Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- слоўнік:жанр-літаратурны [2025/08/22 11:14] – створана - знешняе змена 127.0.0.1
+++ слоўнік:жанр-літаратурны [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 8: / Радок 8: @@
 ====== Жанр літаратурны ======
 Жанр літаратурны (франц. genre - род, від) - гістарычна акрэслены, адносна ўстойлівы тып мастацкай формы, дзе структура пэўных фармальных прыкмет (архітэктанічных, вобразных, моўных) выяўляе больш-менш канкрэтны мастацкі сэнс.\\
-Генетычна кожная жанравая форма звязана з пэўным зместам, аднак у выніку сваёй адноснай самастойнасці яна ў працэсе літаратурнага развіцця можа "адчужацца" ад яго і выражаць новы жанравы змест. Пры гэтым з ёй самой адбываецца некаторая трансфармацыя. Вось чаму асобныя вучоныя (напрыклад, Г. Паспелаў) імкнуцца нават размежаваць жанравую форму і жанравы змест. Тым не менш тая ці іншая сувязь паміж пэўным [[slounik>змест-і-форма|зместам і формай]] у літаратурным жанры заўсёды існуе ([[slounik>гімн|гімн]] - гэта выяўленне ў вершаваным творы ўрачыстасці, у [[slounik>эпіграма|эпіграме]] - насмешкі, у элегіі - суму і гэтак далей). Гэтым ён адрозніваецца ад **віду літаратурнага**, заснаванага толькі на фармальных прыкметах (архітэктанічных, моўных, рытмічных і інш.).\\
+Генетычна кожная жанравая форма звязана з пэўным зместам, аднак у выніку сваёй адноснай самастойнасці яна ў працэсе літаратурнага развіцця можа "адчужацца" ад яго і выражаць новы жанравы змест. Пры гэтым з ёй самой адбываецца некаторая трансфармацыя. Вось чаму асобныя вучоныя (напрыклад, Г. Паспелаў) імкнуцца нават размежаваць жанравую форму і жанравы змест. Тым не менш тая ці іншая сувязь паміж пэўным [[слоўнік/змест-і-форма|зместам і формай]] у літаратурным жанры заўсёды існуе ([[слоўнік/гімн|гімн]] - гэта выяўленне ў вершаваным творы ўрачыстасці, у [[слоўнік/эпіграма|эпіграме]] - насмешкі, у элегіі - суму і гэтак далей). Гэтым ён адрозніваецца ад **віду літаратурнага**, заснаванага толькі на фармальных прыкметах (архітэктанічных, моўных, рытмічных і інш.).\\
-Кожны з трох [[slounik>род-літаратурны|родаў літаратуры]] ([[slounik>лірыка|лірыка]], [[slounik>эпас|эпас]] і [[slounik>драма|драма]]) мае свае віды і літаратурныя жанры. Так, сярод твораў лірычных вылучаюцца вершы філасофска-медытатыўныя ([[slounik>медытацыя|медытацыя]], пасланне, [[slounik>стансы|стансы]], ямбы, філасофскі верш, [[slounik>элегія|элегія]]), велічальныя ([[slounik>ода|ода]], [[slounik>дыфірамб|дыфірамб]], [[slounik>панегірык|панегірык]], [[slounik>апалог|апалог]], мадрыгал, гімн, [[slounik>эпітафія|эпітафія]], рацэя, [[slounik>эпіталама|эпіталама]]), песенныя (раманс, песня, серэнада, марш, псалом, [[slounik>кантата|кантата]], альба, [[slounik>баркарола|баркарола]], [[slounik>канцона|канцона]]), сатырычна-выкрывальныя (эпіграма, пародыя, [[slounik>інвектыва|інвектыва]], сатыра). Да лірычных літаратурных жанраў адносяцца таксама некаторыя жанры фальклорныя (загадкі, [[slounik>замова|замовы]], [[slounik>прыказка|прыказкі]], прымаўкі, [[slounik>галашэнні|галашэнні]]).\\
+Кожны з трох [[слоўнік/род-літаратурны|родаў літаратуры]] ([[слоўнік/лірыка|лірыка]], [[слоўнік/эпас|эпас]] і [[слоўнік/драма|драма]]) мае свае віды і літаратурныя жанры. Так, сярод твораў лірычных вылучаюцца вершы філасофска-медытатыўныя ([[слоўнік/медытацыя|медытацыя]], пасланне, [[слоўнік/стансы|стансы]], ямбы, філасофскі верш, [[слоўнік/элегія|элегія]]), велічальныя ([[слоўнік/ода|ода]], [[слоўнік/дыфірамб|дыфірамб]], [[слоўнік/панегірык|панегірык]], [[слоўнік/апалог|апалог]], мадрыгал, гімн, [[слоўнік/эпітафія|эпітафія]], рацэя, [[слоўнік/эпіталама|эпіталама]]), песенныя (раманс, песня, серэнада, марш, псалом, [[слоўнік/кантата|кантата]], альба, [[слоўнік/баркарола|баркарола]], [[слоўнік/канцона|канцона]]), сатырычна-выкрывальныя (эпіграма, пародыя, [[слоўнік/інвектыва|інвектыва]], сатыра). Да лірычных літаратурных жанраў адносяцца таксама некаторыя жанры фальклорныя (загадкі, [[слоўнік/замова|замовы]], [[слоўнік/прыказка|прыказкі]], прымаўкі, [[слоўнік/галашэнні|галашэнні]]).\\
-Эпас таксама мае свае віды і жанры літаратурныя. Наогул, першапачатковымі ў літаратуры, тады яшчэ вуснай, былі менавіта эпічныя літаратурныя жанры: [[slounik>эпапея|эпапея]], быліна, [[slounik>сага|сага]], [[slounik>дума|дума]], сказ, гутарка, вершаваная казка, легенда. Пазней, на пісьмовым этапе развіцця мастацтва слова, да іх далучыліся розныя віды (раманы, аповесці, апавяданні, [[slounik>нарыс|нарысы]], рэпартажы) і жанры літаратурныя (сацыяльна-бытавыя раманы, гістарычныя аповесці, [[slounik>фельетон|фельетоны]], [[slounik>памфлет|памфлеты]], [[slounik>гумарэска|гумарэскі]] і інш.). Усім ім характэрна ўзнаўленне знешніх - у адносінах да пісьменніка - з'яў рэчаіснасці ў іх аб'ектыўнай сутнасці, паступова-лагічным (сюжэтным) развіцці.\\
+Эпас таксама мае свае віды і жанры літаратурныя. Наогул, першапачатковымі ў літаратуры, тады яшчэ вуснай, былі менавіта эпічныя літаратурныя жанры: [[слоўнік/эпапея|эпапея]], быліна, [[слоўнік/сага|сага]], [[слоўнік/дума|дума]], сказ, гутарка, вершаваная казка, легенда. Пазней, на пісьмовым этапе развіцця мастацтва слова, да іх далучыліся розныя віды (раманы, аповесці, апавяданні, [[слоўнік/нарыс|нарысы]], рэпартажы) і жанры літаратурныя (сацыяльна-бытавыя раманы, гістарычныя аповесці, [[слоўнік/фельетон|фельетоны]], [[слоўнік/памфлет|памфлеты]], [[слоўнік/гумарэска|гумарэскі]] і інш.). Усім ім характэрна ўзнаўленне знешніх - у адносінах да пісьменніка - з'яў рэчаіснасці ў іх аб'ектыўнай сутнасці, паступова-лагічным (сюжэтным) развіцці.\\
 Што да драмы як роду літаратуры, для якой асноўнае - выяўленне скразнога напружанага дзеяння ў дыялагічнай форме, то яна мае свае віды (трагедыю, камедыю і ўласна драму) і літаратурныя жанры — філасофскую трагедыю, лірычную камедыю, сацыяльна-бытавую драму, меладраму і іншыя.\\
 Амаль кожны літаратурны жанр утрымлівае асобныя жанравыя разнавіднасці (або формы), што прадвызначаюцца канкрэтным зместам твора. Так, эпіграма можа быць літаратурнай, палітычнай, сацыяльна-бытавой, песня - інтымна-лірычнай, гістарычнай, патрыятычнай і гэтак далей.\\
 Што да лірыкі, то часам прыкмета зместу кладзецца наогул у аснову яе жанравага падзелу, паводле якога вершы адносяць да грамадзянскіх, інтымных, пейзажных, сугестыўных, медытатыўных або філасофскіх. Відавочна, тут мы маем справу не з уласна літаратурным жанрам, а толькі з жанравымі разнавіднасцямі верша.\\
-Паколькі паміж рознымі родамі і відамі літаратуры няма глухой мяжы, то ўзаемадзеянне, узаемапранікненне іх прывяло да ўзнікнення шэрагу [[slounik>ліра-эпічныя-жанры|ліра-эпічных]] (балада, паэма, [[slounik>версэт|версэт]]) і ліра-драматычных (байка, драматычная паэма) відаў літаратуры, а таксама літаратурных жанраў і жанравых разнавіднасцей. Так узніклі [[slounik>трагікамедыя|трагікамедыя]], фарс-вадэвіль, сатырычныя элегія, гімн, раманс і гэтак далей.\\
+Паколькі паміж рознымі родамі і відамі літаратуры няма глухой мяжы, то ўзаемадзеянне, узаемапранікненне іх прывяло да ўзнікнення шэрагу [[слоўнік/ліра-эпічныя-жанры|ліра-эпічных]] (балада, паэма, [[слоўнік/версэт|версэт]]) і ліра-драматычных (байка, драматычная паэма) відаў літаратуры, а таксама літаратурных жанраў і жанравых разнавіднасцей. Так узніклі [[слоўнік/трагікамедыя|трагікамедыя]], фарс-вадэвіль, сатырычныя элегія, гімн, раманс і гэтак далей.\\
-У працэсе развіцця літаратуры яе жанравы дыяпазон увесь час змяняецца. Адны літаратурныя жанры узнікаюць, другія - звужаюць сферу свайго бытавання або зусім знікаюць (рыцарскі раман, воінская аповесць, [[slounik>інтэрмедыя|інтэрмедыя]], эклога, эпіталама, [[slounik>ідылія|ідылія]], мадрыгал, канцона), трэція - істотна мяняюць сваю змястоўную сутнасць. Напрыклад, спачатку ў антычнай літаратуры эпіграма зусім не мела сатырычнай скіраванасці. Гэтым тэрмінам называлі любы лаканічны верш на сцяне храма, помніка, што набываў самастойнае значэнне. Нешта падобнае здарылася і з літаратурнай эпітафіяй, якая сёння набыла пераважна сатырычны характар: у старажытнай Грэцыі яна мела панегірычнае гучанне і яе можна было прачытаць толькі на надмагільнай пліце. Змянілася сэнсавае напаўненне і некаторых іншых літаратурных жанраў. Іх "рэфармавалі" асобныя пісьменнікі, творчасць якіх вызначаецца сваёй спецыфікай жанравых форм. Прычым, калі выбар роду літаратуры звычайна прадвызначаецца характарам таленту пісьменніка, выбар літаратурнага жанру - перш за ўсё прадметам адлюстравання, аўтарскімі адносінамі да яго і гэтак далей.\\
+У працэсе развіцця літаратуры яе жанравы дыяпазон увесь час змяняецца. Адны літаратурныя жанры узнікаюць, другія - звужаюць сферу свайго бытавання або зусім знікаюць (рыцарскі раман, воінская аповесць, [[слоўнік/інтэрмедыя|інтэрмедыя]], эклога, эпіталама, [[слоўнік/ідылія|ідылія]], мадрыгал, канцона), трэція - істотна мяняюць сваю змястоўную сутнасць. Напрыклад, спачатку ў антычнай літаратуры эпіграма зусім не мела сатырычнай скіраванасці. Гэтым тэрмінам называлі любы лаканічны верш на сцяне храма, помніка, што набываў самастойнае значэнне. Нешта падобнае здарылася і з літаратурнай эпітафіяй, якая сёння набыла пераважна сатырычны характар: у старажытнай Грэцыі яна мела панегірычнае гучанне і яе можна было прачытаць толькі на надмагільнай пліце. Змянілася сэнсавае напаўненне і некаторых іншых літаратурных жанраў. Іх "рэфармавалі" асобныя пісьменнікі, творчасць якіх вызначаецца сваёй спецыфікай жанравых форм. Прычым, калі выбар роду літаратуры звычайна прадвызначаецца характарам таленту пісьменніка, выбар літаратурнага жанру - перш за ўсё прадметам адлюстравання, аўтарскімі адносінамі да яго і гэтак далей.\\
-Для кожнага перыяду літаратурнага развіцця характэрны пэўныя віды, жанры літаратурныя і жанравыя разнавіднасці. Так, калі ўзяць вершатворчасць, у беларускай літаратуры XVІ - XVІІІ ст. пераважалі вершы духоўныя, панегірыкі, рацэі. У XІX ст. набываюць пашырэнне элегіі, байкі, паэмы, медытацыі, песні і інш. У прыватнасці, у творчасці толькі аднаго [[litpers>францішак-багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] мы сустракаем грамадзянскі верш ("Праўда"), гутарку ("Хрэсьбіны Мацюка"), вершаванае апаваданне ("Хцівец і скарб на святога Яна"), паэму ("[[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-кепска-будзе|Кепска будзе]]"), вершаваную легенду ("Гдзе чорт не зможа, там бабу пашле"), байку ("[[bellit>францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-воўк-і-авечка|Воўк і авечка]]"), песню ("Удава"), пасланне ("Яснавальможнай пані Арэшчысе"), сатыру ("Скацінная апека").\\
+Для кожнага перыяду літаратурнага развіцця характэрны пэўныя віды, жанры літаратурныя і жанравыя разнавіднасці. Так, калі ўзяць вершатворчасць, у беларускай літаратуры XVІ - XVІІІ ст. пераважалі вершы духоўныя, панегірыкі, рацэі. У XІX ст. набываюць пашырэнне элегіі, байкі, паэмы, медытацыі, песні і інш. У прыватнасці, у творчасці толькі аднаго [[постаці/францішак-багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] мы сустракаем грамадзянскі верш ("Праўда"), гутарку ("Хрэсьбіны Мацюка"), вершаванае апаваданне ("Хцівец і скарб на святога Яна"), паэму ("[[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-кепска-будзе|Кепска будзе]]"), вершаваную легенду ("Гдзе чорт не зможа, там бабу пашле"), байку ("[[творы/францішак-багушэвіч/францішак-багушэвіч-воўк-і-авечка|Воўк і авечка]]"), песню ("Удава"), пасланне ("Яснавальможнай пані Арэшчысе"), сатыру ("Скацінная апека").\\
 Па колькасці і характары асобных відаў, жанраў літаратурных і іх разнавіднасцей можна ўскосна меркаваць пра багацце мастацкіх здабыткаў тых ці іншых пісьменнікаў і цэлых нацыянальных літаратур.\\
-На пачатку ХХ ст. многія літаратурныя жанры і віды верша прышчапіў беларускай паэзіі [[litpers>максім-багдановіч|Максім Багдановіч]] (эпістала, філасофскі верш, [[slounik>трыялет|трыялет]], рандо, [[slounik>тэрцына|тэрцыны]] і інш.). Надзвычайнае жанравае багацце сустракаецца ў [[litpers>янка-купала|Янкі Купалы]], які валодаў, бадай, усімі жанрамі і жанравымі разнавіднасцямі верша, вершаванага апавядання і паэмы. Народнаму песняру належыць надзвычай дасціпнае паэтычнае вызначэнне асобных літаратурных жанраў - песні, оды, серэнады, сатыры, балады і інш. ("Паэзія", 1906):
+На пачатку ХХ ст. многія літаратурныя жанры і віды верша прышчапіў беларускай паэзіі [[постаці/максім-багдановіч|Максім Багдановіч]] (эпістала, філасофскі верш, [[слоўнік/трыялет|трыялет]], рандо, [[слоўнік/тэрцына|тэрцыны]] і інш.). Надзвычайнае жанравае багацце сустракаецца ў [[постаці/янка-купала|Янкі Купалы]], які валодаў, бадай, усімі жанрамі і жанравымі разнавіднасцямі верша, вершаванага апавядання і паэмы. Народнаму песняру належыць надзвычай дасціпнае паэтычнае вызначэнне асобных літаратурных жанраў - песні, оды, серэнады, сатыры, балады і інш. ("Паэзія", 1906):
 Праўду з няпраўдай,\\
@@ Радок 76: / Радок 76: @@
 \\
-Янка Купала і Максім Багдановіч не толькі карысталіся гатовымі жанравымі формамі, але і ўдасканальвалі, па-наватарску ўзбагачалі іх у сваёй творчасці. Традыцыі класікаў роднай літаратуры прадоўжылі многія беларускія пісьменнікі - [[litpers>кузьма-чорны|Кузьма Чорны]], [[litpers>максім-танк|Максім Танк]], [[bellit>пятрусь-броўка/творчасць-петруся-броўкі|Пятрусь Броўка]], [[litpers>іван-мележ|Іван Мележ]], [[litpers>пімен-панчанка|Пімен Панчанка]], [[litpers>алесь-салавей|Алесь Салавей]], [[litpers>міхась-кавыль|Міхась Кавыль]], [[litpers>рыгор-крушына|Рыгор Крушына]], [[litpers>янка-брыль|Янка Брыль]], [[litpers>васіль-быкаў|Васіль Быкаў]], [[litpers>рыгор-барадулін|Рыгор Барадулін]], [[litpers>генадзь-бураўкін|Генадзь Бураўкін]], [[litpers>ніл-гілевіч|Ніл Гілевіч]], [[litpers>васіль-зуёнак|Васіль Зуёнак]], Алег Лойка, У. Някляеў, Алесь Разанаў, [[litpers>янка-сіпакоў|Янка Сіпакоў]], С. Панізнік, [[bellit>эдуард-акулін/творчасць-эдуарда-акуліна|Эдуард Акулін]] і іншыя.
+Янка Купала і Максім Багдановіч не толькі карысталіся гатовымі жанравымі формамі, але і ўдасканальвалі, па-наватарску ўзбагачалі іх у сваёй творчасці. Традыцыі класікаў роднай літаратуры прадоўжылі многія беларускія пісьменнікі - [[постаці/кузьма-чорны|Кузьма Чорны]], [[постаці/максім-танк|Максім Танк]], [[творы/пятрусь-броўка/творчасць-петруся-броўкі|Пятрусь Броўка]], [[постаці/іван-мележ|Іван Мележ]], [[постаці/пімен-панчанка|Пімен Панчанка]], [[постаці/алесь-салавей|Алесь Салавей]], [[постаці/міхась-кавыль|Міхась Кавыль]], [[постаці/рыгор-крушына|Рыгор Крушына]], [[постаці/янка-брыль|Янка Брыль]], [[постаці/васіль-быкаў|Васіль Быкаў]], [[постаці/рыгор-барадулін|Рыгор Барадулін]], [[постаці/генадзь-бураўкін|Генадзь Бураўкін]], [[постаці/ніл-гілевіч|Ніл Гілевіч]], [[постаці/васіль-зуёнак|Васіль Зуёнак]], Алег Лойка, У. Някляеў, Алесь Разанаў, [[постаці/янка-сіпакоў|Янка Сіпакоў]], С. Панізнік, [[творы/эдуард-акулін/творчасць-эдуарда-акуліна|Эдуард Акулін]] і іншыя.
@@ Радок 82: / Радок 82: @@
 ===== Падобныя старонкі =====
-  * [[slounik>ліра-эпічныя-жанры]]
+  * [[слоўнік/ліра-эпічныя-жанры]]
-  * [[slounik>жанры-класічныя]]
+  * [[слоўнік/жанры-класічныя]]
-  * [[slounik>вершаваныя-жанры]]
+  * [[слоўнік/вершаваныя-жанры]]