Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- слоўнік:абрадавая-паэзія [2025/08/23 15:40] – vedybeadmin
+++ слоўнік:абрадавая-паэзія [2025/08/23 16:03] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 7: / Радок 7: @@
 ====== Абрадавая паэзія ======
-Абрадавая паэзія — від вуснай народна-паэтычнай творчасці, звязаны з рознымі працоўнымі, святочнымі, сямейнымі абрадамі. Абрадавая паэзія беларускага фальклору — адна з найбагацейшых у славянскім свеце. Багацце і жывучасць яе абумоўліваецца і поліканфесійнасцю беларусаў, сярод якіх прыблізна палавіна прытрымліваецца праваслаўя і традыцыйныя святы святкуе па старым календары, а адна чвэрць — каталіцкага веравызнання, святы адзначае па новым стылі. Такое падвойнае святкаванне адных і тых жа святаў ([[textdiss>каляды|Каляды]], Вялікдзень, [[textdiss>купалле|Купалле]], Сёмуха і інш.) садзейнічае больш працягламу і актыўнаму функцыянаванню звязанай з імі абрадавай паэзіі. Традыцыйна абрадавая паэзія падзяляецца на каляндарна-абрадавую і сямейна-абрадавую. Да **каляндарна-абрадавай паэзіі** адносяцца найперш песні, якія суправаджаюць працоўную дзейнасць і святы земляроба на працягу гаспадарчага года. Яны складаюць 4 вялікія цыклы — зімовы, веснавы, летні і восеньскі, уключаюць звыш 20 песенных разнавіднасцяў. Так, да цыкла **зімовых песень** адносяцца [[slounik>калядка|калядкі]], шчадроўкі, піліпаўскія і масленічныя, што выконваюцца на Каляды (з 24 снежня па 6 студзеня па новым стылі і з 6 па 19 студзеня па старым стылі), у Шчодры вечар (напярэдадні Новага года: 31 снежня па новым стылі і 13 студзеня па старым стылі), на Піліпаўку (з 28 лістапада па 6 студзеня), на Масленым, або Сырным тыдні (восьмы тыдзень перад Вялікаднем). Паэзіяй прасякнуты розныя вясковыя тэатралізаваныя відовішчы, што праводзяцца ў часе Каляд, у прыватнасці — "жаніцьба Цярэшкі": своеасаблівы жартоўны спектакль з песнямі і танцамі, з "бацькам" і "маці", якія падбіраюць і "сватаюць" маладыя пары. Вялікай разнастайнасцю вылучаюцца **веснавыя песні**, сярод якіх [[slounik>вяснянкі|вяснянкі]], [[slounik>валачобныя-песні|валачобныя]] (яны ёсць толькі ў беларусаў), юраўскія, траецкія, куставыя, русальныя. Яны спяваюцца адпаведна пры абрадзе "гукання вясны" (канец лютага - пачатак сакавіка), у першы вечар каталіцкага і праваслаўнага Вялікадня, на Юр'я, калі выганялі жывёлу на пашу (23 красавіка па н. ст. і 6 мая па ст. ст.), на Тройцу, або Сёмуху (праз сем тыдняў пасля Вялікадня), у час абраду "ваджэння куста", на Русальным тыдні (наступны тыдзень пасля Сёмухі). **Летнія песні** складаюцца з [[slounik>купальскія-песні|купальскіх]], пятроўскіх, касецкіх, жніўных. Самі назвы гавораць, у час якіх святаў ці якой працы яны выконваюцца: на Купалле (у ноч з 23 на 24 чэрвеня па н. ст. і з 6 на 7 ліпеня па ст. ст.), на Пятра (29 чэрвеня па н. ст. і 12 ліпеня па ст. ст.), у часе касьбы і жніва. Своеасаблівасцю беларускай абрадавай паэзіі з'яўляецца наяўнасць у ёй [[slounik>восеньскія-песні|восеньскіх песень]], якія спяваюць толькі жанчыны ў часе восеньскіх святаў (Пакровы, Багач, Дзяды) і попрадак. Да гэтых песень далучаюцца **талочныя песні**, што выконваюцца ў застоллі пасля калектыўнай бясплатнай узаемадапаможнай працы — талакі. Да **сямейна-абрадавай паэзіі** адносяцца творы, што суправаджаюць асноўныя этапы жыцця чалавека — нараджэнне, шлюб, смерць і выяўляюць народны ідэал сямейнага шчасця, своеасаблівую сялянскую філасофію жыцця. Радзінны абрад (адведкі, хрэсьбіны, кумаўство і г. д.) і радзінныя песні, якія выконваюцца падчас гэтага абраду. прызначаны забяспечыць шчаслівы лёс немаўляці, уславіць бацькоў (найперш маці), бабку-павітуху, кумоў, павесяліць прысутных. Асабліва багатыя ў беларусаў абрад вяселля і [[slounik>вясельныя-песні|вясельныя песні]], што суправаджаюць шматлікія моманты гэтага дасканалага народнага абраду. Абрад пахавання звычайна суправаджаўся імправізаванымі [[slounik>галашэнні|галашэннямі]], у якіх у паэтычна-вобразнай форме, з выкарыстаннем інтанацыі плачу ўслаўляўся нябожчык, паказвалася яго жыццё, працоўная дзейнасць, побыт, раскрываліся яго лепшыя маральныя рысы. Абрадавая паэзія цесна звязана з **пазаабрадавай паэзіяй**, куды адносяцца [[slounik>прыказка|прыказкі]] і прымаўкі, загадкі, [[slounik>замова|замовы]], выслоўі, балады, а таксама песні, што выконваюцца незалежна ад абраду і календара (хоць могуць суправаджаць і пэўны абрад). Да такіх песень адносяцца сямейна-бытавыя, лірычныя, любоўныя, жартоўныя, [[slounik>вайсковыя-песні|вайсковыя]] (у тым ліку рэкруцкія, казацкія, салдацкія, жаўнерскія), сацыяльна-бытавыя (у тым ліку антыпрыгонніцкія, прымацкія, батрацкія, парабкоўскія, бурлацкія, чумацкія), прыпеўкі. Абрадавая паэзія з найбольшай паўнатой прадстаўлена ў наступных тамах кнігазбору "Беларуская народная творчасць": "Радзінная паэзія" (1971), "Жніўныя песні" (1974), "Зімовыя песні: Калядкі і шчадроўкі" (1975), "Веснавыя песні" (1979), "Вяселле: Песні" (кн. 1-6. 1980-1988), "Валачобныя песні" (1981), "Купальскія і пятроўскія песні" (1985), "Пахаванні, памінкі, галашэнні" (1986), "Паэзія беларускага земляробчага календара" (1992), "Жаніцьба Цярэшкі" (1993). Характар беларускага земляробчага календара выкладзены ў выданні "Земляробчы каляндар: Абрады і звычаі" (1990). Узоры пазаабрадавай паэзіі можна знайсці ў выданнях: "Песні савецкага часу" (1970), "Загадкі" (1972), "Жартоўныя песні" (1974), "Прыказкі і прымаўкі" (кн. 1-2. 1976), "Балады" (кн. 1-2. 1977-1978), "Песні пра каханне" (1978), "Выслоўі" (1979), "Сямейна-бытавыя песні" (1984), "Сацыяльна-бытавыя песні" (1987), "Прыпеўкі" (1989), "Замовы" (1992).
+Абрадавая паэзія — від вуснай народна-паэтычнай творчасці, звязаны з рознымі працоўнымі, святочнымі, сямейнымі абрадамі. Абрадавая паэзія беларускага фальклору — адна з найбагацейшых у славянскім свеце. Багацце і жывучасць яе абумоўліваецца і поліканфесійнасцю беларусаў, сярод якіх прыблізна палавіна прытрымліваецца праваслаўя і традыцыйныя святы святкуе па старым календары, а адна чвэрць — каталіцкага веравызнання, святы адзначае па новым стылі. Такое падвойнае святкаванне адных і тых жа святаў ([[ibdc.ped>каляды|Каляды]], Вялікдзень, [[ibdc.ped>купалле|Купалле]], Сёмуха і інш.) садзейнічае больш працягламу і актыўнаму функцыянаванню звязанай з імі абрадавай паэзіі. Традыцыйна абрадавая паэзія падзяляецца на каляндарна-абрадавую і сямейна-абрадавую. Да **каляндарна-абрадавай паэзіі** адносяцца найперш песні, якія суправаджаюць працоўную дзейнасць і святы земляроба на працягу гаспадарчага года. Яны складаюць 4 вялікія цыклы — зімовы, веснавы, летні і восеньскі, уключаюць звыш 20 песенных разнавіднасцяў. Так, да цыкла **зімовых песень** адносяцца [[слоўнік/калядка|калядкі]], шчадроўкі, піліпаўскія і масленічныя, што выконваюцца на Каляды (з 24 снежня па 6 студзеня па новым стылі і з 6 па 19 студзеня па старым стылі), у Шчодры вечар (напярэдадні Новага года: 31 снежня па новым стылі і 13 студзеня па старым стылі), на Піліпаўку (з 28 лістапада па 6 студзеня), на Масленым, або Сырным тыдні (восьмы тыдзень перад Вялікаднем). Паэзіяй прасякнуты розныя вясковыя тэатралізаваныя відовішчы, што праводзяцца ў часе Каляд, у прыватнасці — "жаніцьба Цярэшкі": своеасаблівы жартоўны спектакль з песнямі і танцамі, з "бацькам" і "маці", якія падбіраюць і "сватаюць" маладыя пары. Вялікай разнастайнасцю вылучаюцца **веснавыя песні**, сярод якіх [[слоўнік/вяснянкі|вяснянкі]], [[слоўнік/валачобныя-песні|валачобныя]] (яны ёсць толькі ў беларусаў), юраўскія, траецкія, куставыя, русальныя. Яны спяваюцца адпаведна пры абрадзе "гукання вясны" (канец лютага - пачатак сакавіка), у першы вечар каталіцкага і праваслаўнага Вялікадня, на Юр'я, калі выганялі жывёлу на пашу (23 красавіка па н. ст. і 6 мая па ст. ст.), на Тройцу, або Сёмуху (праз сем тыдняў пасля Вялікадня), у час абраду "ваджэння куста", на Русальным тыдні (наступны тыдзень пасля Сёмухі). **Летнія песні** складаюцца з [[слоўнік/купальскія-песні|купальскіх]], пятроўскіх, касецкіх, жніўных. Самі назвы гавораць, у час якіх святаў ці якой працы яны выконваюцца: на Купалле (у ноч з 23 на 24 чэрвеня па н. ст. і з 6 на 7 ліпеня па ст. ст.), на Пятра (29 чэрвеня па н. ст. і 12 ліпеня па ст. ст.), у часе касьбы і жніва. Своеасаблівасцю беларускай абрадавай паэзіі з'яўляецца наяўнасць у ёй [[слоўнік/восеньскія-песні|восеньскіх песень]], якія спяваюць толькі жанчыны ў часе восеньскіх святаў (Пакровы, Багач, Дзяды) і попрадак. Да гэтых песень далучаюцца **талочныя песні**, што выконваюцца ў застоллі пасля калектыўнай бясплатнай узаемадапаможнай працы — талакі. Да **сямейна-абрадавай паэзіі** адносяцца творы, што суправаджаюць асноўныя этапы жыцця чалавека — нараджэнне, шлюб, смерць і выяўляюць народны ідэал сямейнага шчасця, своеасаблівую сялянскую філасофію жыцця. Радзінны абрад (адведкі, хрэсьбіны, кумаўство і г. д.) і радзінныя песні, якія выконваюцца падчас гэтага абраду. прызначаны забяспечыць шчаслівы лёс немаўляці, уславіць бацькоў (найперш маці), бабку-павітуху, кумоў, павесяліць прысутных. Асабліва багатыя ў беларусаў абрад вяселля і [[слоўнік/вясельныя-песні|вясельныя песні]], што суправаджаюць шматлікія моманты гэтага дасканалага народнага абраду. Абрад пахавання звычайна суправаджаўся імправізаванымі [[слоўнік/галашэнні|галашэннямі]], у якіх у паэтычна-вобразнай форме, з выкарыстаннем інтанацыі плачу ўслаўляўся нябожчык, паказвалася яго жыццё, працоўная дзейнасць, побыт, раскрываліся яго лепшыя маральныя рысы. Абрадавая паэзія цесна звязана з **пазаабрадавай паэзіяй**, куды адносяцца [[слоўнік/прыказка|прыказкі]] і прымаўкі, загадкі, [[слоўнік/замова|замовы]], выслоўі, балады, а таксама песні, што выконваюцца незалежна ад абраду і календара (хоць могуць суправаджаць і пэўны абрад). Да такіх песень адносяцца сямейна-бытавыя, лірычныя, любоўныя, жартоўныя, [[слоўнік/вайсковыя-песні|вайсковыя]] (у тым ліку рэкруцкія, казацкія, салдацкія, жаўнерскія), сацыяльна-бытавыя (у тым ліку антыпрыгонніцкія, прымацкія, батрацкія, парабкоўскія, бурлацкія, чумацкія), прыпеўкі. Абрадавая паэзія з найбольшай паўнатой прадстаўлена ў наступных тамах кнігазбору "Беларуская народная творчасць": "Радзінная паэзія" (1971), "Жніўныя песні" (1974), "Зімовыя песні: Калядкі і шчадроўкі" (1975), "Веснавыя песні" (1979), "Вяселле: Песні" (кн. 1-6. 1980-1988), "Валачобныя песні" (1981), "Купальскія і пятроўскія песні" (1985), "Пахаванні, памінкі, галашэнні" (1986), "Паэзія беларускага земляробчага календара" (1992), "Жаніцьба Цярэшкі" (1993). Характар беларускага земляробчага календара выкладзены ў выданні "Земляробчы каляндар: Абрады і звычаі" (1990). Узоры пазаабрадавай паэзіі можна знайсці ў выданнях: "Песні савецкага часу" (1970), "Загадкі" (1972), "Жартоўныя песні" (1974), "Прыказкі і прымаўкі" (кн. 1-2. 1976), "Балады" (кн. 1-2. 1977-1978), "Песні пра каханне" (1978), "Выслоўі" (1979), "Сямейна-бытавыя песні" (1984), "Сацыяльна-бытавыя песні" (1987), "Прыпеўкі" (1989), "Замовы" (1992).