Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- постаці:эліза-ажэшка [2025/08/22 11:14] – створана - знешняе змена 127.0.0.1
+++ постаці:эліза-ажэшка [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 22: / Радок 22: @@
 У 1872 годзе Эліза Ажэшка апублікавала аповесць "Пан Граба", і з гэтага часу варшаўская літаратурная крытыка загаварыла пра маладую пісьменніцу. Твор атрымаў станоўчыя водгукі, у тым ліку і знакамітага на тыя часы Г. Сянкевіча.\\
 Складаныя жыццёвыя абставіны, якія змушалі Э. Ажэшку ўступіць у змаганне з існуючым кансерватыўна-мяшчанскім поглядам на свет яе правінцыяльнага асяроддзя, абумовілі цэнтральны матыў як згаданага, так і будучых твораў пісьменніцы — ім стала самарэалізацыя чалавека, нягледзячы на ўсе тыя перашкоды, якія ствараюць яму сацыяльна-грамадскія ўмовы. Менавіта яны ператвараюць жанчыну з паўнацэннай асобы ў забаўку для мужчын, з яўрэя робяць закладніка гета, з селяніна — ахвяру цямноты.\\
-Становішча жанчыны ў тагачасным грамадстве робіцца адной з цэнтральных тэм [[bellit>эліза-ажэшка/творчасць-элізы-ажэшкі|творчасці Элізы Ажэшкі]]. У 1873 годзе яна публікуе аповесць "Марта", якая прынесла ёй не толькі літаратурнае прызнанне, але і высунула пісьменніцу ў лідары польскага руху феміністак. Эліза Ажэшка робіцца папулярнай не толькі ў Польшчы, але і за яе межамі. Галоўная думка гэтага твора — змяніць становішча жанчыны ў грамадстве, адукаваць яе, надаць ёй грамадзянскія правы, падрыхтаваць да працы.\\
+Становішча жанчыны ў тагачасным грамадстве робіцца адной з цэнтральных тэм [[творы/эліза-ажэшка/творчасць-элізы-ажэшкі|творчасці Элізы Ажэшкі]]. У 1873 годзе яна публікуе аповесць "Марта", якая прынесла ёй не толькі літаратурнае прызнанне, але і высунула пісьменніцу ў лідары польскага руху феміністак. Эліза Ажэшка робіцца папулярнай не толькі ў Польшчы, але і за яе межамі. Галоўная думка гэтага твора — змяніць становішча жанчыны ў грамадстве, адукаваць яе, надаць ёй грамадзянскія правы, падрыхтаваць да працы.\\
 Пазітывісцкія задачы ставіла перад сабой маладая пісьменніца і ў іншых творах, напісаных у прамежку паміж 1874 і 1877 гадамі. Аповесці "Элі Маковер", "Сям'я Брохвічаў" і іншыя мелі на мэце выпрацаваць для суродзічаў і землякоў Элізы Ажэшкі невялікую практычную праграму вырашэння маральных праблем, з якімі людзі сутыкаюцца штодзённа. Жыццё ў ціхім правінцыяльным Гродне давала пісьменніцы выдатную мажлівасць бліжэй пазнаёміцца з яго насельнікамі. Адначасова Э. Ажэшка настойліва працуе над сваёй самаадукацыяй. Яна вывучае старажытнасць, звяртаецца да прыродазнаўчых навук, настойліва штудзіруе працы тагачасных еўрапейскіх філосафаў, найперш пазітывістаў Фогта, Конта, Міля. Багатую хатнюю бібліятэку, якая засталася ў спадчыну ад бацькі, Эліза рэгулярна папаўняе новымі кнігамі, перыядычнымі выданнямі на польскай, рускай, французскай мовах. У выніку яна змагла настолькі пашырыць свае духоўныя далягляды, што з часам стала адной з самых адукаваных інтэлектуалак свайго часу. У гродзенскі домік Э. Ажэшкі ідуць лісты з розных бакоў свету. Ёй пішуць стваральнікі вядомага расійскага часопіса "Русская мысль" У. Лаўроў і В. Гольцаў, знакаміты ўкраінскі пісьменнік I. Франко, рэдактар варшаўскага часопіса "Вісла" вучоны Ян Карловіч, вядомы тагачасны польскі крытык і літаратуразнавец Аўрэлі Драгашэўскі і інш. З Э. Ажэшкай сустракаюцца і падтрымліваюць сяброўскія кантакты Марыя Канапіцкая, Уладзіслаў Рэймант, прафесар Варшаўскага універсітэта Генрык Нусбаўм, тэатральны крытык Юзаф Катарбінскі і інш. Неаднаразова быў госцем яе гродзенскага дому і Францішак Багушэвіч. Менавіта Э. Ажэшцы, прызнанай і вядомай польскай пісьменніцы, чытаў ён свае беларускамоўныя творы. І (што вельмі істотна) менавіта яна заахвочвала пісьменніка пісаць на роднай мове. "Быў у мяне нядаўна пан Багушэвіч, — пісала Э. Ажэшка Я. Карловічу, — і чытаў мне казку — доўгую, поўную фантазіі, цудоўную, якую напісаў па-беларуску. Гэта прыгожы талент. Польскія вершы яго слабыя, але беларускія, на мой погляд, выдатныя. Трэба было б усімі сіламі заклікаць яго да працы ў гэтым напрамку" (ліст ад 22 лютага 1888 года).\\
 Дэмакратычныя погляды Элізы Ажэшкі выяўляліся ў яе стаўленні не толькі да беларускага народа, але і да ўсіх пагарджаных і пераследаваных народаў свету. I найперш яўрэяў. Сур'ёзныя заняткі гісторыяй яўрэйства, яго тагачасным становішчам у Еўропе, якія Эліза Ажэшка праводзіла пад кіраўніцтвам сяброў-эрудытаў, сталі падрыхтоўчым этапам для працы над аповесцю "Меір Эзафовіч" (1878), што прынесла пісьменніцы сусветную славу.\\
@@ Радок 28: / Радок 28: @@
 Падзяляючы погляды пазітывістаў, пісьменніца не толькі ў сваёй творчасці, але і ў рэальным жыцці імкнецца зрабіць нешта карыснае для свайго народа, змагаецца за нацыянальнае вызваленне не зброяй, а словам, учынкам. Адным з кірункаў такой стваральнай працы стала для Ажэшкі актыўнае супраціўленне гвалтоўнай русіфікацыі этнічна беларускіх тэрыторый, якая праводзілася пад сцягам барацьбы з польскім элементам. У 1879 годзе Эліза Ажэшка арганізоўвае ў Вільні кніжнае выдавецтва, якое адыграла велізарную ролю ў супрацьдзеянні расійскай палітыцы. За два з паловай гады яго існавання тут былі выдадзены 22 назвы кніг, два літоўскія календары і некалькі нумароў гумарыстычнага часопіса "Альфабэт". Аднак неўзабаве пісьменніцу напаткала вялікае маральнае расчараванне. Улады даволі хутка разабраліся ў сутнасці яе выдавецкай дзейнасці. Выдавецтва было зачынена, а сама Ажэшка на тры гады інтэрнавана ў Гродна, пазней тэрмін быў павялічаны да пяці гадоў. Яна зразумела, што ў існуючых умовах немагчымая ні грамадская, ні культурная дзейнасць.\\
 Такім чынам, з 1882 года па 1887 год Э. Ажэшка змушана не пакідаць Гродна, бо знаходзіцца пад наглядам паліцыі. Пісьменніца цалкам аддаецца творчай працы, яна бярэцца за ажыццяўленне сваёй даўняй задумы: напісаць цыкл твораў, прысвечаных сучаснасці, так званую групу "Зданяў". Гэта былі аповесці "Здань" (1880), "Сільвек Магільшчык" (1881), "Зыгмунт Лавіч і ягоныя таварышы" (1882) і інш. У гэтых творах пісьменніца аналізуе тыя складаныя грамадскія працэсы, якія лічыць найбольш небяспечнымі для родных мясцін. Да ліку іх яна слушна адносіць сацыялізм, рускае народніцтва і амаральнасць.\\
-Аднак найвялікшую славу і поспех прыносяць ёй не гэтыя аповесці, а творы, прысвечаныя жыццю беларускай вёскі. Уласны жыццёвы вопыт, а яшчэ судовая практыка гродзенскага адваката Станіслава Нагорскага, блізкага сябра пісьменніцы на працягу ўсяго яе жыцця ў Гродне, а пазней і мужа (шлюб Ажэшкі з Нагорскім адбыўся ў 1894 годзе), дапамагаюць ёй напісаць "[[bellit>эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-нізіны|Нізіны]]" (1884), "[[bellit>эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-дзюрдзі|Дзюрдзі]]" (1885), а ў 1899 годзе аповесць [[bellit>эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-хам-аналіз-аповесці|"Хам"]]. Гэтыя творы —лепшыя ў спадчыне пісьменніцы. Тут знайшлі адлюстраванне яе маральныя прынцыпы і дэмакратычныя погляды. У аповесці "Нізіны" яна паказвае тыя складаныя працэсы, што адбываюцца ў парэформеннай беларускай вёсцы, дзе захаваліся рэшткі прыгоннага права і разам з тым усё мацней заяўляюць пра сябе капіталістычныя тэндэнцыі.\\
+Аднак найвялікшую славу і поспех прыносяць ёй не гэтыя аповесці, а творы, прысвечаныя жыццю беларускай вёскі. Уласны жыццёвы вопыт, а яшчэ судовая практыка гродзенскага адваката Станіслава Нагорскага, блізкага сябра пісьменніцы на працягу ўсяго яе жыцця ў Гродне, а пазней і мужа (шлюб Ажэшкі з Нагорскім адбыўся ў 1894 годзе), дапамагаюць ёй напісаць "[[творы/эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-нізіны|Нізіны]]" (1884), "[[творы/эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-дзюрдзі|Дзюрдзі]]" (1885), а ў 1899 годзе аповесць [[творы/эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-хам-аналіз-аповесці|"Хам"]]. Гэтыя творы —лепшыя ў спадчыне пісьменніцы. Тут знайшлі адлюстраванне яе маральныя прынцыпы і дэмакратычныя погляды. У аповесці "Нізіны" яна паказвае тыя складаныя працэсы, што адбываюцца ў парэформеннай беларускай вёсцы, дзе захаваліся рэшткі прыгоннага права і разам з тым усё мацней заяўляюць пра сябе капіталістычныя тэндэнцыі.\\
-У "Нізінах", таксама як і ў іншых творах, прысвечаных беларускаму жыццю, Эліза Ажэшка актыўна выкарыстоўвае беларускую лексіку, народны фальклор. Тут найбольш выразна адлюстраваўся культ роднай старонкі, якую ўслед за [[litpers>адам-міцкевіч|Адамам Міцкевічам]] яго нашчадкі, у тым ліку і Эліза Ажэшка, называюць гістарычнай Літвой. Як некалі Адам Міцкевіч у славутым "Пане Тадэвушы", Эліза Ажэшка з замілаваннем апісвае беларускія краявіды, славіць простую стваральную працу звычайных людзей, іхняе жыццё на лоне прыроды.\\
+У "Нізінах", таксама як і ў іншых творах, прысвечаных беларускаму жыццю, Эліза Ажэшка актыўна выкарыстоўвае беларускую лексіку, народны фальклор. Тут найбольш выразна адлюстраваўся культ роднай старонкі, якую ўслед за [[постаці/адам-міцкевіч|Адамам Міцкевічам]] яго нашчадкі, у тым ліку і Эліза Ажэшка, называюць гістарычнай Літвой. Як некалі Адам Міцкевіч у славутым "Пане Тадэвушы", Эліза Ажэшка з замілаваннем апісвае беларускія краявіды, славіць простую стваральную працу звычайных людзей, іхняе жыццё на лоне прыроды.\\
 Гэтую замілаванасць да роднай старонкі, гэтую шчырую адданасць роднаму краю заўважалі ў творчасці пісьменніцы яе сучаснікі і найперш землякі, тыя, хто, як і Э. Ажэшка, крэўнымі повязямі быў з'яднаны з беларускай зямлёй.\\
 Да ліку лепшых у творчай спадчыне Элізы Ажэшкі належыць і аповесць "Дзюрдзі", названая паводле прозвішча герояў — беларускіх сялян, што ўчынілі страшнае злачынства: забілі кабету. Пісьменніца даследуе вытокі іхняга жорсткага ўчынку, псіхалагічна пераканальна паказвае шлях кожнага з чатырох Дзюрдзяў да той нянавісці, што штурханула іх на гэты крок, сярод шматлікіх чыннікаў псіхалагічна-асабістага характару галоўнае месца ўсё ж займае спрадвечная цемната, якая змушае сялян бачыць у вобліку сімпатычнай гаспадарлівай кавалёвай жонкі Пятрусі прадстаўніцу містычных цёмных сіл чараўніцу і вядзьмарку.\\
-Шчырая, непаказная цікавасць да беларускага жыцця, побыту і звычаяў беларускага народа яскрава выявілася і ў краязнаўчым [[slounik>нарыс|нарысе]] пісьменніцы, які яна друкавала на працягу некалькіх гадоў (з 1888 па 1892) у часопісе "Вісла". Нарыс мае паэтычную назву "Людзі і кветкі над Нёманам", якая цалкам адпавядае зместу.\\
+Шчырая, непаказная цікавасць да беларускага жыцця, побыту і звычаяў беларускага народа яскрава выявілася і ў краязнаўчым [[слоўнік/нарыс|нарысе]] пісьменніцы, які яна друкавала на працягу некалькіх гадоў (з 1888 па 1892) у часопісе "Вісла". Нарыс мае паэтычную назву "Людзі і кветкі над Нёманам", якая цалкам адпавядае зместу.\\
 Зрэшты, дэмакратычныя прынцыпы Элізы Ажэшкі выяўляліся не толькі ў яе творчасці. На працягу ўсяго жыцця яна як магла імкнулася паспрыяць чужой бядзе, дапамагчы людзям, побач з якімі жыла. Паказальнымі з'яўляюцца яе паводзіны падчас вялікай бяды-пажару 1885 года ў Гродне. Тады згарэў і дом самой пісьменніцы, аднак менавіта яна прыняла актыўны ўдзел у грамадзянскай акцыі дапамогі пагарэльцам.\\
-I ўсё ж жыццёвыя клопаты і беды ніколі не засланялі для Э. Ажэшкі яе галоўнай мэты — творчай працы, працы над словам і са словам, у якім яна выказвала свой боль і сваё разуменне нацыянальна-вызваленчага руху, з якім звязвала будучыню роднага краю. У 1887 годзе пабачыў свет найбольш значны і дасканалы твор пісьменніцы — раман [[bellit>эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-над-нёманам|"Над Нёманам"]], прысвечаны асэнсаванню падзей паўстання 1863 года. Якраз тут яна змагла перадаць словамі непаўторную аўру свайго роднага беларускага краю: гродзенскіх ваколіц, берагоў Нёмана.\\
+I ўсё ж жыццёвыя клопаты і беды ніколі не засланялі для Э. Ажэшкі яе галоўнай мэты — творчай працы, працы над словам і са словам, у якім яна выказвала свой боль і сваё разуменне нацыянальна-вызваленчага руху, з якім звязвала будучыню роднага краю. У 1887 годзе пабачыў свет найбольш значны і дасканалы твор пісьменніцы — раман [[творы/эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-над-нёманам|"Над Нёманам"]], прысвечаны асэнсаванню падзей паўстання 1863 года. Якраз тут яна змагла перадаць словамі непаўторную аўру свайго роднага беларускага краю: гродзенскіх ваколіц, берагоў Нёмана.\\
 У рамане Эліза Ажэшка закранае тэму, актуальную і для сучаснай літаратуры: тэму знішчэння родных каранёў, пад якім і яна мае на ўвазе і карані гістарычныя. Шлюб Юстыны з Янам — гэта вяртанне дзяўчыны да сваіх вытокаў, да роднай зямлі, у тое асяроддзе, якое шчыра і паслядоўна захоўвае традыцыі сваіх далёкіх продкаў.\\
-У адрозненне ад многіх сучаснікаў пісьменніца ніколі паводле сваіх поглядаў не была кансерватыўнай, яна імкнулася ўсвядоміць і зразумець новыя тэндэнцыі і плыні, што ўзнікалі ў тагачасным мастацтве, нават такія далёкія ад яе творчай практыкі, як мадэрнізм. Аповесць "Меланхолікі" (1896) — гэта ідэйная спрэчка пісьменніцы з [[slounik>дэкаданс|дэкадансам]], аднак сурова асуджаючы яго, яна імкнецца вытлумачыць, адкуль ён бярэ свае вытокі.\\
+У адрозненне ад многіх сучаснікаў пісьменніца ніколі паводле сваіх поглядаў не была кансерватыўнай, яна імкнулася ўсвядоміць і зразумець новыя тэндэнцыі і плыні, што ўзнікалі ў тагачасным мастацтве, нават такія далёкія ад яе творчай практыкі, як мадэрнізм. Аповесць "Меланхолікі" (1896) — гэта ідэйная спрэчка пісьменніцы з [[слоўнік/дэкаданс|дэкадансам]], аднак сурова асуджаючы яго, яна імкнецца вытлумачыць, адкуль ён бярэ свае вытокі.\\
 Шмат расчараванняў і перашкод было на жыццёвай і творчай дарозе самой Элізы Ажэшкі. Яе творы двойчы вылучаліся на атрыманне Нобелеўскай прэміі, аднак перавага была аддадзена раманам Генрыка Сянкевіча. Не заўсёды належным чынам ацэньвала яе творчы даробак і тагачасная крытыка. Няпроста было жыць і ва ўмовах пастаяннага пераследу царскіх улад, якія нават пасля смерці Элізы Ажэшкі наладзілі суд над яе кнігай "Głoria victis", дзе ў аднайменным апавяданні яна аддала даніну пашаны не толькі Рамуальду Траўгуту, але і ўсім безымянным героям паўстання 1863 года. Але пісьменніца ніколі не губляла веры ў шчаслівую будучыню роднага краю, у перамогу нацыянальна-вызваленчай барацьбы. Дзеля вызвалення роднага краю яна зрабіла ўсё, што змагла, — і словам, і ўчынкам.\\
 Эліза Ажэшка памерла 18 траўня 1910 года ў сваім родным горадзе Гродне.
@@ Радок 44: / Радок 44: @@
 ===== Падобныя старонкі =====
-  * [[bellit>эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-раманіха]]
+  * [[творы/эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-раманіха]]
-  * [[bellit>эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-хам-аналіз-аповесці]]
+  * [[творы/эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-хам-аналіз-аповесці]]
-  * [[bellit>эліза-ажэшка/творчасць-элізы-ажэшкі]]
+  * [[творы/эліза-ажэшка/творчасць-элізы-ажэшкі]]
-  * [[bellit>эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-зімовым-вечарам]]
+  * [[творы/эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-зімовым-вечарам]]
-  * [[bellit>эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-над-нёманам]]
+  * [[творы/эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-над-нёманам]]