у французскай - Стэндаль і Бальзак, у англійскай - Дзікенс. Бадай, ва ўсіх іх раннія творы напісаны яшчэ ў рэчышчы рамантызму (у Пушкіна - "Бахчысарайскі фантан" і "Цыганы", у Міцкевіча -[[творы/адам-міцкевіч/адам-міцкевіч-гражына|"Гражына"]], [[творы/адам-міцкевіч/адам-міцкевіч-свіцязянка|"Свіцязянка"]] і г. д.), але пазнейшыя (вершаваны раман Пушкіна "Яўгеній Анегін", паэма Міцкевіча "[[творы/адам-міцкевіч/адам-міцкевіч-пан-тадэвуш|Пан Тадэвуш]]" і інш.) можна цалкам аднесці да рэалізму. Такі пераход ад рамантызму да рэалізму азіраецца і ў некаторых беларускіх пісьменнікаў ХІХ ст., у прыватнасці, у [[творы/вінцэнт-дунін-марцінкевіч/творчасць-вінцэнта-дуніна-марцінкевіча|творчасці Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]], які сваімі творамі "Халімон ня каранацыі" (1857) і "Пінская шляхта" (1866) паклаў пачатак рэалізму ў беларускай літаратуры.\\
-Тыповасць. праўдзівасць. сацыяльны і псіхалагічны дэтэрмінізм, гістарызм - галоўныя ўласцівасці рэалізму, што выявілася ў беларускай літаратуры ад [[litpers>францішак-багушэвіч|Францішка Багушэвіча]], Цёткі, Якуба Коласа, [[bellit>кузьма-чорны/жыццёвы-і-творчы-шлях-кузьмы-чорнага|Кузьмы Чорнага]] да [[litpers>міхась-лынькоў|Міхася Лынькова]], Івана Мележа, [[litpers>пімен-панчанка|Пімена Панчанкі]], [[litpers>васіль-быкаў|Васіля Быкава]].\\
+Тыповасць. праўдзівасць. сацыяльны і псіхалагічны дэтэрмінізм, гістарызм - галоўныя ўласцівасці рэалізму, што выявілася ў беларускай літаратуры ад [[постаці/францішак-багушэвіч|Францішка Багушэвіча]], Цёткі, Якуба Коласа, [[творы/кузьма-чорны/жыццёвы-і-творчы-шлях-кузьмы-чорнага|Кузьмы Чорнага]] да [[постаці/міхась-лынькоў|Міхася Лынькова]], Івана Мележа, [[постаці/пімен-панчанка|Пімена Панчанкі]], [[постаці/васіль-быкаў|Васіля Быкава]].\\
-У рэалізме як літаратурным метадзе вылучаюцца наступныя літаратурныя напрамкі: [[slounik>натуралізм|натуралізм]], крытычны рэалізм, сацыялістычны рэалізм, неарэалізм.\\
+У рэалізме як літаратурным метадзе вылучаюцца наступныя літаратурныя напрамкі: [[слоўнік/натуралізм|натуралізм]], крытычны рэалізм, сацыялістычны рэалізм, неарэалізм.\\
-Для **натуралізма** (ад лац. natura - прырода) характэрны пераважна біялагічны, антысацыяльны падыход да чалавека і яго магчымасцей, пратакольнае, без належнага крытычнага адбору, ідэйнай ацэнкі і тыпізацыі апісанне падрабязнасцяў быту і нізкіх праяў чалавечай прыроды, натуралістычная дакументальнасць і фактаграфізм і інш. Гэтым вызначаюцца асобныя творы Э. Заля, Г. дэ Мапасана, Г. Флабера, Ю. Стрындберга, Б. Шоу, Г. Гауптмана, М. Горкага, Л. Андрэева, Д. Маміна-Сібірака і інш. Уплыў натуралізма заўважаецца ў творчасці некаторых беларускіх пісьменнікаў ХХ ст. (раман [[litpers>цішка-гартны|Цішкі Гартнага]] [[bellit>цішка-гартны/цішка-гартны-сокі-цаліны|"Сокі цаліны"]], аповесць [[litpers>міхась-зарэцкі|Міхася Зарэцкага]] "[[bellit>міхась-зарэцкі/міхась-зарэцкі-голы-звер|Голы звер]]" і інш.).\\
+Для **натуралізма** (ад лац. natura - прырода) характэрны пераважна біялагічны, антысацыяльны падыход да чалавека і яго магчымасцей, пратакольнае, без належнага крытычнага адбору, ідэйнай ацэнкі і тыпізацыі апісанне падрабязнасцяў быту і нізкіх праяў чалавечай прыроды, натуралістычная дакументальнасць і фактаграфізм і інш. Гэтым вызначаюцца асобныя творы Э. Заля, Г. дэ Мапасана, Г. Флабера, Ю. Стрындберга, Б. Шоу, Г. Гауптмана, М. Горкага, Л. Андрэева, Д. Маміна-Сібірака і інш. Уплыў натуралізма заўважаецца ў творчасці некаторых беларускіх пісьменнікаў ХХ ст. (раман [[постаці/цішка-гартны|Цішкі Гартнага]] [[творы/цішка-гартны/цішка-гартны-сокі-цаліны|"Сокі цаліны"]], аповесць [[постаці/міхась-зарэцкі|Міхася Зарэцкага]] "[[творы/міхась-зарэцкі/міхась-зарэцкі-голы-звер|Голы звер]]" і інш.).\\
-У новай беларускай літаратуры, рэалістычнай у сваёй аснове і галоўных праявах, актыўна заявіў пра сябе **крытычны** рэалізм (Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Францішак Багушэвіч, [[litpers>алаіза-пашкевіч-цётка|Цётка]], [[litpers>максім-багдановіч|Максім Багдановіч]], раннія [[litpers>янка-купала|Янка Купала]], Якуб Колас, Максім Гарэцкі і інш.) і - пазней, у савецкі час - **сацыялістычны** рэалізм (тыя ж Янка Купала, Якуб Колас, [[litpers>максім-гарэцкі|Максім Гарэцкі]], а таксама Міхась Лынькоў, Міхась Зарэцкі, П. Галавач, Кузьма Чорны, Іван Мележ, Іван Шамякін і інш.). Пры ўсёй блізкасці гэтых літаратурных напрамкаў, якія адносяцца да аднаго метаду — рэалізму, існуе і пэўнае адрозненне паміж імі: у пафасе (асноўны пафас першага - пафас сцвярджэння, другога - пафас адмаўлення), у галоўным героі (галоўны герой літаратуры сацыялістычнага рэалізму - станоўчы, у той час як у крытычным рэалізме - адмоўны), у сацыяльна-палітычнай дэтэрмінавасці ідэй, праблем, тэматыкі пісьменніцкай творчасці (адносна вольная дэтэрмінаванасць у крытычным рэалізме і надзвычай жорсткая, абавязкова камуністычна-партыйная — у рэалізме сацыялістычным).\\
+У новай беларускай літаратуры, рэалістычнай у сваёй аснове і галоўных праявах, актыўна заявіў пра сябе **крытычны** рэалізм (Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Францішак Багушэвіч, [[постаці/алаіза-пашкевіч-цётка|Цётка]], [[постаці/максім-багдановіч|Максім Багдановіч]], раннія [[постаці/янка-купала|Янка Купала]], Якуб Колас, Максім Гарэцкі і інш.) і - пазней, у савецкі час - **сацыялістычны** рэалізм (тыя ж Янка Купала, Якуб Колас, [[постаці/максім-гарэцкі|Максім Гарэцкі]], а таксама Міхась Лынькоў, Міхась Зарэцкі, П. Галавач, Кузьма Чорны, Іван Мележ, Іван Шамякін і інш.). Пры ўсёй блізкасці гэтых літаратурных напрамкаў, якія адносяцца да аднаго метаду — рэалізму, існуе і пэўнае адрозненне паміж імі: у пафасе (асноўны пафас першага - пафас сцвярджэння, другога - пафас адмаўлення), у галоўным героі (галоўны герой літаратуры сацыялістычнага рэалізму - станоўчы, у той час як у крытычным рэалізме - адмоўны), у сацыяльна-палітычнай дэтэрмінавасці ідэй, праблем, тэматыкі пісьменніцкай творчасці (адносна вольная дэтэрмінаванасць у крытычным рэалізме і надзвычай жорсткая, абавязкова камуністычна-партыйная — у рэалізме сацыялістычным).\\
-**Неарэалізм** (італ. neorealismo, ад грэч. neos - новы і лад. realis - істотны, сапраўдны), тэндэнцыі якога праявіліся ў творах [[susvlit>эрнэст-хэмінгуэй|Эрнэста Хэмінгуэя]], У. Фолкнера, А. Маравія, Ч. Павезе, Э. Дэ Філіпа, У. Віннічэнкі і інш., у пасляваеннай творчасці італьянскіх кінематаграфістаў (Р. Рассяліні, Л. Вісконці, В. дэ Сіка і інш.), засноўваючыся на традыцыях рэалізму і натуралізма, з дакладнасцю журналісцкай хронікі фіксуе сацыяльную рэальнасць, у тым ліку падкрэслена нелітаратурнае, жывое маўленне, насычанае [[slounik>жарганізм|жарганізмамі]] і [[slounik>дыялектызм|дыялектызмамі]]. Пры гэтым адбываецца не проста фіксацыя факта, а паэтызацыя яго, ператварэнне яго ў своеасаблівы лірычны дакумент пэўнага часу і месца.\\
+**Неарэалізм** (італ. neorealismo, ад грэч. neos - новы і лад. realis - істотны, сапраўдны), тэндэнцыі якога праявіліся ў творах [[творы/эрнэст-хэмінгуэй|Эрнэста Хэмінгуэя]], У. Фолкнера, А. Маравія, Ч. Павезе, Э. Дэ Філіпа, У. Віннічэнкі і інш., у пасляваеннай творчасці італьянскіх кінематаграфістаў (Р. Рассяліні, Л. Вісконці, В. дэ Сіка і інш.), засноўваючыся на традыцыях рэалізму і натуралізма, з дакладнасцю журналісцкай хронікі фіксуе сацыяльную рэальнасць, у тым ліку падкрэслена нелітаратурнае, жывое маўленне, насычанае [[слоўнік/жарганізм|жарганізмамі]] і [[слоўнік/дыялектызм|дыялектызмамі]]. Пры гэтым адбываецца не проста фіксацыя факта, а паэтызацыя яго, ператварэнне яго ў своеасаблівы лірычны дакумент пэўнага часу і месца.\\
 . Рэалістычны (праўдападобны) паказ жыцця ў формах самога жыцця. У гэтым сэнсе некаторыя літаратуразнаўцы (М. Бахцін, А. Лосеў, О. Фрэйдэнберг і інш.) ужывалі тэрмін "рэалізм" у дачыненні да мастацтва ўсіх эпох.
-Такім чынам, гаворка можа весціся пра **рэалізм Антычнасці** (грэчаская літаратура VІІІ ст. да н. э. - V ст. н. э., рымская літаратура V ст. да н. э. - V ст. н. э., эліністычная літаратура ІІІ - І ст. да н. э.). У творах старажытных грэкаў і рымлян (паэмах, одах, [[slounik>элегія|элегіях]] Гамера, Гарацыя, Вергілія, Авідзія, Сапфо, камедыях Арыстафана, трагедыях Эсхіла, Сафокла, Эўрыпіда і інш.) увасобіліся многія рэальныя падзеі, асобы, з'явы свайго часу з высокай доляй праўдападабенства.\\
+Такім чынам, гаворка можа весціся пра **рэалізм Антычнасці** (грэчаская літаратура VІІІ ст. да н. э. - V ст. н. э., рымская літаратура V ст. да н. э. - V ст. н. э., эліністычная літаратура ІІІ - І ст. да н. э.). У творах старажытных грэкаў і рымлян (паэмах, одах, [[слоўнік/элегія|элегіях]] Гамера, Гарацыя, Вергілія, Авідзія, Сапфо, камедыях Арыстафана, трагедыях Эсхіла, Сафокла, Эўрыпіда і інш.) увасобіліся многія рэальныя падзеі, асобы, з'явы свайго часу з высокай доляй праўдападабенства.\\
-**Рэалізм Адраджэння** (ХІV - канец ХVІ ст.) адмятаў сярэдневяковую мараль, схаластыку, аскетызм, адкрываў свет і чалавека ў свеце, сцвярджаў гуманістычныя прынцыпы, права чалавечай асобы тварыць свой лёс (творы Дантэ Аліг'еры, Ф. Петраркі, Дж. Бакачча, Ф. Рабле, М. дэ Сервантэса, У. Шэкспіра і інш.). У беларускай літаратуры ён выявіўся найперш у асветніцкай дзейнасці і творчасці Францыска Скарыны (празаічныя і вершаваныя прадмовы і пасляслоўі да перакладаў асобных кніг "Бібліі"), у паэзіі Міколы Гусоўскага ("[[bellit>мікола-гусоўскі/мікола-гусоўскі-песня-пра-зубра|Песня пра зубра]]") і інш.\\
+**Рэалізм Адраджэння** (ХІV - канец ХVІ ст.) адмятаў сярэдневяковую мараль, схаластыку, аскетызм, адкрываў свет і чалавека ў свеце, сцвярджаў гуманістычныя прынцыпы, права чалавечай асобы тварыць свой лёс (творы Дантэ Аліг'еры, Ф. Петраркі, Дж. Бакачча, Ф. Рабле, М. дэ Сервантэса, У. Шэкспіра і інш.). У беларускай літаратуры ён выявіўся найперш у асветніцкай дзейнасці і творчасці Францыска Скарыны (празаічныя і вершаваныя прадмовы і пасляслоўі да перакладаў асобных кніг "Бібліі"), у паэзіі Міколы Гусоўскага ("[[творы/мікола-гусоўскі/мікола-гусоўскі-песня-пра-зубра|Песня пра зубра]]") і інш.\\
-**Рэалізм Асветніцтв**а (ХVІІ - ХVІІІ стст.) быў прасякнуты ідэямі сацыяльнага прагрэсу, усеагульнай роўнасці, асабістай свабоды, што ўвасабляліся ў творах, скіраваных на пашырэнне прыярытэту асветы, навукі і розуму ў жыцці асобы, грамадства і краіны. Узнікшы на хвалі буржуазных рэвалюцый, навуковых адкрыццяў і падтрыманы філасофскімі вучэннямі пра вызначальную ролю свядомасці ў развіцці грамадства, ён увасобіўся ў творчасці Ж. Ж. Русо, Д. Дзідро, М. Ф. Вальтэра, Д. Дэфо, С. Полацкага, Г. Скаварады, Ф. Шылела, І. В. Гётэ, М. Ламаносава, А. Радзішчава і інш. У Беларусі ідэі Асветніцтва рэалізаваліся яшчэ і ў ХІХ ст., у даследаваннях беларускай мовы, фальклору, у асобных творах Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча ("[[bellit>вінцэнт-дунін-марцінкевіч/вінцэнт-дунін-марцінкевіч-гапон|Гапон]]", "Сялянка" і інш.), [[litpers>янка-лучына|Янкі Лучыны]] ([[bellit>янка-лучына/янка-лучына-роднай-старонцы|"Роднай старонцы"]]), Францішка Багушэвіча ([[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-прадмова-да-зборніка|прадмова да "Дудкі беларускай"]]) і інш.
+**Рэалізм Асветніцтв**а (ХVІІ - ХVІІІ стст.) быў прасякнуты ідэямі сацыяльнага прагрэсу, усеагульнай роўнасці, асабістай свабоды, што ўвасабляліся ў творах, скіраваных на пашырэнне прыярытэту асветы, навукі і розуму ў жыцці асобы, грамадства і краіны. Узнікшы на хвалі буржуазных рэвалюцый, навуковых адкрыццяў і падтрыманы філасофскімі вучэннямі пра вызначальную ролю свядомасці ў развіцці грамадства, ён увасобіўся ў творчасці Ж. Ж. Русо, Д. Дзідро, М. Ф. Вальтэра, Д. Дэфо, С. Полацкага, Г. Скаварады, Ф. Шылела, І. В. Гётэ, М. Ламаносава, А. Радзішчава і інш. У Беларусі ідэі Асветніцтва рэалізаваліся яшчэ і ў ХІХ ст., у даследаваннях беларускай мовы, фальклору, у асобных творах Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча ("[[творы/вінцэнт-дунін-марцінкевіч/вінцэнт-дунін-марцінкевіч-гапон|Гапон]]", "Сялянка" і інш.), [[постаці/янка-лучына|Янкі Лучыны]] ([[творы/янка-лучына/янка-лучына-роднай-старонцы|"Роднай старонцы"]]), Францішка Багушэвіча ([[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-прадмова-да-зборніка|прадмова да "Дудкі беларускай"]]) і інш.