Пісьменства

Гэтая старонка толькі для чытання. Вы можаце паглядзець яе зыходны тэкст, але не можаце яго змяніць. Паведаміце адміністратару, калі лічыце, што гэта няправільна.
~~META:
title = Біяграфія Уладзіміра Караткевіча
&keywords = Улазімір, Караткевіч, біяграфія
&abstract = Чытаць біяграфію Улазіміра Караткевіча
&iftrue = nan
~~

====== Уладзімір Караткевіч ======
{{/images/karatkevich.jpg?272x350|Уладзімір Караткевіч}}Адзін з рэдкіх і дзіўных рамантыкаў нашага прагматычнага часу Уладзімір Караткевіч быў яшчэ пры жыцці прызнаны класікам сучаснай беларускай літаратуры. У 2015 яму магло б споўніцца 85 гадоў. Але лёсам аўтару многіх хрэстаматыйных твораў было наканавана даволі кароткае зямное жыццё. Гэта, безумоўна, не азначае, што яно скончылася. Нават для звычайных людзей хрысціянскага веравызнання жыццё ніколі не перапыняецца. Для асоб жа такога маштабу, як Уладзімір Караткевіч, Божы дар бессмяротнасці матэрыялізаваны яшчэ і ў творчай спадчыне пісьменніка. На гэты конт трапна выказаўся ў прадмове да двухтомніка ягоных выбраных твораў другі сусветна вядомы класік беларускай літаратуры [[постаці/васіль-быкаў|Васіль Быкаў]] (яшчэ пры жыцці Караткевіча): "Лепшыя з твораў Уладзіміра Караткевіча надоўга застануцца ў скарбонцы роднай літаратуры, бо на яго тэмы можна, напэўна, напісаць горш, а магчыма, і лепш, але напісаць так, як гэта зрабіў ён, не зможа ніхто. Мастакі з такім выразна адметным талентам, з такім своеасаблівым бачаннем свету нараджаюцца нячаста".//\\
// Нарадзіўся Уладзімір Сямёнавіч Караткевіч 26 лістапада 1930 года ў старажытным беларускім горадзе Орша. Бацька, Сямён Цімафеевіч, працаваў інспектарам у Аршанскім райфінаддзеле, маці, Надзея Васільеўна, скончыла Марыінскую гімназію ў Магілёве, працавала вясковай настаўніцай, а пасля заключэння шлюбу ўсю сваю душэўную дабрыню аддала мужу і дзецям. //\\
// Юнацкія гады Уладзіміра прыпалі на час ваеннага ліхалецця. Вайна застала Валодзю ў Маскве, куды ён прыехаў да сястры. Потым эвакуацыя – Разаншчына, Урал, некалькі разоў уцякаў на фронт. У 1943 годзе сям'я аб'ядналася ў Арэнбургу.//\\
//Пасля вызвалення Кіева некаторы час разам з маці жыў там у матчынай сястры, а затым у 1944 годзе сям'я вярнулася ў Оршу. Тут у сярэдняй школе, дзе вучыўся Уладзімір Караткевіч, на старонках рукапіснага часопіса "Званочак" убачылі свет яго юнацкія вершы і прыгодніцкая аповесць "Загадка Неферціці". У 1949 годзе ён паступае на аддзяленне рускай мовы і літаратуры філалагічнага факультэта Кіеўскага універсітэта імя [[творы/тарас-шаўчэнка/жыццё-і-творцасць-тараса-шаўчэнкі|Тараса Шаўчэнкі]]. Пасля заканчэння універсітэта працуе настаўнікам рускай мовы і літаратуры ў вёсцы Лесавічы, ў Кіеўскай вобласці.\\
Вясной 1955 года ён здае кандыдацкі мінімум і пачынае пісаць дысертацыю пра адлюстраванне паўстання 1863-1864 гадоў ва ўсходнеславянскіх і польскай літаратурах, задумвае пісаць раман на гэту тэму. У гэтым жа годзе у ліпеньскім нумары часопіса "Полымя" быў надрукаваны верш Караткевіча "Машэка". Менавіта 1955 год можна лічыць часам уступлення яго ў беларускую літаратуру. У тым жа годзе у кнізе "Янка Купала. Зборнік матэрыялаў аб жыцці і дзейнасці паэта" быў надрукаваны [[слоўнік/нарыс|нарыс]] Уладзіміра Караткевіча "Вязынка".\\
Усёй душой імкнецца Караткевіч на радзіму, і з восені 1956 года ён ужо настаўнік рускай мовы і літаратуры у Оршы, дзе будзе працаваць два гады.\\
На роднай зямлі яшчэ больш квітнее літаратурны дар пісьменніка. У 1957 годзе яго паэтычныя творы з'яўляюцца ў часопісе "Маладосць", газетах "Літаратура і мастацтва", "Чырвоная змена". Іх станоўча ацэньвае сталічная крытыка. У 60-х гадах - ён ужо сапраўдны кароль пяра, аўтар багацейшай бібліятэкі ўласных кніг, артыкулаў, публікацый, сцэнарыяў, п'ес.//\\
//Першы зборнік вершаў "Матчына душа" выйшаў у 1958 годзе. Верш "Матчына душа", які даў назву ўсяму зборніку Уладзіміра Караткевіча, - своеасабліва выказанае крэда маладога паэта, ключ да разумення яго пошукаў. Цэнтральны вобраз гэтага рамантычнага верша – легендарная "матчына кветка", якая навявае паэту думы аб лёсе роднай зямлі, сваімі казкамі, песнямі, паданнямі раскрывае яму душу народа, "матчыну душу", як называе яе паэт. У тэматычнай разнастайнасці зборніка праламляецца імкненне паэта пераліць у вершы "матчыну душу", жыццё, учарашні і сённяшні дзень народа. Гістарычнае мінулае народа, шляхі фарміравання яго характару паэт раскрывае ў шырокіх і яркіх карцінах, праз легендарныя фігуры Машэкі, Ваўкалака ("Машэка", "Балада пра паўстанца Ваўкалаку"). //\\
//Ідэя першага зборніка паэта была ва ўслаўленні роднага краю, асноўным яго [[слоўнік/лейтматыў|лейтматывам]] было – "Усе шляхі прыводзяць не да Рыма, а да родных вербаў і бяроз". У другім зборніку "Вячэрнія ветразі" (1960) паэт таксама развівае тэму Радзімы. Але акцэнт у новай кнізе перанесены на іншае – на ўслаўленне міралюбівых, гуманістычных ідэй: "Каб заўсёды была чалавечнасць, каб шчасце сялілася ў хатах…"\\
Ранні Караткевіч – чалавек страсці, рамантычнага стаўлення да жыцця, агульнафіласофскай развагі. Першае нараджае вершы тыпу "Трызненне мужыцкага Брэйгеля", "Балада пра смяротнікаў", другое – верш "Трагедыі не знікнуць пры камуне…", "Балада аб арганаўтах" і іншыя. Вершы гэтыя, несучасныя па жыццёвым матэрыяле, тым не менш гучаць па-сучаснаму, сапраўды ўзбагачаючы беларускую паэзію, расшыраючы яе гарызонты, асвятляючы такое, што ў ёй яшчэ мала асвятлялася.\\
Багатая і разнастайная паэзія У. Караткевіча прасякнута любоўю да роднай зямлі і народа. У вершах ён імкнуўся аднавіць гераічныя і трагічныя старонкі гісторыі свайго народа, запісаць старыя паданні, пераліць на свае аркушы "казку мудрую, прастую, кветку матчынай чыстай душы".//\\
// Але Караткевіч – паэт шырокага кругагляду. Ён разумее, што выяўляць "агонь душы і сэрца жар" толькі праз паэтызацыю з'яў мінулага – значыць загадзя абмежаваць сябе. Паэт, улюблёны ў манускрыпты і летапісы, кніжнік і эрудыт, ён імкнецца звязаць далёкае мінулае з сучасным днём, і тады з-пад яго пяра нараджаюцца вершы "Баявыя вазы", "Дзень першы", "Архангельскае".\\
Паэзія ўвесь час суправаджала талент Уладзіміра Сямёнавіча, жыла ў ім нават тады, калі ён пісаў далёкія ад яе празаічныя творы. Сабраныя разам неапублікаваныя вершы паэта склалі яго пасмяротны зборнік "Быў. Ёсць. Буду" (1986) – паэтычны запавет наступным пакаленням, створаны трапяткой рукой майстра, поўны мудрых высноў жыцця.\\
Канец 1950-х – 1970-я гады – гэта час вельмі напружанай працы, час вялікіх здзяйсненняў і мар У. Караткевіча. Працуе ён у гэтыя гады вельмі шмат і надзвычай плённа. І не толькі як паэт.\\
У маі 1957 года ў Оршы ён закончыў аўтабіяграфічную аповесць пра свае студэнцкія гады [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-у-снягах-драмае-вяс|"У снягах драмае вясна"]], а ў 1958 – аповесць [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-дзікае-паляванне-ка|"Дзікае паляванне караля Стаха"]], стварыў унікальную ў беларускай літаратуры працу [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-цыганскі-кароль|"Цыганскі кароль"]] пра гістарычныя традыцыі і культуру гэтага надзвычай самабытнага народа.\\
Але "караткевічаўская натура", цяга да ўсяго новага, нязведанага, да бурлівага творчага жыцця паспрыялі прыняццю новага рашэння. Уладзімір Караткевіч едзе ў Маскву, дзе ў 1958-1960 гг. вучыцца на Вышэйшых літаратурных курсах, а ў 1960-1962 на Вышэйшых сцэнарных курсах. Пасля заканчэння іх прыязджае ў Мінск.//\\
// Жыццёвае і [[творы/уладзімір-караткевіч/творчасць-уладзіміра-караткевіча|творчае]] сталенне Уладзіміра Караткевіча адбывалася пераважна ў Расіі (Масква) і на Украіне (Кіеў). Ён арганічна засвойваў там здабыткі блізкіх культур, авалодаў украінскай, рускай, польскай і французскай мовамі. На Беларусь Караткевіч вярнуўся ўжо вялікім эрудытам, інтэлектуалам, у ім ужо жыла арганічная цікавасць да ўсяго, што адбывалася і адбываецца на свеце\\
З асаблівай сілай талент У. Караткевіча як даследчыка глыбінных каранёў свайго народа раскрыўся менавіта ў 1960-я гады. З яго твораў - аповесцей і апавяданняў "Дзікае паляванне караля Стаха", "Аліва і меч" (1959), [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-сівая-легенда|"Сівая легенда"]] (1960), "Маленькая балерына" (1961), [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-зброя|"Зброя"]] (1964), раманаў [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-нельга-забыць-леані|"Нельга забыць"("Леаніды не вернуцца да Зямлі")]] (1960-1962) і іншых пачынае сцвярджаць сябе новы жанр – беларуская навукова-мастацкая гістарычная літаратура. Менавіта Караткевіч сваімі творамі заклаў яе магутны падмурак, стаў першым яе класікам. Словамі галоўнага героя рамана "Нельга забыць" (у 1983 годзе раман атрымаў літаратурную прэмію імя [[постаці/іван-мележ|Івана Мележа]]) пісьменнік выказаў сваю творчаю праграму: "…Мы напішам першую сапраўдную гісторыю беларускага мастацтва. Гэта цяжка. Нам давядзецца аб'ездзіць разам усю Беларусь, адшукваць тое, што забыта, вывучаць, біць у набат, калі штосьці занядбалі, або бураць. Гэта будзе сумленная гісторыя. Яна не будзе забываць ні добрага, ні дрэннага…". Стварэнне сумленнай гісторыі, вечная барацьба за чалавечнасць, барацьба за годнасць беларусам звацца – гэтыя прынцыпы Караткевіч сцвярджаў усё сваё творчае жыццё.\\
Праграмным творам, пабудаваным на матэрыяле паўстання 1863 года, стаў [[творы/уладзімір-караткевіч/-каласы-пад-сярпом-тваім-асноўныя-прабле|раман "Каласы пад сярпом тваім"]] (1962-1964), са старонак якога паўстае Беларусь 60-х гадоў ХIХ стагоддзя, разрэз тагачаснага грамадства знізу даверху. Задачы, пастаўленыя мастаком у "Каласах…", часткова знайшла вырашэнне ў драме [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-кастусь-каліноўскі|"Кастусь Каліноўскі"]] (1963), дзе паказана само паўстанне. Сярод твораў гістарычнага плану вылучаецца раман [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-хрыстос-прызямліўся|"Хрыстос прызямліўся ў Гародні"]] (1966) – шырокае палатно з жыцця сярэдневяковай Беларусі. Прыгодніцкі сюжэт пісьменнік напоўніў сацыяльна-філасофскім зместам, шырока выкарыстаў матэрыялы хронік і летапісаў, біблейскія тэксты і вытрымкі з мастацкіх твораў, народныя выслоўі. Да рамана тыпалагічна блізкая легенда [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-ладдзя-роспачы|"Ладдзя Роспачы"]] (1964) – своеасаблівы і арыгінальны твор, у галоўным героі якога Гервасію Выліваху, жыццялюбе, патрыёце і змагары, увасобілася аўтарскае ўяўленне пра беларускі нацыянальны характар.\\
Уладзімір Караткевіч актыўна выступаў у абарону беларускай мовы, культуры, помнікаў дойлідства і прыроды. У 1970-я гады ён прымае ўдзел у навуковых экспедыцыях па "Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі". Магчыма, менавіта пад уражаннямі гэтых экспедыцый напісаны нарыс [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-зямля-пад-белымі-кр|"Зямля пад белымі крыламі"]] (1971) – "візітная картка Беларусі". Знаёмства з запіснымі кніжкамі У. Караткевіча "У дарозе і дома" (надрукаваны ў 1989 годзе) дазваляе лепш зразумець, чаму з'явіліся "Казкі Янтарнай краіны", "Краіна Цыганія", "Мсціслаў".\\
Шырокую вядомасць прынёс Уладзіміру Караткевічу раман "Чорны замак Альшанскі" (1979), які сам пісьменнік лічыў псіхалагічным дэтэктывам і за які ён атрымаў Дзяржаўную прэмію Беларусі імя Якуба Коласа.\\
У 70-я гады да Караткевіча прыйшла слава драматурга. У 1974 годзе на сцэне віцебскага тэатра імя Якуба Коласа з поспехам была пастаўлена п'еса [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-званы-віцебска|"Званы Віцебска"]], у якой аўтар звярнуўся да падзей Віцебскага паўстання 1623 года. У 1978 годзе адбылася прэм'ера п'есы "Кастусь Каліноўскі". Да 100-годдзя з дня нараджэння Я. Купалы была прымеркавана п'еса [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-калыска-чатырох-чар|"Калыска чатырох чараўніц"]](1981). Падзеям Крычаўскага паўстання 1743-1744 гадоў драматург прысвяціў трагедыю [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-маці-ўрагану|"Маці ураганаў"]](1982).\\
Свет караткевічаўскіх твораў – дзівосны і прыцягальны. Здаецца, няма такога літаратурнага жанру, у якім бы не працаваў непаўторны класік, заглыбляючыся ў духоўную спадчыну нашага народа. Ён шмат і плённа працуе над перакладамі на беларускую мову твораў Дж. Байрана, Р. Гамзатава, [[постаці/адам-міцкевіч|Адама Міцкевіча]], Махтамкулі, Івана Франко і іншых. Значным з'яўляецца ўклад У. Караткевіча ў беларускую дзіцячую літаратуру. Вялікую цікавасць уяўляе яго мастацкая спадчына – шматлікія малюнкі, ілюстрацыі да сваіх твораў, сяброўскія шаржы.\\
У 1980 годзе да 50-годдзя з дня нараджэння Уладзімір Караткевіч быў узнагароджаны ордэнам Дружбы народаў. На ўрачыстым пасяджэнні з нагоды юбілею пісьменнік падзяліўся новымі задумамі і планамі. Але здзейсніць іх ужо не хапіла сіл. 25 ліпеня 1984 года Уладзіміра Сямёнавіча Караткевіча не стала.\\
Заключным акордам, моцным і выразным, прагучаў апошні верш Уладзіміра Караткевіча, напісаны 19 чэрвеня 1984 года да 60-годдзя народзінаў Васіля Быкава:

Час стагоддзі, як касой, сцінае,\\
Веры, царства, догмы йдуць да ценяў…\\
Ўсё мінае – Гонар не мінае,\\
Бо народжаны адным сумленнем.\\
\\
Калі сонца выб'ецца з туману,\\
Толькі іх і ўспомніць хор народаў,\\
Воінаў сваіх, святых і зраненых,\\
Рыцараў сумлення і свабоды.

\\
У гэтых радках увасобілася жыццёвае крэда Уладзіміра Караткевіча, які і ў побыце, і ў літаратуры быў рыцарам сумлення і свабоды, верным рыцарам Беларусі.

 


===== Падобныя старонкі =====
  * [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-кніганошы]]
  * [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-чазенія-гдз]]
  * [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-лісце-каштанаў]]
  * [[творы/уладзімір-караткевіч/творчасць-уладзіміра-караткевіча]]
  * [[творы/уладзімір-караткевіч/уладзімір-караткевіч-кніганошы-гдз]]