Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- постаці:францішак-аляхновіч [2025/08/23 15:40] – vedybeadmin
+++ постаці:францішак-аляхновіч [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 14: / Радок 14: @@
 Назаўтра раніцай пасля арышту Францішка адпусцілі, але высветлілася, што набору на тэатральны курс не было. Ён уладкаваўся вольным слухачом літаратурна-гістарычнага факультэта Кракаўскага універсітэта, аднак правучыўся толькі адзін год. Яго неадольна прыцягвала да сябе сцэна.\\
 У 1904 г. Ф. Аляхновіч дабраўся да Варшавы і паступіў у драматычную школу пры музычным таварыстве. Яе ён паспяхова закончыў у 1907 г. і стаў акцёрам аднаго з польскіх вандроўных тэатраў.\\
-Адпрацаваўшы сезон, Францішак Аляхновіч зноў прыехаў у Вільню. Тут ужо даволі актыўна ладзілася беларускае культурнае жыццё, шырылася, набірала моц нацыянальнае Адраджэнне. Рэй вялі браты Іван Луцкевіч і [[litpers>антон-луцкевіч|Антон Луцкевіч]]. Духоўным асяродкам стала газета «Наша ніва», вакол якой групаваліся лепшыя літаратурныя сілы, увогуле дзеячы беларускай культуры. Але нацыянальны тэатральны калектыў пакуль не існаваў, яго неабходна было яшчэ ствараць, па крупінках збіраць, гуртаваць сілы. Таму Аляхновіч, не атрымаўшы месца па спецыяльнасці, вымушаны быў зарабляць на хлеб надзённы рэпарцёрскай працай у польскамоўных перыядычных выданнях.\\
+Адпрацаваўшы сезон, Францішак Аляхновіч зноў прыехаў у Вільню. Тут ужо даволі актыўна ладзілася беларускае культурнае жыццё, шырылася, набірала моц нацыянальнае Адраджэнне. Рэй вялі браты Іван Луцкевіч і [[постаці/антон-луцкевіч|Антон Луцкевіч]]. Духоўным асяродкам стала газета «Наша ніва», вакол якой групаваліся лепшыя літаратурныя сілы, увогуле дзеячы беларускай культуры. Але нацыянальны тэатральны калектыў пакуль не існаваў, яго неабходна было яшчэ ствараць, па крупінках збіраць, гуртаваць сілы. Таму Аляхновіч, не атрымаўшы месца па спецыяльнасці, вымушаны быў зарабляць на хлеб надзённы рэпарцёрскай працай у польскамоўных перыядычных выданнях.\\
 Пачаткам сапраўднага адраджэння ў XX ст. нашага сцэнічнага мастацтва трэба лічыць Першую беларускую вечарынку, наладжаную 12 лютага 1910 года ў Віленскім клубе чыгуначнікаў. Асобныя спробы арганізацыі тэатральных відовішчаў вяліся і раней, і небеспаспяхова. Першая ж беларуская вечарынка як бы кандэнсавала папярэднія намаганні і сталася на той час кульмінацыяй тэатральнага аматарскага руху.\\
 Але зноў удар лёсу. На той час Аляхновіч рэдагаваў польскамоўны гумарыстычны часопіс «Реrkunas», у якім з'явіўся артыкул, дзе нібыта заклікалася скінуць існуючую ўладу і зневажаліся нябесныя сілы. Выдаўца паклікалі на допыт, над яго галавою навісла пагроза турэмнага зняволення. I, ратуючыся ад яго, Францішак Аляхновіч зноў тайна перасякае дзяржаўную мяжу, перабіраецца ў Галіцыю, якая належала тады Аўстра-Венгрыі.\\
-Стварэнне ж беларускага нацыянальнага тэатра ўсклаў на свае плечы Ігнат Буйніцкі, потым яго справу прадоўжыў акцёр і рэжысёр Фларыян Ждановіч. А Аляхновіч змушаны быў выступаць — на Галіччыне ў польскіх вандроўных калектывах, прытым з-за перасцярогі пад [[slounik>псеўданім|псеўданімам]] Юры Монвід. (Пазней гэтым прозвішчам ён будзе падпісваць і шэраг сваіх літаратурных твораў.)\\
+Стварэнне ж беларускага нацыянальнага тэатра ўсклаў на свае плечы Ігнат Буйніцкі, потым яго справу прадоўжыў акцёр і рэжысёр Фларыян Ждановіч. А Аляхновіч змушаны быў выступаць — на Галіччыне ў польскіх вандроўных калектывах, прытым з-за перасцярогі пад [[слоўнік/псеўданім|псеўданімам]] Юры Монвід. (Пазней гэтым прозвішчам ён будзе падпісваць і шэраг сваіх літаратурных твораў.)\\
 Ішоў час, у грамадстве адбыліся сякія-такія дэмакратычныя зрухі. Так, у 1913 г. у Расійскай імперыі ў сувязі з 300-годдзем дынастыі Раманавых аб'явілі амністыю. Абрадаваны і абнадзеяены такой падзеяй Аляхновіч зноў вяртаецца ў Вільню і па ўласнай ініцыятыве прыходзіць да пракурора, каб зняў з яго абвінавачванні. Па першым пункце судовага выраку Францішку Аляхновічу даравалі, а вось за другі (зневажанне нябесных сіл) засадзілі на год у турму. Акурат там, у віленскіх Лукішках, ён і заняўся драматургічнай дзейнасцю — прыдаўся журналісцкі вопыт. Там ён напісаў сваю першую п'есу пра Вільню і віленчукоў «На Антокалі» — спачатку на польскай мове, а потым пераклаў на беларускую. У турме з'явіліся задумы і новых драматычных твораў.\\
 Калі ў 1915 г. Францішак Аляхновіч выйшаў з турмы, ужо ішла першая сусветная вайна. Вільня — колішні асяродак беларускай культуры, цэнтр даволі магутнага руху за яе адраджэнне — духоўна вельмі збяднела. Спынілася выданне «Нашай нівы», абсалютная большасць яе супрацоўнікаў, пісьменнікаў, увогуле дзеячаў культуры перад нямецкай акупацыяй з'ехала адсюль. Аляхновіч жа застаецца ў родным горадзе. Тут яшчэ пакуль дзейнічаў толькі Беларускі музычна-драматычны гурток — напаўпрафесійны тэатральны калектыў. I Аляхновіч прымае ўдзел у яго працы — ставіць спектаклі, выконвае асобныя ролі. Але ўмовы для творчасці падчас нямецкай акупацыі былі надзвычай цяжкія, і гурток неўзабаве распаўся.\\
 Чым толькі не займаўся Францішак Аляхновіч, каб неяк пракарміць сям'ю: афармляў розныя шыльды, малярнічаў, працаваў пажарнікам, кантралёрам электрасетак, выхавальнікам дзіцячага прытулку пад Вільняй. Жылося голадна і холадна. I ўсё ж знаходзіў час для творчасці.\\
 Стараннямі I. Луцкевіча ўдалося дабіцца ад акупацыйных нямецкіх улад дазволу на дзейнасць у Вільні Беларускага клуба. Ён адкрыўся 1 чэрвеня 1916 г. Пры гэтым клубе Францішак Аляхновіч арганізаваў Беларускую дрематычную дружыну. Сфармаваў яе з акцёраў былога Беларускага музычна-драматычнага гуртка, а таксама з запрошаных новых выканаўцаў. Каб сабраць пэўныя сродкі на дапамогу пацярпелым ад вайны, калектыў наладжваў музычна-вакальныя вечары, арганізаваў кабарэ, дзе выконваліся арыгінальныя куплеты, эстрадныя жарты і іншыя нумары.\\
-Але Францішак Аляхновіч гарэў жаданнем стварыць беларускі прафесійны тэатр, развіваць айчыннае тэатральнае мастацтва. Дзякуючы яго намаганням, 10 кастрычніка 1916 г. быў пастаўлены на віленскай сцэне першы драматычны спектакль «[[творы/эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-хам-аналіз-аповесці|Хам]]» паводле [[litpers>эліза-ажэшка|Элізы Ажэшкі]]. А 27 снежня таго ж года адбылася прэм'ера спектакля «На Антокалі», якая была цёпла сустрэта гледачамі і прайшла з поспехам. Для развіцця тэатральнага мастацтва на Беларусі не ставала галоўнага — новага рэпертуару, і Ф. Аляхновіч, нягледзячы на вялікую занятасць па працы на кавалак хлеба, самым актыўным чынам бярэцца за яго стварэнне. Дастаткова сказаць, што толькі ў 1916-1917 гадах з-пад яго пяра выходзіць аж шэсць драматычных твораў — «На вёсцы», «Бутрым Няміра», «Манька», «Базылішк», «У лясным гушчары», «Калісь».\\
+Але Францішак Аляхновіч гарэў жаданнем стварыць беларускі прафесійны тэатр, развіваць айчыннае тэатральнае мастацтва. Дзякуючы яго намаганням, 10 кастрычніка 1916 г. быў пастаўлены на віленскай сцэне першы драматычны спектакль «[[творы/эліза-ажэшка/эліза-ажэшка-хам-аналіз-аповесці|Хам]]» паводле [[постаці/эліза-ажэшка|Элізы Ажэшкі]]. А 27 снежня таго ж года адбылася прэм'ера спектакля «На Антокалі», якая была цёпла сустрэта гледачамі і прайшла з поспехам. Для развіцця тэатральнага мастацтва на Беларусі не ставала галоўнага — новага рэпертуару, і Ф. Аляхновіч, нягледзячы на вялікую занятасць па працы на кавалак хлеба, самым актыўным чынам бярэцца за яго стварэнне. Дастаткова сказаць, што толькі ў 1916-1917 гадах з-пад яго пяра выходзіць аж шэсць драматычных твораў — «На вёсцы», «Бутрым Няміра», «Манька», «Базылішк», «У лясным гушчары», «Калісь».\\
 У неакупаваным пакуль Мінску жылося і працавалася значна лепш. У красавіку 1917 г. пад мастацкім кіраўніцтвам Фларыяна Ждановіча гам адкрыўся прафесійны тэатр — Першае таварыства беларускай драмы і камедыі, развівалася, віравала сцэнічнае мастацтва. I паступова ў Ф. Аляхновіча выспявае рашэнне — падацца, чаго б гэта ні каштавала, у Мінск, пашукаць там сваё шчасце. Уласныя памкненні і душэўны парыў Аляхновіч значна пазней выказаў вуснамі цэнтральнага героя Васіля ў самай аўтабіяграфічнай п'есе «[[творы/францішак-аляхновіч/францішак-аляхновіч-няскончаная-драма|Няскончаная драма]]».\\
 Францішак Аляхновіч накіраваўся ў Мінск у чэрвені 1918 г. Дабіраўся ў асноўным пешшу. Як і звычайна, амаль з пустымі кішэнямі. Каля Маладзечна падсеў на вазок да нейкіх шляхцянак і, выдаючы сябе за фурмана, без пропуска пераадолеў лінію нямецкага фронту. З'явіўся ў Мінск, здаецца, на сёмыя суткі падарожжа, галодны, абарваны, ледзьве не босы. Уладкаваўся на працу ў Першае таварыства беларускай драмы і камедыі. Неўзабаве паставіў там сваю п'есу «Бутрым Няміра», сыграў у спектаклі галоўную ролю і — нарэшце, яму пасміхнулася вялікая ўдача лёсу, — займеў, бадай, такі ж вялікі і шумны поспех, пра які трызніў герой «Няскончанай драмы». Гэта быў той рэдкі выпадак у тэатральнай гісторыі, калі яшчэ з вечара невядомы публіцы аўтар і акцёр назаўтра прачынаўся агульнапрызнаным і знакамітым.\\
@@ Радок 31: / Радок 31: @@
 Ствараючы беларускі нацыянальны рэпертуар, Францішак Аляхновіч не пакідае ідэі арганізацыі ў Вільні тэатра. У пачатку 20-х гадоў ён сабраў раз'язную трупу акцёраў, падрыхтаваў некалькі спектакляў і дабіўся ад польскіх улад дазволу на паказ іх на перыферыі — у Лідзе, Ашмянах, Радашковічах і інш. Але пастаянна дзеючага прафесійнага тэатра Францішку Аляхновічу стварыць не ўдалося. Ён зноў аддаецца журналісцкай працы, выступае з артыкуламі, нарысамі, рэпартажамі. У 1921-1923 гг. рэдагуе газету «Беларускі звон». Адначасова імкнецца ўпарадкаваць свой драматургічны багаж.\\
 У першай палове 20-х гг. кіраўніцтва савецкай Беларусі, не маючы ў сябе адпаведнай паліграфічнай базы, прымае захады, каб наладзіць выпуск беларускіх кніжак у Берліне. Дачуўшыся пра гэта, Аляхновіч, пазбіраўшы свае п'есы, хоча выехаць туды. 3 Вільні дабіраецца да Коўна, каб там пераадолець літоўскую памежную мытню. Але задуманы план не здзейсніўся. Аляхновіча затрымалі, арыштавалі, а пасля допытаў выправілі зноў у Вільню. Бальшыня п'ес у 20-я гады друкавалася ў Вільні асобнымі выданнямі ці ў калектыўных зборніках, некаторыя публікаваліся ў перыядычным друку.\\
-1922 г. пры Беларускай гімназіі ў Вільні працавала Беларуская драматычная майстроўня, у задачы якой уваходзіла прапаганда нацыянальнага мастацтва ў Заходняй Беларусі. Меркавалася таксама, што з часам на яе аснове будзе ўтвораны прафесійны тэатр. Узначальваў майстроўню выкладчык гімназіі М. Красінскі. У 1923 г. рэжысіраваць і выступаць на сцэне быў запрошаны Ф. Аляхновіч, і майстроўня разгарнула даволі шырокую дзейнасць. Ставіліся творы В. Дуніна-Марцінкевіча, Я. Купалы, [[litpers>леапольд-родзевіч|Леапольда Родзевіча]], У. Галубка, самога Ф. Аляхновіча. Здавалася б, тэатральныя справы наладжваюцца. Але ў 1925 г. з-за палітычна-эканамічных варункаў майстроўня спыніла існаванне, і Ф. Аляхновіч зноў апынуўся па-за тэатрам. Задавальняцца даводзілася адно толькі рэдкімі пастаноўкамі з вучнямі Беларускай гімназіі.\\
+1922 г. пры Беларускай гімназіі ў Вільні працавала Беларуская драматычная майстроўня, у задачы якой уваходзіла прапаганда нацыянальнага мастацтва ў Заходняй Беларусі. Меркавалася таксама, што з часам на яе аснове будзе ўтвораны прафесійны тэатр. Узначальваў майстроўню выкладчык гімназіі М. Красінскі. У 1923 г. рэжысіраваць і выступаць на сцэне быў запрошаны Ф. Аляхновіч, і майстроўня разгарнула даволі шырокую дзейнасць. Ставіліся творы В. Дуніна-Марцінкевіча, Я. Купалы, [[постаці/леапольд-родзевіч|Леапольда Родзевіча]], У. Галубка, самога Ф. Аляхновіча. Здавалася б, тэатральныя справы наладжваюцца. Але ў 1925 г. з-за палітычна-эканамічных варункаў майстроўня спыніла існаванне, і Ф. Аляхновіч зноў апынуўся па-за тэатрам. Задавальняцца даводзілася адно толькі рэдкімі пастаноўкамі з вучнямі Беларускай гімназіі.\\
 Увогуле культурнае жыццё на «ўсходніх крэсах», г. зн. на беларускіх землях, якія адышлі паводле Рыжскай дамовы 1921 г. да Польшчы, станавілася ўсё больш складаным. Польскія санацыйныя ўлады душылі праявы беларускасці любымі сродкамі. Цяжкая атмасфера згушчалася і згушчалася. Што рабіць далей, дзе выйсце?\\
 Зноў спадзяванні пачалі звязвацца з Беларуссю, зноў, як і восем гадоў назад, больш і больш неадступна мроіўся там беларусам свой Ерусалім. 3 Беларусі прыходзілі добрыя весткі, захапленні. Дасведчаны ў жыццёвых і палітычных калізіях, Ф. Аляхновіч, вядома ж, не мог не ўсведамляць, што яны маглі мець і прапагандысцкую афарбоўку. А ўсё ж у Беларусі ў той час дзеелася і шмат станоўчага, пазітыўнага — распачатая беларусізацыя не толькі шырылася, а і ўзяла ўжо значныя вышыні. У Беларускім дзяржаўным тэатры найперш стараннямі Ф. Ждановіча было пастаўлена пяць п'ес Ф. Аляхновіча. У гэтым плане яшчэ больш шчыраваў У. Галубок. У арганізаваным ім тэатры за чатыры гады ён увасобіў аж восем драматычных твораў свайго старэйшага калегі.\\
@@ Радок 40: / Радок 40: @@
 Францішак Аляхновіч напярэдадні Новага, 1927 г. паехаў у Віцебск з новай, яшчэ невядомай п'есай «На крэсах» — папярэдне было дадзена абяцанне ставіць яго творы. А літаральна праз некалькі дзён яго, ужо як савецкага грамадзяніна, арыштавалі там і пад канвоем даставілі ў Мінск.\\
 У 1927 г. Ф. Аляхновіча засудзілі на дзесяць гадоў нібыта за шпіянаж на карысць Польшчы і саслалі ў Салаўкі. Пазней з аналагічнай фармулёўкай будуць рэпрэсаваны многія беларускія пісьменнікі, дзеячы культуры і навукі. Аляхновічу лёс наканаваў першым адкрыць іх вялікі спіс.\\
-снежня 1928 г, напярэдадні чарговай гадавіны абвяшчэння БССР, група буйнейшых пісьменнікаў і дзеячаў тэатра, культуры, сярод якіх былі [[litpers>янка-купала|Янка Купала]], [[litpers>якуб-колас|Якуб Колас]], [[litpers>максім-гарэцкі|Максім Гарэцкі]], [[litpers>змітрок-бядуля|Змітрок Бядуля]], Фларыян Ждановіч, [[litpers>уладзіслаў-галубок|Уладзіслаў Галубок]], звярнуліся да Старшыні Савета народных камісараў М. Галадзеда з хадайніцтвам аб памілаванні Ф. Аляхновіча.\\
+снежня 1928 г, напярэдадні чарговай гадавіны абвяшчэння БССР, група буйнейшых пісьменнікаў і дзеячаў тэатра, культуры, сярод якіх былі [[постаці/янка-купала|Янка Купала]], [[постаці/якуб-колас|Якуб Колас]], [[постаці/максім-гарэцкі|Максім Гарэцкі]], [[постаці/змітрок-бядуля|Змітрок Бядуля]], Фларыян Ждановіч, [[постаці/уладзіслаў-галубок|Уладзіслаў Галубок]], звярнуліся да Старшыні Савета народных камісараў М. Галадзеда з хадайніцтвам аб памілаванні Ф. Аляхновіча.\\
 Хадайніцтва разглядалася на закрытым пасяджэнні бюро ЦК КІ І(б)Б. На парадак дня было вынесена два пытанні: рэкамендацыя Уладзіслава Галубка на званне народнага артыста Беларусі і справа аб памілаванні Францішка Аляхновіча. Зноў парадокс: па першым пытанні было вынесена станоўчае рашэнне, а па другім — адмоўнае. А далей: у 1937 г. У. Галубка ў Мінску расстралялі, а Ф. Аляхновіч у гэты час быў у Вільні на волі.\\
 Цяжка сказаць, ці здолеў бы гулагаўскі вязень у надзвычай цяжкіх, катаржных умовах вытрываць усе дзесяць год. Але калі б дажыў да 1937 г., то далейшы шлях можна было прадказаць амаль напэўна. Ф. Аляхновіча арыштавалі б паўторна і прысудзілі б да расстрэлу, як і было ў тагачаснай рэальнасці з многімі-многімі іншымі пісьменнікамі і дзеячамі культуры.\\
-Ды яшчэ раз нечакана бліснула ўдача. Восенню 1933 г., амаль праз сем гадоў зняволення, Ф. Аляхновіча савецкія ўлады абмянялі на вязня польскай турмы, вядомага навукоўца і грамадска-палітычнага дзеяча Беларусі [[litpers>браніслаў-тарашкевіч|Браніслава Тарашкевіча]]. Наконт самога абмену выказваюцца розныя версіі і здагадкі. 3 упэўненасцю можна сцвярджаць адно: гэта была змова, проста нейкая драматургічная інтрыга польскай дэфензівы і савецкага ГПУ. Бо Ф. Аляхновіч, які заўсёды рэзка выступаў. супраць паланізацыі і каланізацыі насельніцтва ў акупаванай Заходняй Беларусі, быў зусім непатрэбны ў Польшчы, як і Б. Тарашкевіч у СССР, якога ўрэшце засудзілі і расстралялі, дарэчы, з тым самым, што і Аляхновіча, ілжывым абвінавачваннем — за шпіянаж на карысць Польшчы.\\
+Ды яшчэ раз нечакана бліснула ўдача. Восенню 1933 г., амаль праз сем гадоў зняволення, Ф. Аляхновіча савецкія ўлады абмянялі на вязня польскай турмы, вядомага навукоўца і грамадска-палітычнага дзеяча Беларусі [[постаці/браніслаў-тарашкевіч|Браніслава Тарашкевіча]]. Наконт самога абмену выказваюцца розныя версіі і здагадкі. 3 упэўненасцю можна сцвярджаць адно: гэта была змова, проста нейкая драматургічная інтрыга польскай дэфензівы і савецкага ГПУ. Бо Ф. Аляхновіч, які заўсёды рэзка выступаў. супраць паланізацыі і каланізацыі насельніцтва ў акупаванай Заходняй Беларусі, быў зусім непатрэбны ў Польшчы, як і Б. Тарашкевіч у СССР, якога ўрэшце засудзілі і расстралялі, дарэчы, з тым самым, што і Аляхновіча, ілжывым абвінавачваннем — за шпіянаж на карысць Польшчы.\\
 Францішак Аляхновіч (каторы ўжо раз!) вярнуўся ў Вільню. Радасць ад таго, што выжыў, змянілася скрухай — за час турэмнага зняволення распалася сям'я, і раней вельмі блізкія людзі сталіся чужымі. Цешыла тое, што творы яго не забыліся, п'есы ставіліся аматарскімі калектывамі Заходняй Беларусі, тэатрамі шэрагу замежных краін. I глыбока засмучала, што многія заходнебеларускія дзеячы дэмакратычнага кірунку, з якімі раней меў паразуменне, а то і цесныя кантакты, цяпер пад уплывам КПЗБ, бальшавіцкай прапаганды (польскі шпіён!) ад яго аддаліліся, сталі адчужанымі.\\
 У такіх вось складаных абставінах і сітуацыях Францішак Аляхновіч прыняўся за напісанне ўспамінаў, з якіх затым і склалася дакументальная аповесць «[[творы/францішак-аляхновіч/францішак-аляхновіч-у-капцюрох-гпу|У капцюрох ГПУ]]».\\