Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- постаці:язэп-лёсік [2025/08/23 14:03] – vedybeadmin
+++ постаці:язэп-лёсік [2025/08/23 16:01] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 9: / Радок 9: @@
 {{/images/liosik.jpg?251x300|Язэп Лёсік}}
-Празаік, публіцыст, мовазнавец, літаратуразнавец, грамадска-палітычны дзеяч, акадэмік БАН Язэп Лёсік нарадзіўся 6 лістапада 1883 года ў вёсцы Мікалаеўшчына на Стаўбцоўшчыне ў сям’і сялян-арандатараў блізкай да [[litpers>якуб-колас|Якуба Коласа]] (маці Кастуся Міцкевіча Ганна – родная сястра Язэпа Лёсіка).\\
+Празаік, публіцыст, мовазнавец, літаратуразнавец, грамадска-палітычны дзеяч, акадэмік БАН Язэп Лёсік нарадзіўся 6 лістапада 1883 года ў вёсцы Мікалаеўшчына на Стаўбцоўшчыне ў сям’і сялян-арандатараў блізкай да [[постаці/якуб-колас|Якуба Коласа]] (маці Кастуся Міцкевіча Ганна – родная сястра Язэпа Лёсіка).\\
-Вучыўся Язэп Лёсік у Маладзечанскай настаўніцкай семінарыі, скончыў Ноўгарад-Северскае гарадское вучылішча (дзе настаўнічаў яго брат Антон), здаў экзамен на званне настаўніка народнай школы (1902), працаваў настаўнікам. Актыўна ўключыўся ў нелегальны рух супраць самадзяржаўя, быў арыштаваны і асуджаны на пажыццёвае пасяленне ў Сібіры (1911), у г. Кірэнск (Іркуцкая губерня), затым Бадайбо, дзе пазнаёміўся з Алесем Гаруном. Там з 1912 года і пачаў займацца літаратурнай творчасцю. Пасылаў з Кірэнска ў «Нашу ніву» свае карэспандэнцыі, апавяданні, публіцыстычныя нататкі з характэрнымі назвамі «Ці запраўды мы ніколі не будзем мець свайго [[tvory>адам-міцкевіч/творчасць-адама-міцкевіча|Міцкевіча]], Пушкіна, Сянкевіча, Талстога?», «Пра лёс беларускага народа і яго мовы». Спрабаваў пісаць вершы.\\
+Вучыўся Язэп Лёсік у Маладзечанскай настаўніцкай семінарыі, скончыў Ноўгарад-Северскае гарадское вучылішча (дзе настаўнічаў яго брат Антон), здаў экзамен на званне настаўніка народнай школы (1902), працаваў настаўнікам. Актыўна ўключыўся ў нелегальны рух супраць самадзяржаўя, быў арыштаваны і асуджаны на пажыццёвае пасяленне ў Сібіры (1911), у г. Кірэнск (Іркуцкая губерня), затым Бадайбо, дзе пазнаёміўся з Алесем Гаруном. Там з 1912 года і пачаў займацца літаратурнай творчасцю. Пасылаў з Кірэнска ў «Нашу ніву» свае карэспандэнцыі, апавяданні, публіцыстычныя нататкі з характэрнымі назвамі «Ці запраўды мы ніколі не будзем мець свайго [[творы/адам-міцкевіч/творчасць-адама-міцкевіча|Міцкевіча]], Пушкіна, Сянкевіча, Талстога?», «Пра лёс беларускага народа і яго мовы». Спрабаваў пісаць вершы.\\
 З высылкі Язэп Лёсік вярнуўся пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года. Жыў у Мінску, стаў адным з самых дзейсных удзельнікаў нацыянальнага адраджэння: уступіў у Беларускую сацыялістычную грамаду (БСГ), у Беларускі нацыянальны камітэт, рэдагаваў газету «Вольная Беларусь» (1917-1918), прымаў удзел у працы 2-га з’езда беларускіх нацыянальных арганізацый, быў абраны старшынёй Выканаўчага камітэта Цэнтральнай рады беларускіх арганізацый, ствараў Беларускі настаўніцкі саюз, удзельнічаў у абвяшчэнні БНР, увайшоў у склад яе Рады, з 14 траўня 1918 года быў Старшынёй Рады БНР. Адзін з арганізатараў Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі, курсаў беларусазнаўства. Пераклаў на беларускую «Маніфест Камуністычнай партыі» Карла Маркса і Фрыдрыха Энгельса.\\
-У 1919-1920-х гадах супрацоўнічаў у газетах «Звон», «Беларусь», працаваў над «Практычнай граматыкай беларускай мовы» і [[слоўнік/хрэстаматыя|хрэстаматыяй]] беларускай літаратуры «Наша крыніца». З 1921 года адышоў ад грамадска-палітычнай дзейнасці і цалкам засяродзіўся на педагагічнай і навуковай рабоце: чытаў курс беларускай мовы ў БДУ, на лектарскіх курсах, у Белпедтэхнікуме. З першых дзён заснавання Інбелкульта ўдзельнічаў у рабоце Тэрміналагічнай камісіі, выступаў на Акадэмічнай канферэнцыі, выказваў свае думкі і меркаванні адносна рэформы правапісу (1926). З 1928 года – правадзейны член Беларускай акадэміі навук, дырэктар Інстытута навуковай мовы, у 1930 годзе прызначаны старшынёй Тэрміналагічнай камісіі. Выходзіць шмат яго навуковых артыкулаў па мове, гісторыі, літаратуры («Наш правапіс», «Родная мова і яе значэнне», «Памяткі старасвецкай беларускай мовы і пісьменства», «Да «рэвізіі» беларускага правапісу», «Гісторыя Вялікага княства Літоўска-Беларускага», «Бітва пад Грунвальдам у апісанні хронікі Быхаўца», «Кароткая гісторыя культурнага жыцця беларускага народа»). Як літаратуразнавец і крытык піша аб творах беларускіх пісьменнікаў і навукоўцаў [[litpers>алесь-гарун|Алеся Гаруна]], [[litpers>максім-гарэцкі|Максіма Гарэцкага]], Якуба Коласа, [[litpers>цішка-гартны|Цішкі Гартнага]], Я. Карскага, [[litpers>сцяпан-некрашэвіч|Сцяпана Некрашэвіча]], [[litpers>ян-чачот|Яна Чачота]], перарабляе на сучасную беларускую мову «[[tvory>вінцэнт-дунін-марцінкевіч/вінцэнт-дунін-марцінкевіч-пінская-шляхта-93|Пінскую шляхту]]» [[tvory>вінцэнт-дунін-марцінкевіч/творчасць-вінцэнта-дуніна-марцінкевіча|Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]], напісаную на пінчуцкай гаворцы. Выдаў падручнікі па беларускай мове для школ і тэхнікумаў «Школьная граматыка», «Фанетыка», «Марфалогія», «Сінтаксіс».\\
+У 1919-1920-х гадах супрацоўнічаў у газетах «Звон», «Беларусь», працаваў над «Практычнай граматыкай беларускай мовы» і [[слоўнік/хрэстаматыя|хрэстаматыяй]] беларускай літаратуры «Наша крыніца». З 1921 года адышоў ад грамадска-палітычнай дзейнасці і цалкам засяродзіўся на педагагічнай і навуковай рабоце: чытаў курс беларускай мовы ў БДУ, на лектарскіх курсах, у Белпедтэхнікуме. З першых дзён заснавання Інбелкульта ўдзельнічаў у рабоце Тэрміналагічнай камісіі, выступаў на Акадэмічнай канферэнцыі, выказваў свае думкі і меркаванні адносна рэформы правапісу (1926). З 1928 года – правадзейны член Беларускай акадэміі навук, дырэктар Інстытута навуковай мовы, у 1930 годзе прызначаны старшынёй Тэрміналагічнай камісіі. Выходзіць шмат яго навуковых артыкулаў па мове, гісторыі, літаратуры («Наш правапіс», «Родная мова і яе значэнне», «Памяткі старасвецкай беларускай мовы і пісьменства», «Да «рэвізіі» беларускага правапісу», «Гісторыя Вялікага княства Літоўска-Беларускага», «Бітва пад Грунвальдам у апісанні хронікі Быхаўца», «Кароткая гісторыя культурнага жыцця беларускага народа»). Як літаратуразнавец і крытык піша аб творах беларускіх пісьменнікаў і навукоўцаў [[постаці/алесь-гарун|Алеся Гаруна]], [[постаці/максім-гарэцкі|Максіма Гарэцкага]], Якуба Коласа, [[постаці/цішка-гартны|Цішкі Гартнага]], Я. Карскага, [[постаці/сцяпан-некрашэвіч|Сцяпана Некрашэвіча]], [[постаці/ян-чачот|Яна Чачота]], перарабляе на сучасную беларускую мову «[[творы/вінцэнт-дунін-марцінкевіч/вінцэнт-дунін-марцінкевіч-пінская-шляхта-93|Пінскую шляхту]]» [[творы/вінцэнт-дунін-марцінкевіч/творчасць-вінцэнта-дуніна-марцінкевіча|Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]], напісаную на пінчуцкай гаворцы. Выдаў падручнікі па беларускай мове для школ і тэхнікумаў «Школьная граматыка», «Фанетыка», «Марфалогія», «Сінтаксіс».\\
 Максім Гарэцкі, падкрэсліваючы талент Лёсіка-празаіка, нацыянальны характар яго творчасці, багатую палітру вобразна-маляўнічых сродкаў глыбокае веданне беларускага жыцця, адзначаў што «гэтага слаўнага пісьменніка чакае яшчэ слаўнейшая будучыня».\\
-Але тут Максім Гарэцкі памыліўся. Слаўнага сына беларускай зямлі Язэпа Лёсіка чакала зусім адваротнае. 17 ліпеня 1930 года падчас адпачынку на Каўказе (Мацэста), куды пісьменнік паехаў паправіць страчанае ў сібірскай ссылцы здароўе, ён быў арыштаваны органамі НКУС. Яго абвінавацілі ва ўдзеле ў міфічным «Саюзе вызвалення Беларусі», пазбавілі звання акадэміка, выслалі ў 1931 годзе на 5 гадоў у Камышын, куды да яго ў 1933 годзе прыехала сям’я (Язэп Лёсік быў жанаты з дачкой [[litpers>ядвігін-ш|Ядвігіна Ш.]] Вандай Лявіцкай), што вельмі рэдка здаралася. У 1934 годзе пісьменнік быў амніставаны, аднак вярнуцца ў Мінск яму не дазволілі. Сям’я Лёсікаў пасялілася на Браншчыне, дзе Язэп Лёсік змог уладкавацца настаўнікам у Малавышкаўскую школу. Хутка яму адмовілі там у працы, давялося пераехаць у в. Дубаўка Саратаўскай вобласці. Восенню 1937 года Лёсікі пераехалі ў г. Аткарск, дзе Язэп Лёсік выкладаў у педгэхнікуме рускую мову і літаратуру і напісаў сваю апошнюю працу «Сінтаксіс рускай мовы» для педвучылішчаў. 25 чэрвеня 1938 года яго зноў арыштавалі і 1 красавіка 1940 года расстралялі. Яму тады было 57 гадоў.
+Але тут Максім Гарэцкі памыліўся. Слаўнага сына беларускай зямлі Язэпа Лёсіка чакала зусім адваротнае. 17 ліпеня 1930 года падчас адпачынку на Каўказе (Мацэста), куды пісьменнік паехаў паправіць страчанае ў сібірскай ссылцы здароўе, ён быў арыштаваны органамі НКУС. Яго абвінавацілі ва ўдзеле ў міфічным «Саюзе вызвалення Беларусі», пазбавілі звання акадэміка, выслалі ў 1931 годзе на 5 гадоў у Камышын, куды да яго ў 1933 годзе прыехала сям’я (Язэп Лёсік быў жанаты з дачкой [[постаці/ядвігін-ш|Ядвігіна Ш.]] Вандай Лявіцкай), што вельмі рэдка здаралася. У 1934 годзе пісьменнік быў амніставаны, аднак вярнуцца ў Мінск яму не дазволілі. Сям’я Лёсікаў пасялілася на Браншчыне, дзе Язэп Лёсік змог уладкавацца настаўнікам у Малавышкаўскую школу. Хутка яму адмовілі там у працы, давялося пераехаць у в. Дубаўка Саратаўскай вобласці. Восенню 1937 года Лёсікі пераехалі ў г. Аткарск, дзе Язэп Лёсік выкладаў у педгэхнікуме рускую мову і літаратуру і напісаў сваю апошнюю працу «Сінтаксіс рускай мовы» для педвучылішчаў. 25 чэрвеня 1938 года яго зноў арыштавалі і 1 красавіка 1940 года расстралялі. Яму тады было 57 гадоў.
 Крыніца: Расстраляная літаратура: творы беларускіх пісьменнікаў, загубленых карнымі органамі бальшавіцкай улады / уклад. Л. Савік, М. Скоблы, К. Цвіркі, прадм. А. Сідарэвіча, камент. М. Скоблы, К. Цвіркі. – Мінск: Кнігазбор, 2008. – 696 с. [8] с.: іл. – («Беларускі кнігазбор»: Серыя 1. Мастацкая літаратура).