Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- слоўнік:духоўная-літаратура [2025/08/23 15:40] – vedybeadmin
+++ слоўнік:духоўная-літаратура [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 8: / Радок 8: @@
 ====== Духоўная літаратура ======
 Духоўная літаратура - сукупнасць літаратурных твораў розных відаў і жанраў, аб'яднаных рэлігійнай тэматыкай.\\
-Беларуская літаратура ў яе пісьмовым выглядзе, як і іншыя еўрапейскія, пачалася з духоўнай літаратуры. Эпічную частку яе складалі: пераклады Бібліі і [[slounik>евангеллі|Евангелля]]; [[slounik>аратарская-проза|аратарская проза]] — пропаведзі славутых святароў-красамоўцаў, накшталт "словаў" Кірылы Тураўскага або казанняў Л. Карповіча, Iпація Пацея, Мялеція Сматрыцкага і іншых; [[slounik>агіяграфія|агіяграфічныя]] **творы** (ад грэч. hagios — святы і grapho — пішу), або **жыційная літаратура**, — апісанні жыцця кананізаваных царквою асоб — святых ("Жыціе Ефрасінні Полацкай", "Жыціе Аўрамія Смаленскага", "Сказанне пра віленскіх пакутнікаў Іаана, Антонія, Яўстафія"); [[slounik>апокрыф|апокрыфы]] (ад грэч. apokryphos - таямнічае) - не пагоджаныя з царквою сярэдневяковыя аповесці, заснаваныя на біблейскіх сюжэтах; **хаджэнні**, або **паломніцкая літаратура**, — апісанні падарожжаў да святых мясцін, на Блізкі Усход ("Хаджэнне" ігумена Данііла, "Хаджэнне ў Царград і Іерусалім" Ігната Смаляніна, "Падарожжа да святой зямлі" М. К. Радзівіла); перакладныя духоўныя аповесці і раманы ("Аповесць пра трох каралёў"). У XVI-XVII стст. асаблівае развіццё набыла рэлігійная публіцыстыка ([[творы/іншае/сымон-будны|Сымон Будны]], Васіль Цяпінскі, А. Волан і інш.), а ў сувязі з заключэннем Брэсцкай царкоўнай уніі 1596 г. — **палемічная літаратура**: выступленні выдатных святароў — майстроў аратарскай прозы — за унію і супраць яе (Iпаці Пацей, П. Скарга, Х. Філалет, С. Зізаній, Мялецій Сматрыцкі, Л. Карповіч, [[творы/іншае/афанасій-філіповіч|Афанасій Філіповіч]], I. Руцкі, I. Кунцэвіч, А. Сялява і інш.).\\
+Беларуская літаратура ў яе пісьмовым выглядзе, як і іншыя еўрапейскія, пачалася з духоўнай літаратуры. Эпічную частку яе складалі: пераклады Бібліі і [[слоўнік/евангеллі|Евангелля]]; [[слоўнік/аратарская-проза|аратарская проза]] — пропаведзі славутых святароў-красамоўцаў, накшталт "словаў" Кірылы Тураўскага або казанняў Л. Карповіча, Iпація Пацея, Мялеція Сматрыцкага і іншых; [[слоўнік/агіяграфія|агіяграфічныя]] **творы** (ад грэч. hagios — святы і grapho — пішу), або **жыційная літаратура**, — апісанні жыцця кананізаваных царквою асоб — святых ("Жыціе Ефрасінні Полацкай", "Жыціе Аўрамія Смаленскага", "Сказанне пра віленскіх пакутнікаў Іаана, Антонія, Яўстафія"); [[слоўнік/апокрыф|апокрыфы]] (ад грэч. apokryphos - таямнічае) - не пагоджаныя з царквою сярэдневяковыя аповесці, заснаваныя на біблейскіх сюжэтах; **хаджэнні**, або **паломніцкая літаратура**, — апісанні падарожжаў да святых мясцін, на Блізкі Усход ("Хаджэнне" ігумена Данііла, "Хаджэнне ў Царград і Іерусалім" Ігната Смаляніна, "Падарожжа да святой зямлі" М. К. Радзівіла); перакладныя духоўныя аповесці і раманы ("Аповесць пра трох каралёў"). У XVI-XVII стст. асаблівае развіццё набыла рэлігійная публіцыстыка ([[творы/іншае/сымон-будны|Сымон Будны]], Васіль Цяпінскі, А. Волан і інш.), а ў сувязі з заключэннем Брэсцкай царкоўнай уніі 1596 г. — **палемічная літаратура**: выступленні выдатных святароў — майстроў аратарскай прозы — за унію і супраць яе (Iпаці Пацей, П. Скарга, Х. Філалет, С. Зізаній, Мялецій Сматрыцкі, Л. Карповіч, [[творы/іншае/афанасій-філіповіч|Афанасій Філіповіч]], I. Руцкі, I. Кунцэвіч, А. Сялява і інш.).\\
-Даволі рана (з XVI ст.) на Беларусі з'явіліся драматычныя творы духоўнай літаратуры — п'есы, разлічаныя на [[slounik>батлейка|батлейку]] ("[[творы/іншае/батлеечны-спектакль-цар-ірад|Цар Ірад]]"), **драму народную** — тэатралізаваныя відовішчы ў час розных рэлігійных святаў ("Цар Максімілян"), **школьны тэатр** — тэатральныя выставы Віленскай і Полацкай езуіцкіх калегій, праваслаўных брацкіх школ і інш. навучальных устаноў ("Духоўнае прычасце святых Барыса і Глеба", "Камедыя пра Якуба і Іосіфа, патрыярхаў").\\
+Даволі рана (з XVI ст.) на Беларусі з'явіліся драматычныя творы духоўнай літаратуры — п'есы, разлічаныя на [[слоўнік/батлейка|батлейку]] ("[[творы/іншае/батлеечны-спектакль-цар-ірад|Цар Ірад]]"), **драму народную** — тэатралізаваныя відовішчы ў час розных рэлігійных святаў ("Цар Максімілян"), **школьны тэатр** — тэатральныя выставы Віленскай і Полацкай езуіцкіх калегій, праваслаўных брацкіх школ і інш. навучальных устаноў ("Духоўнае прычасце святых Барыса і Глеба", "Камедыя пра Якуба і Іосіфа, патрыярхаў").\\
 Лірыка таксама з даўніх часоў падключалася да вырашэння розных рэлігійных мэт і задач праз духоўныя песні, гімны, вершы.\\
 Да духоўнай літаратуры, створанай на Беларусі, адносяцца і **аль-кітабы** (арабскія святыя кнігі) — рукапісныя кнігі рэлігійнага зместу, напісаныя ў XVII-XIX стст. беларускімі татарамі на беларускай мове, але арабскім алфавітам. Татары, якія пасяліліся на нашай зямлі яшчэ ў XIV-XVI стст., паступова асіміляваліся, забылі мову сваёй мусульманскай рэлігіі — арабскую. Іхнія святары пачалі перакладаць рэлігійныя кнігі на мову штодзённага ўжытку — на беларускую, а каб захаваць знешнюю святасць сваёй духоўнай літаратуры, прыстасавалі для перадачы беларускіх гукаў арабскі алфавіт.\\
-Бадай, у адначассе з узнікненнем духоўнай літаратуры нарадзілася і **антырэлігійная**, літаратура, у якой адмаўляюцца рэлігійныя дагматы, вера ў існаванне Бога, звышнатуральных сіл. Атэізм як сістэма поглядаў, што ўзнік яшчэ ў Старажытнай Грэцыі і прайшоў дарогамі вальнадумства, асветніцтва і гуманізму Сярэдневякоўя і Адраджэння (Эразм Ратэрдамскі, Д. Дзідро, Ф. Бэкан і інш.), этыку і эстэтыку рускіх рэвалюцыйных дэмакратаў (В. Бялінскі, А. Герцэн, М. Дабралюбаў, Дз. Пісараў, М. Чарнышэўскі), нарэшце, матэрыялізм і марксізм новага часу, асаблівае пашырэнне набыў у ХХ ст. Адпаведна пашырылася і антырэлігійная літаратура. У прыватнасці, беларуская літаратура атэістычнага зместу, заявіўшы пра сябе яшчэ ў асобных фальклорных творах, у [[slounik>ананім|ананімных]] парадыйна-травесційных паэмах XVIII-XIX стст. ("Уваскрэсенне Хрыстова", "Энеіда навыварат", "Тарас на Парнасе"), свайго апагею дасягнула ў савецкі час. Гэтаму садзейнічаў ваяўнічы атэізм бальшавіцкай улады, якая вызначала ідэйную скіраванасць усёй літаратуры. Беларуская антырэлігійная літаратура рэалізавалася ў розных відах і жанрах: вершах, песнях, паэмах ("Малебен" Якуба Коласа, "Біблія" [[litpers>кандрат-крапіва|Кандрата Крапівы]]), раманах і аповесцях ("Вершалінскі рай" А. Карпюка), драмах ("Адкуль грэх?" Алеся Петрашкевіча) і інш. Асобныя яе ўзоры ў выданні: "Туман трэба развеяць" (1981).
+Бадай, у адначассе з узнікненнем духоўнай літаратуры нарадзілася і **антырэлігійная**, літаратура, у якой адмаўляюцца рэлігійныя дагматы, вера ў існаванне Бога, звышнатуральных сіл. Атэізм як сістэма поглядаў, што ўзнік яшчэ ў Старажытнай Грэцыі і прайшоў дарогамі вальнадумства, асветніцтва і гуманізму Сярэдневякоўя і Адраджэння (Эразм Ратэрдамскі, Д. Дзідро, Ф. Бэкан і інш.), этыку і эстэтыку рускіх рэвалюцыйных дэмакратаў (В. Бялінскі, А. Герцэн, М. Дабралюбаў, Дз. Пісараў, М. Чарнышэўскі), нарэшце, матэрыялізм і марксізм новага часу, асаблівае пашырэнне набыў у ХХ ст. Адпаведна пашырылася і антырэлігійная літаратура. У прыватнасці, беларуская літаратура атэістычнага зместу, заявіўшы пра сябе яшчэ ў асобных фальклорных творах, у [[слоўнік/ананім|ананімных]] парадыйна-травесційных паэмах XVIII-XIX стст. ("Уваскрэсенне Хрыстова", "Энеіда навыварат", "Тарас на Парнасе"), свайго апагею дасягнула ў савецкі час. Гэтаму садзейнічаў ваяўнічы атэізм бальшавіцкай улады, якая вызначала ідэйную скіраванасць усёй літаратуры. Беларуская антырэлігійная літаратура рэалізавалася ў розных відах і жанрах: вершах, песнях, паэмах ("Малебен" Якуба Коласа, "Біблія" [[постаці/кандрат-крапіва|Кандрата Крапівы]]), раманах і аповесцях ("Вершалінскі рай" А. Карпюка), драмах ("Адкуль грэх?" Алеся Петрашкевіча) і інш. Асобныя яе ўзоры ў выданні: "Туман трэба развеяць" (1981).
-Шматканфесійнаму беларускаму народу характэрная талерантнасць, верацярпімасць. Таму ён аднолькава не прымае як рэлігійны фанатызм, што выявіўся, у прыватнасці, у фізічнай расправе (спаленні на кастры ў Варшаве) беларускага атэіста Казіміра Лышчынскага за [[slounik>трактат|трактат]] "Аб неіснаванні бога" (1697), так і савецкі ваяўнічы атэізм, у выніку якога знішчаны многія творы духоўнай літаратуры.
+Шматканфесійнаму беларускаму народу характэрная талерантнасць, верацярпімасць. Таму ён аднолькава не прымае як рэлігійны фанатызм, што выявіўся, у прыватнасці, у фізічнай расправе (спаленні на кастры ў Варшаве) беларускага атэіста Казіміра Лышчынскага за [[слоўнік/трактат|трактат]] "Аб неіснаванні бога" (1697), так і савецкі ваяўнічы атэізм, у выніку якога знішчаны многія творы духоўнай літаратуры.