Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- слоўнік:раман [2025/08/22 11:14] – створана - знешняе змена 127.0.0.1
+++ слоўнік:раман [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 9: / Радок 9: @@
 Раман (ад франц. roman - твор на раманскіх мовах) - вялікі эпічны празаічны (часам - вершаваны) твор, у якім шырока ахоплены істотныя жыццёвыя з'явы пэўнага сацыяльнага асяроддзя, нацыі і эпохі, паказаны шматлікія характары ў іх развіцці, псіхалагічнай напоўненасці, створаны разнастайныя бытавыя малюнкі.\\
 Шматлікасць галоўных і пабочных сюжэтных ліній, якія існуюць паралельна і перакрыжоўваюцца, неабмежаванасць у часе і прасторы. вялікая колькасць дзейных асобаў рознага кшталту (станоўчых і адмоўных), наяўнасць пазасюжэтных элементаў (аўтарскія адступленні, устаўныя эпізоды, пейзажы, інтэр'еры, абрамленні), - усё гэта дае магчымасць раману стаць самым ёмістым, сінтэтычным відам сучаснай літаратуры ўвогуле.\\
-Узнік раман на аснове старажытнага [[slounik>эпас|эпасу]] ("Рыгведа", "Рамаяна", эпічныя паэмы Гамера "Іліяда" і "Адысея" і інш.) яшчэ ў антычныя часы ("Дафніс і Хлоя" Лонга, "Залаты асёл" Апулея - 1 ст. да н. э.), аднак у сучасным разуменні сфармаваўся толькі ў XVІ - ХVІІІ стст. Асаблівага росквіту дасягнуў у ХІХ ст. (Стэндаль, Бальзак, Заля, Дзікенс, Флабер і інш.), і перш за ўсё - у рускай літаратуры (Л. Талстой, Дастаеўскі, Гогаль, Тургенеў, Ганчароў).\\
+Узнік раман на аснове старажытнага [[слоўнік/эпас|эпасу]] ("Рыгведа", "Рамаяна", эпічныя паэмы Гамера "Іліяда" і "Адысея" і інш.) яшчэ ў антычныя часы ("Дафніс і Хлоя" Лонга, "Залаты асёл" Апулея - 1 ст. да н. э.), аднак у сучасным разуменні сфармаваўся толькі ў XVІ - ХVІІІ стст. Асаблівага росквіту дасягнуў у ХІХ ст. (Стэндаль, Бальзак, Заля, Дзікенс, Флабер і інш.), і перш за ўсё - у рускай літаратуры (Л. Талстой, Дастаеўскі, Гогаль, Тургенеў, Ганчароў).\\
 У адрозненне ад колішняга эпасу, раман з'яўляецца люстрам найперш прыватнага, будзённага жыцця звычайных людзей у цяперашні ці нядаўні час (за выключэннем гістарычных раманаў). Безумоўна, па законах мастацкай тыпізацыі ў прыватным выяўляецца агульнае, я ў будзённым, звычайным - істотнае, тое, што характэрна для пэўнай краіны, народа, урэшце -для пэўнага часу, чалавецтва ўвогуле. Як падкрэсліваў Л. Талстой, "чым глыбей зачэрпнуць, тым больш агульнага для ўсіх, знаёмага і рознага".\\
-Сучасны беларускі празаічны раман узнік у пачатку 20-х гг. ХХ ст. на аснове вершаванага раману ("Новая зямля" Якуба Коласа, 1923). Асаблівага развіцца ў даваенны час дасягнулі яго сацыяльна-бытавы і сацыяльна-палітычны жанры ([[bellit>цішка-гартны/цішка-гартны-сокі-цаліны|"Сокі цаліны"]] [[litpers>цішка-гартны|Цішкі Гартнага]], [[bellit>міхась-зарэцкі/міхась-зарэцкі-вязьмо|"Вязьмо"]] [[litpers>міхась-зарэцкі|Міхася Зарэцкага]], "Сын" Р. Мурашкі, "[[bellit>максім-гарэцкі/максім-гарэцкі-віленскія-камунары|Віленскія камунары]]" [[litpers>максім-гарэцкі|Максіма Гарэцкага]], "[[bellit>міхась-лынькоў/міхась-лынькоў-на-чырвоных-лядах|На чырвоных лядах]]" [[litpers>міхась-лынькоў|Міхася Лынькова]], "Будучыня" Э. Самуйлёнка, "[[bellit>змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-язэп-крушынскі|Язэп Крушынскі]]" [[litpers>змітрок-бядуля|Змітрака Бядулі]], "[[bellit>кузьма-чорны/кузьма-чорны-бацькаўшчына|Бацькаўшчына]]" [[bellit>кузьма-чорны/жыццёвы-і-творчы-шлях-кузьмы-чорнага|Кузьмы Чорнага]] і інш.).\\
+Сучасны беларускі празаічны раман узнік у пачатку 20-х гг. ХХ ст. на аснове вершаванага раману ("Новая зямля" Якуба Коласа, 1923). Асаблівага развіцца ў даваенны час дасягнулі яго сацыяльна-бытавы і сацыяльна-палітычны жанры ([[творы/цішка-гартны/цішка-гартны-сокі-цаліны|"Сокі цаліны"]] [[постаці/цішка-гартны|Цішкі Гартнага]], [[творы/міхась-зарэцкі/міхась-зарэцкі-вязьмо|"Вязьмо"]] [[постаці/міхась-зарэцкі|Міхася Зарэцкага]], "Сын" Р. Мурашкі, "[[творы/максім-гарэцкі/максім-гарэцкі-віленскія-камунары|Віленскія камунары]]" [[постаці/максім-гарэцкі|Максіма Гарэцкага]], "[[творы/міхась-лынькоў/міхась-лынькоў-на-чырвоных-лядах|На чырвоных лядах]]" [[постаці/міхась-лынькоў|Міхася Лынькова]], "Будучыня" Э. Самуйлёнка, "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-язэп-крушынскі|Язэп Крушынскі]]" [[постаці/змітрок-бядуля|Змітрака Бядулі]], "[[творы/кузьма-чорны/кузьма-чорны-бацькаўшчына|Бацькаўшчына]]" [[творы/кузьма-чорны/жыццёвы-і-творчы-шлях-кузьмы-чорнага|Кузьмы Чорнага]] і інш.).\\
-[[litpers>андрэй-мрый|Андрэй Мрый]] напісаў арыгінальны сатырычны раман "[[bellit>андрэй-мрый/андрэй-мрый-3aпіскі-самсона-самасуя|Запіскі Самсона Самасуя]]". [[litpers>кузьма-чорны|Кузьма Чорны]] ў сваіх раманах узняўся да значных філасофскіх абагульненняў ("[[bellit>кузьма-чорны/кузьма-чорны-вялікі-дзень|Вялікі дзень]]", [[bellit>кузьма-чорны/кузьма-чорны-пошукі-будучыні-асноўныя-пр|"Пошукі будучыні"]], [[bellit>кузьма-чорны/кузьма-чорны-млечны-шлях|"Млечны Шлях"]]).\\
+[[постаці/андрэй-мрый|Андрэй Мрый]] напісаў арыгінальны сатырычны раман "[[творы/андрэй-мрый/андрэй-мрый-3aпіскі-самсона-самасуя|Запіскі Самсона Самасуя]]". [[постаці/кузьма-чорны|Кузьма Чорны]] ў сваіх раманах узняўся да значных філасофскіх абагульненняў ("[[творы/кузьма-чорны/кузьма-чорны-вялікі-дзень|Вялікі дзень]]", [[творы/кузьма-чорны/кузьма-чорны-пошукі-будучыні-асноўныя-пр|"Пошукі будучыні"]], [[творы/кузьма-чорны/кузьма-чорны-млечны-шлях|"Млечны Шлях"]]).\\
-У пасляваеннае паўстагоддзе значны ўклад у развіццё не толькі беларускай, але і еўрапейскай раманістыкі ўнеслі Іван Мележ ([[bellit>іван-мележ/беларуская-вёска-ў-часы-калектывізацыі-ў|"Людзі на балоце"]], [[bellit>іван-мележ/палеская-хроніка-подых-навальніцы-частка|"Подых навальніцы"]], [[bellit>іван-мележ/палеская-хроніка-завеі-снежань-частка-пе|"Завеі, снежань"]]), Іван Шамякін (Трывожнае шчасце"), [[litpers>янка-брыль|Янка Брыль]] ([[bellit>янка-брыль/увесь-свет-адзін-дом-па-раману-янкі-брыл|"Птушкі і гнёзды"]]), П. Пестрак ("Сустрэнемся на барыкадах"), А. Чарнышэвіч ("Засценак Малінаўка"), [[litpers>васіль-быкаў|Васіль Быкаў]] ([[bellit>васіль-быкаў/васіль-быкаў-знак-бяды|"Знак бяды"]]), [[litpers>іван-навуменка|Іван Навуменка]] ([[bellit>іван-навуменка/іван-навуменка-сасна-пры-дарозе|"Сасна пры дарозе"]]), М. Лобан ("Шэметы"), [[litpers>іван-пташнікаў|Іван Пташнікаў]] ("[[bellit>іван-пташнікаў/іван-пташнікаў-мсціжы|Мсціжы]]"), Анатоль Кудравец ("Сачыненне на вольную тэму'), [[litpers>віктар-карамазаў|Віктар Карамазаў]] ([[bellit>віктар-карамазаў/віктар-карамазаў-пушча-251|"Пушча"]]), [[litpers>віктар-казько|Віктар Казько]] ([[bellit>віктар-казько/віктар-казько-неруш|"Неруш"]]) і інш.\\
+У пасляваеннае паўстагоддзе значны ўклад у развіццё не толькі беларускай, але і еўрапейскай раманістыкі ўнеслі Іван Мележ ([[творы/іван-мележ/беларуская-вёска-ў-часы-калектывізацыі-ў|"Людзі на балоце"]], [[творы/іван-мележ/палеская-хроніка-подых-навальніцы-частка|"Подых навальніцы"]], [[творы/іван-мележ/палеская-хроніка-завеі-снежань-частка-пе|"Завеі, снежань"]]), Іван Шамякін (Трывожнае шчасце"), [[постаці/янка-брыль|Янка Брыль]] ([[творы/янка-брыль/увесь-свет-адзін-дом-па-раману-янкі-брыл|"Птушкі і гнёзды"]]), П. Пестрак ("Сустрэнемся на барыкадах"), А. Чарнышэвіч ("Засценак Малінаўка"), [[постаці/васіль-быкаў|Васіль Быкаў]] ([[творы/васіль-быкаў/васіль-быкаў-знак-бяды|"Знак бяды"]]), [[постаці/іван-навуменка|Іван Навуменка]] ([[творы/іван-навуменка/іван-навуменка-сасна-пры-дарозе|"Сасна пры дарозе"]]), М. Лобан ("Шэметы"), [[постаці/іван-пташнікаў|Іван Пташнікаў]] ("[[творы/іван-пташнікаў/іван-пташнікаў-мсціжы|Мсціжы]]"), Анатоль Кудравец ("Сачыненне на вольную тэму'), [[постаці/віктар-карамазаў|Віктар Карамазаў]] ([[творы/віктар-карамазаў/віктар-карамазаў-пушча-251|"Пушча"]]), [[постаці/віктар-казько|Віктар Казько]] ([[творы/віктар-казько/віктар-казько-неруш|"Неруш"]]) і інш.\\
-[[litpers>уладзімір-караткевіч|Уладзімір Караткевіч]] пакінуў узор рамана гістарычнага ([[bellit>уладзімір-караткевіч/-каласы-пад-сярпом-тваім-асноўныя-прабле|"Каласы пад сярпом тваім"]]), у цэнтры якога (пры ўсім багацці пісьменніцкага вымыслу) - значныя рэальныя асобы і падзеі і які сваёй мастацкай сутнасцю набліжаецца да рамана-эпапеі - твора, што на шырокай падзейнай аснове ўздымае самыя істотныя для жыцця цэлай нацыі праблемы (накшталт "Вайны і міру" Льва Талстога або "Ціхага Дону" М. Шолахава). Услед за Уладзімірам Караткевічам да гістарычнага раману звярнуліся [[bellit>леанід-дайнека/творчасць-леаніда-дайнекі|Леанід Дайнека]] ([[bellit>леанід-дайнека/леанід-дайнека-меч-князя-вячкі|"Меч князя Вячкі"]]), [[bellit>генрых-далідовіч/жыццёвы-і-творчы-шлях-генрыха-далідовіча|Генрых Далідовіч]] ([[bellit>генрых-далідовіч/генрых-далідовіч-гаспадар-камень|"Гаспадар-камень"]]) і інш. Што да нацыянальнай [[slounik>эпапея|эпапеі]]. то да яе напісання найбліжэй падышоў Іван Мележ у сваёй [[bellit>іван-мележ/палеская-хроніка-аналіз-трылогіі|"Палескай хроніцы"]].\\
+[[постаці/уладзімір-караткевіч|Уладзімір Караткевіч]] пакінуў узор рамана гістарычнага ([[творы/уладзімір-караткевіч/-каласы-пад-сярпом-тваім-асноўныя-прабле|"Каласы пад сярпом тваім"]]), у цэнтры якога (пры ўсім багацці пісьменніцкага вымыслу) - значныя рэальныя асобы і падзеі і які сваёй мастацкай сутнасцю набліжаецца да рамана-эпапеі - твора, што на шырокай падзейнай аснове ўздымае самыя істотныя для жыцця цэлай нацыі праблемы (накшталт "Вайны і міру" Льва Талстога або "Ціхага Дону" М. Шолахава). Услед за Уладзімірам Караткевічам да гістарычнага раману звярнуліся [[творы/леанід-дайнека/творчасць-леаніда-дайнекі|Леанід Дайнека]] ([[творы/леанід-дайнека/леанід-дайнека-меч-князя-вячкі|"Меч князя Вячкі"]]), [[творы/генрых-далідовіч/жыццёвы-і-творчы-шлях-генрыха-далідовіча|Генрых Далідовіч]] ([[творы/генрых-далідовіч/генрых-далідовіч-гаспадар-камень|"Гаспадар-камень"]]) і інш. Што да нацыянальнай [[слоўнік/эпапея|эпапеі]]. то да яе напісання найбліжэй падышоў Іван Мележ у сваёй [[творы/іван-мележ/палеская-хроніка-аналіз-трылогіі|"Палескай хроніцы"]].\\
-Імкненне стварыць панарамную эпапею жыцця нацыі ў пераломны гістарычны момант назіраецца ў творчых намаганнях [[litpers>вячаслаў-адамчык|Вячаслава Адамчыка]] ([[bellit>вячаслаў-адамчык/вячаслаў-адамчык-чужая-бацькаўшчына|"Чужая бацькаўшчына"]], "Год нулявы", "І скажа той, хто народзіцца") і [[litpers>іван-чыгрынаў|Івана Чыгрынава]] ("[[bellit>іван-чыгрынаў/іван-чыгрынаў-плач-перапёлкі|Плач перапёлкі]]", "Апраўданне крыві", "Свае і чужынцы", "Вяртанне да віны", "Не ўсе мы згінем"). Незавершаныя пакуль што цыклы іх раманаў аб'яднаны адзінай думкай і аднымі героямі.\\
+Імкненне стварыць панарамную эпапею жыцця нацыі ў пераломны гістарычны момант назіраецца ў творчых намаганнях [[постаці/вячаслаў-адамчык|Вячаслава Адамчыка]] ([[творы/вячаслаў-адамчык/вячаслаў-адамчык-чужая-бацькаўшчына|"Чужая бацькаўшчына"]], "Год нулявы", "І скажа той, хто народзіцца") і [[постаці/іван-чыгрынаў|Івана Чыгрынава]] ("[[творы/іван-чыгрынаў/іван-чыгрынаў-плач-перапёлкі|Плач перапёлкі]]", "Апраўданне крыві", "Свае і чужынцы", "Вяртанне да віны", "Не ўсе мы згінем"). Незавершаныя пакуль што цыклы іх раманаў аб'яднаны адзінай думкай і аднымі героямі.\\
-Спробу адрадзіць у беларускай літаратуры вершаваны раман. з яго лірычнымі і ліра-эпічнымі сродкамі мастацкага выяўлення зрабіў [[litpers>ніл-гілевіч|Ніл Гілевіч]] ([[bellit>ніл-гілевіч/ніл-гілевіч-родныя-дзеці-гдз|"Родныя дзеці"]], 1985).
+Спробу адрадзіць у беларускай літаратуры вершаваны раман. з яго лірычнымі і ліра-эпічнымі сродкамі мастацкага выяўлення зрабіў [[постаці/ніл-гілевіч|Ніл Гілевіч]] ([[творы/ніл-гілевіч/ніл-гілевіч-родныя-дзеці-гдз|"Родныя дзеці"]], 1985).