Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- постаці:змітрок-бядуля [2025/08/23 15:40] – vedybeadmin
+++ постаці:змітрок-бядуля [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 11: / Радок 11: @@
 Бядуля Змітрок (сапраўднае імя Плаўнік Самуіл Яфімавіч), нарадзіўся 23.4.1886, мястэчка Пасадзец Віленскі павет Віленскай губерні, цяпер вёска Пасадзец Лагойскага раёна Мінскай вобласці. Памёр 3.11.1941, каля г. Уральска, пахаваны ў Уральску), празаік, паэт. Член Саюза пісьменнікаў СССР з 1934.\\
 Нарадзіўся ў сям'і яўрэя-арандатара, які стаў потым дробным лесапрамыслоўцам. У сямігадовым узросце бацькі аддалі сына вучыцца ў пачатковую яўрэйскую школу хедар, пасля ён вучыўся тры гады ў яўрэйскай духоўнай семінарыі ешыбоце (школа рабінаў), але не скончыў яе з-за расчаравання ў змесце і метадах вучобы. Некаторы час працаваў хатнім настаўнікам, потым з 1902 у якасці пісьмавода-канторшчыка дапамагаў бацьку ў яго лесапрамысловых справах.\\
-Першыя літаратурныя спробы 3мітрака Бядулі адносяцца да перыяду вучобы ў ешыбоце, калі трынаццацігадовым падлеткам ён пачаў пісаць вершы на старажытнаяўрэйскай мове (пад уплывам схаластычнай паэзіі яўрэйскіх рэлігійных паэтаў XVI - XVII стст.). Першы мастацкі твор (на беларускай мове) — лірычны [[slounik>абразок|абразок]] "Пяюць начлежнікі..." — апублікаваны ў газеце "Наша ніва" 23 верасня 1910. Знаёмства з рускай паэзіяй XIX ст. з'явілася штуршком для напісання на рускай мове вершаў і кароткіх апавяданняў лірыка-сентыментальнага характару. Асобныя з іх друкаваліся на старонках рускіх часопісаў для пачынаючых пісьменнікаў "На берегах Невы" (Пецярбург) і "Молодые порывы" (Вільня) на працягу 1911-1912. У канцы 1912 малады пісьменнік пераехаў у Вільню, дзе пэўны час працаваў у выдавецкім таварыстве, потым — сакратаром газеты "Наша ніва", супрацоўнікам якой, а потым і яе рэдактарам у той перыяд быў [[litpers>янка-купала|Янка Купала]]. У 1913 у Пецярбургу, у выдавецтве "Загляне сонца і ў наша аконца", выйшаў першы зборнік твораў "Абразкі". Зместам яго былі лірычныя імпрэсіі-мініяцюры, якія ў жанравых адносінах набліжаюцца да вершаў у прозе. Характэрная асаблівасць пераважнай большасці [[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-абразкі-і-лірычныя-мініяц|"абразкоў"]] — рамантычнае ўспрыманне лірычным героем навакольнай рэчаіснасці (роднага краю, беларускай вёскі, яе побыту). Некаторыя з іх вызначаюцца асуджэннем сацыяльнай несправядлівасці ("[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-ля-вапеннай-гары|Ля вапеннай гары]]", "За тканінай", "Без споведзі", "Пастушка") — у такіх абразках, як правіла, даволі моцна праяўляецца эпічны элемент. Яны нагадваюць мастацкія апавяданні, якія хутка сталі асноўным жанрам дакастрычніцкай творчасці пісьменніка. У гэты перыяд ён піша серыю рэалістычных па зместу апавяданняў, асноўнай праблемай якіх была праблема народа, лёс працоўных мас Беларусі, галоўным чынам сялянства, у эксплуататарскім грамадстве ("[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-пяць-лыжак-заціркі|Пяць лыжак заціркі]]", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-тулягі|Тулягі]]", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-умарыўся|Умарыўся]]", "Сымон", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-малыя-дрывасекі|Малыя дрывасекі]]", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-летапісцы|Летапісцы]]", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-злодзей|Злодзей]]", "Чараўнік" і інш.). Хвалявала ў той час пісьменніка і вельмі важная для дакастрычніцкай Беларусі праблема інтэлігенцыі і народа (апавяданне [[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-на-каляды-к-сыну|"На каляды к сыну"]]), тэма мастацтва, маладых талентаў з народа, якія не маглі свабодна развівацца ў тагачасных умовах сацыяльнага і нацыянальнага ўціску, неспрыяльных бытавых абставінах (апавяданне [[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-велікодныя-яйкі|"Велікодныя яйкі"]]). Выступаў і як публіцыст. Яго артыкулы на разнастайныя тэмы часта друкаваліся на старонках "Нашай нівы". Адначасова пісаў вершы, многія з якіх вызначаліся вастрынёй сацыяльнай тэматыкі ("Пан", "Заліў быдлячы лой валоў і твае грудзі...", "Пастушка" і інш.). У перыяд імперыялістычнай вайны пісьменнік стварыў цыкл вершаў антываеннага характару, у якіх асуджаў крывавую бойню народаў ("Ад крыві чырвонай", "Вайна", "Не мы...", "I сотнямі тысяч..." і інш.). Пасля спынення дзейнасці "Нашай нівы" па ўмовах ваеннага часу летам 1915 вярнуўся ў родны Пасадзец, адкуль неўзабаве пераехаў у Мінск, дзе прымаў актыўны ўдзел у нацыянальна-культурным жыцці, у рабоце Мінскага аддзела Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны. Тут ён асабіста пазнаёміўся з Максіма Багдановічам, жыў з ім на адной кватэры. У Мінску сустрэў Кастрычніцкую рэвалюцыю, якую спачатку не прыняў, што і выявілася ў яго літаратурнай, асабліва публіцыстычнай дзейнасці перыяду грамадзянскай вайны, нямецкай і белапольскай акупацыі.\\
+Першыя літаратурныя спробы 3мітрака Бядулі адносяцца да перыяду вучобы ў ешыбоце, калі трынаццацігадовым падлеткам ён пачаў пісаць вершы на старажытнаяўрэйскай мове (пад уплывам схаластычнай паэзіі яўрэйскіх рэлігійных паэтаў XVI - XVII стст.). Першы мастацкі твор (на беларускай мове) — лірычны [[слоўнік/абразок|абразок]] "Пяюць начлежнікі..." — апублікаваны ў газеце "Наша ніва" 23 верасня 1910. Знаёмства з рускай паэзіяй XIX ст. з'явілася штуршком для напісання на рускай мове вершаў і кароткіх апавяданняў лірыка-сентыментальнага характару. Асобныя з іх друкаваліся на старонках рускіх часопісаў для пачынаючых пісьменнікаў "На берегах Невы" (Пецярбург) і "Молодые порывы" (Вільня) на працягу 1911-1912. У канцы 1912 малады пісьменнік пераехаў у Вільню, дзе пэўны час працаваў у выдавецкім таварыстве, потым — сакратаром газеты "Наша ніва", супрацоўнікам якой, а потым і яе рэдактарам у той перыяд быў [[постаці/янка-купала|Янка Купала]]. У 1913 у Пецярбургу, у выдавецтве "Загляне сонца і ў наша аконца", выйшаў першы зборнік твораў "Абразкі". Зместам яго былі лірычныя імпрэсіі-мініяцюры, якія ў жанравых адносінах набліжаюцца да вершаў у прозе. Характэрная асаблівасць пераважнай большасці [[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-абразкі-і-лірычныя-мініяц|"абразкоў"]] — рамантычнае ўспрыманне лірычным героем навакольнай рэчаіснасці (роднага краю, беларускай вёскі, яе побыту). Некаторыя з іх вызначаюцца асуджэннем сацыяльнай несправядлівасці ("[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-ля-вапеннай-гары|Ля вапеннай гары]]", "За тканінай", "Без споведзі", "Пастушка") — у такіх абразках, як правіла, даволі моцна праяўляецца эпічны элемент. Яны нагадваюць мастацкія апавяданні, якія хутка сталі асноўным жанрам дакастрычніцкай творчасці пісьменніка. У гэты перыяд ён піша серыю рэалістычных па зместу апавяданняў, асноўнай праблемай якіх была праблема народа, лёс працоўных мас Беларусі, галоўным чынам сялянства, у эксплуататарскім грамадстве ("[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-пяць-лыжак-заціркі|Пяць лыжак заціркі]]", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-тулягі|Тулягі]]", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-умарыўся|Умарыўся]]", "Сымон", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-малыя-дрывасекі|Малыя дрывасекі]]", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-летапісцы|Летапісцы]]", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-злодзей|Злодзей]]", "Чараўнік" і інш.). Хвалявала ў той час пісьменніка і вельмі важная для дакастрычніцкай Беларусі праблема інтэлігенцыі і народа (апавяданне [[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-на-каляды-к-сыну|"На каляды к сыну"]]), тэма мастацтва, маладых талентаў з народа, якія не маглі свабодна развівацца ў тагачасных умовах сацыяльнага і нацыянальнага ўціску, неспрыяльных бытавых абставінах (апавяданне [[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-велікодныя-яйкі|"Велікодныя яйкі"]]). Выступаў і як публіцыст. Яго артыкулы на разнастайныя тэмы часта друкаваліся на старонках "Нашай нівы". Адначасова пісаў вершы, многія з якіх вызначаліся вастрынёй сацыяльнай тэматыкі ("Пан", "Заліў быдлячы лой валоў і твае грудзі...", "Пастушка" і інш.). У перыяд імперыялістычнай вайны пісьменнік стварыў цыкл вершаў антываеннага характару, у якіх асуджаў крывавую бойню народаў ("Ад крыві чырвонай", "Вайна", "Не мы...", "I сотнямі тысяч..." і інш.). Пасля спынення дзейнасці "Нашай нівы" па ўмовах ваеннага часу летам 1915 вярнуўся ў родны Пасадзец, адкуль неўзабаве пераехаў у Мінск, дзе прымаў актыўны ўдзел у нацыянальна-культурным жыцці, у рабоце Мінскага аддзела Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны. Тут ён асабіста пазнаёміўся з Максіма Багдановічам, жыў з ім на адной кватэры. У Мінску сустрэў Кастрычніцкую рэвалюцыю, якую спачатку не прыняў, што і выявілася ў яго літаратурнай, асабліва публіцыстычнай дзейнасці перыяду грамадзянскай вайны, нямецкай і белапольскай акупацыі.\\
-Пасля выгнання акупантаў з тэрыторыі Беларусі 3мітрок Бядуля трывала стаў на пазіцыі Савецкай улады і актыўна ўключыўся ў грамадскае і культурнае жыццё краіны. У жніўні 1920 ён быў прызначаны загадчыкам аддзела культуры і літаратуры рэспубліканскай газеты "Савецкая Беларусь", адначасова рэдагаваў першы беларускі савецкі часопіс для дзяцей "Зоркі", пазней — краязнаўчы часопіс "Наш край". У 1922 выйшаў з друку першы паслякастрычніцкі зборнік "Пад родным небам", які засведчыў ідэйна-творчы рост пісьменніка. Пашырылася тэматыка творчасці, выяўлялася імкненне да эпічнага адлюстравання новых з'яў рэчаіснасці (паэмы "У Ясных Крушнях", 1921; "Беларусь", 1923). На смерць У. I. Леніна адгукнуўся глыбока эмацыянальнай паэмай "Чырвона-чорная жалоба", у якой выказаў смутак працоўных па вялікім правадыру і настаўніку. Гэты твор стаіць ля вытокаў беларускай Ленініяны. У той час пісьменнік стаў членам літаратурнага аб'яднання "[[slounik>маладняк|Маладняк]]", адкуль у 1926 перайшоў ва "[[slounik>узвышша|Узвышша]]".\\
+Пасля выгнання акупантаў з тэрыторыі Беларусі 3мітрок Бядуля трывала стаў на пазіцыі Савецкай улады і актыўна ўключыўся ў грамадскае і культурнае жыццё краіны. У жніўні 1920 ён быў прызначаны загадчыкам аддзела культуры і літаратуры рэспубліканскай газеты "Савецкая Беларусь", адначасова рэдагаваў першы беларускі савецкі часопіс для дзяцей "Зоркі", пазней — краязнаўчы часопіс "Наш край". У 1922 выйшаў з друку першы паслякастрычніцкі зборнік "Пад родным небам", які засведчыў ідэйна-творчы рост пісьменніка. Пашырылася тэматыка творчасці, выяўлялася імкненне да эпічнага адлюстравання новых з'яў рэчаіснасці (паэмы "У Ясных Крушнях", 1921; "Беларусь", 1923). На смерць У. I. Леніна адгукнуўся глыбока эмацыянальнай паэмай "Чырвона-чорная жалоба", у якой выказаў смутак працоўных па вялікім правадыру і настаўніку. Гэты твор стаіць ля вытокаў беларускай Ленініяны. У той час пісьменнік стаў членам літаратурнага аб'яднання "[[слоўнік/маладняк|Маладняк]]", адкуль у 1926 перайшоў ва "[[слоўнік/узвышша|Узвышша]]".\\
 У 20-я гады найбольш значных поспехаў 3мітрок Бядуля дасягнуў у жанрах апавядання, аповесці і рамана. У многіх творах распрацоўваў тэму тагачаснага жыцця, паказваў складанае ўздзеянне савецкай рэчаіснасці на грамадзянскую актыўнасць, духоўны рост працоўнага чалавека, які нядаўна вызваліўся з ланцугоў няволі (апавяданні "Дэлегатка", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-тры-крыжыкі|Тры крыжыкі]]", "Рунь", "Дзве ночы" і інш., аповесці "Год за годам", "Таварыш Мінкін"). Некаторыя творы гэтага часу прысвечаны тэме мінулага (апавяданні "На зачарованых гонях", "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-дванаццацігоднікі|Дванаццацігоднікі]]"), барацьбе беларускага народа з ворагамі Савецкай улады ў гады грамадзянскай вайны і замежнай інтэрвенцыі. У аповесці "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-салавей|Салавей]]", якая вызначаецца своеасаблівым рамантычным каларытам, у яркіх вобразах і карцінах паказаў эпоху прыгоннага права на Беларусі, барацьбу беларускіх сялян з прыгоннікамі, апаэтызаваў таленавітых і валявых народных самародкаў. Па гэтай аповесці М. Крошнерам была напісана музыка аднайменнага балета.\\
-У канцы 20 — пачатку 30-х гадоў 3мітрок Бядуля стварыў сацыяльна-псіхалагічны раман у дзвюх кнігах "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-язэп-крушынскі|Язэп Крушынскі]]". Гэты твор прысвечаны актуальным праблемам грамадскага жыцця Беларусі 20-х гадоў, галоўным чынам беларускай вёскі ў перыяд аднаўлення, індустрыялізацыі і калектывізацыі. Раман вызначаецца праўдзівасцю ў паказе паасобных з'яў тагачаснай рэчаіснасці, у стварэнні вобразаў-персанажаў (асабліва вясковага багацея Язэпа Крушынскага). У наступных буйных творах, аўтабіяграфічных аповесцях "Набліжэнне" і "У дрымучых лясах" 3мітрок Бядуля прасачыў жыццёвы шлях галоўнага героя ад маленства да сталасці, даволі ярка, каларытна падаў малюнкі жыцця і побыту жыхароў беларускага мястэчка канца XIX - пачатку XX ст., пярэдадня імперыялістычнай вайны, а таксама іх пакутлівы лёс у час вайны, падкрэсліў антыгуманную сутнасць распачатай імперыялістычнай бойні. У гэты час пісьменнік шмат увагі надаваў творам для дзяцей. Яго паэма-казка "Мурашка Палашка", вершаваная аповесць "Хлопчык з-пад Гродна" (1939), аповесць-казка "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-сярэбраная-табакерка|Сярэбраная табакерка]]" (1940, [[slounik>інсцэніроўка|інсцэніравана]] ў 1964) сведчыць пра добрае веданне пісьменнікам дзіцячай псіхалогіі, уменне пісаць для юнага чытача займальна і даходліва. Апрача мастацкіх твораў пісаў [[slounik>нарыс|нарысы]], даследчыя працы, перакладаў на беларускую мову творы [[susvlit>тарас-шаўчэнка/жыццё-і-творцасць-тараса-шаўчэнкі|Тараса Шаўчэнкі]], Ю. Будзяка, Шолама-Алейхема. Творы 3мітрака Бядулі перакладзены на многія мовы народаў СССР і на некаторыя замежныя мовы. На словы паэта напісаны шматлікія песні (П. Альхімовіч, У. Алоўнікаў, К. Галкоўскі, М. Мацісон, Р. Пукст, У. Тэраўскі). 3мітрок Бядуля ўзнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга. Яго імем названы вуліцы ў Віцебску, Жабінцы, Маладзечне, Мінску, школа ў Пасадцы, піянерская дружына ў гэтай школе. На доме ў Мінску, дзе жыў пісьменнік, і на будынку Пасадскай школы ўстаноўлены мемарыяльныя дошкі.\\
+У канцы 20 — пачатку 30-х гадоў 3мітрок Бядуля стварыў сацыяльна-псіхалагічны раман у дзвюх кнігах "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-язэп-крушынскі|Язэп Крушынскі]]". Гэты твор прысвечаны актуальным праблемам грамадскага жыцця Беларусі 20-х гадоў, галоўным чынам беларускай вёскі ў перыяд аднаўлення, індустрыялізацыі і калектывізацыі. Раман вызначаецца праўдзівасцю ў паказе паасобных з'яў тагачаснай рэчаіснасці, у стварэнні вобразаў-персанажаў (асабліва вясковага багацея Язэпа Крушынскага). У наступных буйных творах, аўтабіяграфічных аповесцях "Набліжэнне" і "У дрымучых лясах" 3мітрок Бядуля прасачыў жыццёвы шлях галоўнага героя ад маленства да сталасці, даволі ярка, каларытна падаў малюнкі жыцця і побыту жыхароў беларускага мястэчка канца XIX - пачатку XX ст., пярэдадня імперыялістычнай вайны, а таксама іх пакутлівы лёс у час вайны, падкрэсліў антыгуманную сутнасць распачатай імперыялістычнай бойні. У гэты час пісьменнік шмат увагі надаваў творам для дзяцей. Яго паэма-казка "Мурашка Палашка", вершаваная аповесць "Хлопчык з-пад Гродна" (1939), аповесць-казка "[[творы/змітрок-бядуля/змітрок-бядуля-сярэбраная-табакерка|Сярэбраная табакерка]]" (1940, [[слоўнік/інсцэніроўка|інсцэніравана]] ў 1964) сведчыць пра добрае веданне пісьменнікам дзіцячай псіхалогіі, уменне пісаць для юнага чытача займальна і даходліва. Апрача мастацкіх твораў пісаў [[слоўнік/нарыс|нарысы]], даследчыя працы, перакладаў на беларускую мову творы [[творы/тарас-шаўчэнка/жыццё-і-творцасць-тараса-шаўчэнкі|Тараса Шаўчэнкі]], Ю. Будзяка, Шолама-Алейхема. Творы 3мітрака Бядулі перакладзены на многія мовы народаў СССР і на некаторыя замежныя мовы. На словы паэта напісаны шматлікія песні (П. Альхімовіч, У. Алоўнікаў, К. Галкоўскі, М. Мацісон, Р. Пукст, У. Тэраўскі). 3мітрок Бядуля ўзнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга. Яго імем названы вуліцы ў Віцебску, Жабінцы, Маладзечне, Мінску, школа ў Пасадцы, піянерская дружына ў гэтай школе. На доме ў Мінску, дзе жыў пісьменнік, і на будынку Пасадскай школы ўстаноўлены мемарыяльныя дошкі.\\
 \\
 Семяновіч А.А. Бядуля Змітрок %%//%% Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік: У 6 т. Т. 1. Мн., 1992. С. 451-452.