Адрозненні

Тут паказаны адрозненні паміж двума версіямі гэтай старонкі.

--- постаці:андрэй-мрый [2025/08/23 15:53] – vedybeadmin
+++ постаці:андрэй-мрый [2025/08/23 15:55] (бягучы) – vedybeadmin
@@ Радок 15: / Радок 15: @@
 Жыццёвы шлях Мрыя сапраўды не вылучаўся той простасцю, якой часам ганарыліся літаратары з "бездакорным" пралетарскім мінулым. Андрэй Мрый (сапраўднае імя — Андрэй Антонавіч Шашалевіч) нарадзіўся ў вёсцы Палуж Краснапольскага раёна ў 1893 г. у сям'і дробнага службоўца, вучыўся ў духоўнай семінарыі, рыхтаваўся стаць святаром. Але першая сусветная вайна крута памяняла лёс нядаўняга семінарыста. Андрэй Шашалевіч служыць у расійскім войску, спярша простым шарагоўцам, затым прапаршчыкам, а ў 1918 г. запісваецца ў Чырвоную Армію. У 1921 г. вайсковая кар'ера скончылася — будучы пісьменнік дэмабілізаваўся, вярнуўся на радзіму, у Краснаполле.\\
 Такі пачатак біяграфіі, у якім крытыкі Мрыя бачылі сацыяльныя заганы, а сам пісьменнік — "мінусы", прынёс, аднак, свой плён. Вайсковы досвед не толькі даў штуршок да напісання твора на адпаведную тэму ("Камандзір"), але і абвастрыў сацыяльны зрок мастака, узмацніў у ім відушчасць, праніклівасць у поглядзе на складаныя перапады дабра і ліха ў жыцці. Веды, атрыманыя ў семінарыі, абярнуліся шматлікімі літаратурнымі, гістарычнымі і нават тэалагічнымі алюзіямі ў сталай прозе Мрыя, памножылі багацце яе вобразаў. Адукацыя абумовіла выбар прафесіі — А. Шашалевіч займае пасаду настаўніка Краснапольскай школы другой ступені, дзе з 1921 па 1926 г. вядзе заняткі па французскай мове ды гісторыі.\\
-У гэтай самай школе настаўнічалі брат Андрэя Васіль Шашалевіч, сёстры Аксіння і Настасся. "Уся сям'я Шашалевічаў была вельмі таленавітая, — згадвае [[litpers>сяргей-грахоўскі|Сяргей Грахоўскі]]. — ...Шашалевічы стварылі першы ў раёне драматычны тэатр, у школе арганізавалі драматычны і літаратурны гурткі, выдавалі рукапісны часопіс "Пралеска". Сатырычны раздзел у ім вёў Андрэй Шашалевіч... Яны ставілі спектаклі па п'есах Астроўскага, Горкага, Чэхава для школьнай самадзейнасці, пісалі аднаактоўкі, там жа Васіль Антонавіч пачаў пісаць сваю славутую "Апраметную". Васіль Шашалевіч, вядомы беларускі драматург, аўтар шэрагу арыгінальных, смелых па задуме п'ес "Апраметная", "Рой", "Змрок", "Сімфонія гневу", "Воўчыя ночы", падзеліць трагічны лёс брата — будзе асуджаны ў 1936 г. і загіне ў сталінскім ГУЛАГу на два гады раней за Андрэя Мрыя. Андрэй, не менш за брата надзелены артыстычнай, жывой натурай, няўрымслівы, дасціпны, здольны на выдумкі і розыгрышы, абраў, паміж тым, літаратурную кар'еру.\\
+У гэтай самай школе настаўнічалі брат Андрэя Васіль Шашалевіч, сёстры Аксіння і Настасся. "Уся сям'я Шашалевічаў была вельмі таленавітая, — згадвае [[постаці/сяргей-грахоўскі|Сяргей Грахоўскі]]. — ...Шашалевічы стварылі першы ў раёне драматычны тэатр, у школе арганізавалі драматычны і літаратурны гурткі, выдавалі рукапісны часопіс "Пралеска". Сатырычны раздзел у ім вёў Андрэй Шашалевіч... Яны ставілі спектаклі па п'есах Астроўскага, Горкага, Чэхава для школьнай самадзейнасці, пісалі аднаактоўкі, там жа Васіль Антонавіч пачаў пісаць сваю славутую "Апраметную". Васіль Шашалевіч, вядомы беларускі драматург, аўтар шэрагу арыгінальных, смелых па задуме п'ес "Апраметная", "Рой", "Змрок", "Сімфонія гневу", "Воўчыя ночы", падзеліць трагічны лёс брата — будзе асуджаны ў 1936 г. і загіне ў сталінскім ГУЛАГу на два гады раней за Андрэя Мрыя. Андрэй, не менш за брата надзелены артыстычнай, жывой натурай, няўрымслівы, дасціпны, здольны на выдумкі і розыгрышы, абраў, паміж тым, літаратурную кар'еру.\\
 Літаратурную працу Андрэй Шашалевіч пачаў з напісання замалёвак, [[слоўнік/абразок|абразкоў]], невялічкіх апавяданняў і [[слоўнік/нарыс|нарысаў]] ("Тварам да вёскі", "Разбудзілі", "Пятрок", "На кірмашы"), якія пачынаючы з 1924 г. друкуюцца ў газеце "Савецкая Беларусь", часопісе "Наш край" і літаратурным дадатку "Чырвоны сейбіт". Першыя літаратурныя спробы Андрэя Мрыя — своеасаблівы збор жыццёвых здарэнняў, уражанняў, неардынарных сітуацый, незвычайных, часам экстравагантных людскіх характараў. Мрый пакуль што назірае, прыкмячае, занатоўвае, дасціпна і лёгка пераказвае ўбачанае. Якасна мяняецца творчасць Мрыя падчас творчай сувязі з аб'яднаннем "Узвышша" і супрацоўніцтва з аднайменным часопісам.\\
-Адбылося гэта пасля таго, як у 1926 г. пісьменнік пераехаў у Мінск, дзе пачаў працаваць інструктарам у Цэнтральным бюро краязнаўства. Якраз у гэты час адбываецца раскол у адной з самых шматлікіх літаратурных арганізацый на Беларусі — у "[[слоўнік/маладняк|Маладняку]]". 3 пісьменніцкага масіву, які налічваў каля пяцісот сябраў, вылучылася невялікая суполка майстроў — [[litpers>уладзімір-дубоўка|Уладзімір Дубоўка]], Язэп Пушча, [[litpers>адам-бабарэка|Адам Бабарэка]], 3мітрок Бядуля, [[творы/кузьма-чорны/жыццёвы-і-творчы-шлях-кузьмы-чорнага|Кузьма Чорны]], [[litpers>кандрат-крапіва|Кандрат Крапіва]], да якіх далучыліся крыху маладзейшыя П. Трус, П. Глебка, В. Шашалевіч, [[litpers>максім-лужанін|Максім Лужанін]], С. Дарожны, Андрэй Мрый, [[litpers>лукаш-калюга|Лукаш Калюга]].\\
+Адбылося гэта пасля таго, як у 1926 г. пісьменнік пераехаў у Мінск, дзе пачаў працаваць інструктарам у Цэнтральным бюро краязнаўства. Якраз у гэты час адбываецца раскол у адной з самых шматлікіх літаратурных арганізацый на Беларусі — у "[[слоўнік/маладняк|Маладняку]]". 3 пісьменніцкага масіву, які налічваў каля пяцісот сябраў, вылучылася невялікая суполка майстроў — [[постаці/уладзімір-дубоўка|Уладзімір Дубоўка]], Язэп Пушча, [[постаці/адам-бабарэка|Адам Бабарэка]], 3мітрок Бядуля, [[творы/кузьма-чорны/жыццёвы-і-творчы-шлях-кузьмы-чорнага|Кузьма Чорны]], [[постаці/кандрат-крапіва|Кандрат Крапіва]], да якіх далучыліся крыху маладзейшыя П. Трус, П. Глебка, В. Шашалевіч, [[постаці/максім-лужанін|Максім Лужанін]], С. Дарожны, Андрэй Мрый, [[постаці/лукаш-калюга|Лукаш Калюга]].\\
 Феномен "узвышэнства" значны ўжо адным тым, што аб'яднанне адбылося не паводле арганізацыйна-функцыянальных або палітычных, а паводле творчых прынцыпаў, што мэтай аб'яднання стаўся не "вал", не "масавасць" руху, але якасць творчасці. Пра гэта, хай сабе і ў крыху дэкларацыйнай форме, адназначна было абвешчана ў творчай платформе "Узвышша" (абяцанне стварыць літаратуру, "якую ўбачаць вякі і народы").\\
 Я. Лецка ў прадмове да сучаснай публікацыі апавяданняў А. Мрыя спрабуе адказаць на пытанне: на якой падставе "ўзвышэнцы", суполка таленавітых і ўжо прызнаных майстроў, прымаюць да сябе зусім яшчэ маладых, фактычна дэбютантаў у літаратуры — Л. Калюгу і Андрэя Мрыя? "...Мабыць, сапраўднага пісьменніка можна адчуць і распазнаць па першых праявах уласнага самабытнага голасу", — рэзюміруе крытык. Выснову патрэбна канкрэтызаваць. Рэч у тым, што ў апавяданнях Андрэя Мрыя, друкаваных на старонках "Узвышша", адчуваецца не адно свежасць і самабытнасць аўтарскай манеры, але і тыя прыкметы "ўзвышэнскай" эстэтыкі, да якіх Мрый прыйшоў уласным шляхам, самастойна. Падчас свайго літаратурнага вучнёўства пісьменнік "перахварэў" на тыя хваробы, якімі суправаджаўся колькасны рост літаратурных сіл на Беларусі. Адна з найбольш распаўсюджаных хвароб — "чыстая", непрыхаваная [[слоўнік/дыдактычная-літаратура|дыдактыка]], асабліва пашыраная ў так званым агітацыйным жанры — "агітвершах", "агітплакатах" , "агітп'есах".\\
@@ Радок 26: / Радок 26: @@
 Аднак самазадаволенасць, смакаванне падрабязнасцей, з якімі герой распавядае пра свае авантуры, прымушаюць засумнявацца ў шчырасці такога прызнання. Мова "камандзіра", у якой абыгрываецца палітычны жаргон, прымітыўная і самапарадыйная, выглядае прадвесцем будучых маналогаў Самасуя, які з гэткім жа самалюбаваннем будзе згадваць уласнае "рэвалюцыйнае мінулае".\\
 кожным новым апавяданнем Андрэю Мрыю ўсё цяжэй даецца тое, што патрабавала ад пісьменства афіцыйная крытыка: палітычная [[слоўнік/тэндэнцыйнасць|тэндэнцыйнасць]], дыдактыка. Адчуваецца, як штораз, прымерваючыся да пазіцыі "я-героя", Мрый прыходзіць да пераканання, што яму як аўтару больш пасуе амплуа скептыка, насмешніка, а не панылага рэзанёра. Але напрыканцы 20-х гадоў, у пярэдадзень "вялікага пералому", такі творчы імпульс не абяцаў пісьменніку нічога добрага. Таму сатырыку давялося шукаць такога героя-апавядальніка, ад імя якога можна было б з насмешкаю сузіраць навакольны свет, але ў выпадку чаго — і самому схавацца за гэтага героя, адкасавацца ад яго, бо "герой" гэты — тып амаральны, цынічны і бессаромны. Гэтак логіка творчага працэсу дый сама рэчаіснасць падводзілі Мрыя да стварэння Самсона Самасуя — "героя" і адначасна "аўтара" слынных "Запісак Самсона Самасуя".\\
-У сваім шляху — ад абразкоў, замалёвак і [[слоўнік/навела|навелаў]], пазначаных назіральнасцю ды імкненнем зазірнуць у глыб з'яў, у чалавечую душу, да вялікай, маштабнай рэчы — Мрый паўтараў досвед многіх празаікаў і сатырыкаў таго часу. Падобным чынам запачаткоўвалася творчая [[litpers>максім-гарэцкі|біяграфія Максіма Гарэцкага]], Кузьмы Чорнага, I. Бабеля, М. Булгакава, I. Ільфа і Е. Пятрова, А. Платонава, М. Зошчанкі. 3 Платонавым Мрыя збліжае падабенства некаторых прыёмаў, з дапамогай якіх здабываецца мастацкі смех. Прыём гэты — парадзіраванне або смехавая падсветка мёртвых, казённых бюракратычных сказаў, газетных штампаў, палітычных лозунгаў. У Мрыя гэта яшчэ — рэалізацыя "ўзвышэнскай" тэзы пра "ажыўленне", якое адбываецца на моўным узроўні.\\
+У сваім шляху — ад абразкоў, замалёвак і [[слоўнік/навела|навелаў]], пазначаных назіральнасцю ды імкненнем зазірнуць у глыб з'яў, у чалавечую душу, да вялікай, маштабнай рэчы — Мрый паўтараў досвед многіх празаікаў і сатырыкаў таго часу. Падобным чынам запачаткоўвалася творчая [[постаці/максім-гарэцкі|біяграфія Максіма Гарэцкага]], Кузьмы Чорнага, I. Бабеля, М. Булгакава, I. Ільфа і Е. Пятрова, А. Платонава, М. Зошчанкі. 3 Платонавым Мрыя збліжае падабенства некаторых прыёмаў, з дапамогай якіх здабываецца мастацкі смех. Прыём гэты — парадзіраванне або смехавая падсветка мёртвых, казённых бюракратычных сказаў, газетных штампаў, палітычных лозунгаў. У Мрыя гэта яшчэ — рэалізацыя "ўзвышэнскай" тэзы пра "ажыўленне", якое адбываецца на моўным узроўні.\\
 Аўтар стыкоўвае два несумяшчальныя, здавалася б, моўныя пласты: жывая, гутарковая мова — і палітычны жаргон, мова лозунгаў, палітычных [[слоўнік/брашура|брашур]] і дырэктываў. Сумяшчаюцца адпаведна і два быційныя пласты: жывое і казённае. Камічны эфект, што дасягнуты пры гэтым, — камізм неадпаведнасці, кантрасту. "Калі гляджу я ў твае вочы, забываюся на прафсаюз", — прызнаецца ў каханні адзін з персанажаў, таварыш Лін. А галоўны персанаж, Самсон Самасуй, распрацоўвае "перспектыўны план" заваявання сэрца дзяўчыны і збіраецца яго выканаць.\\
 Гэтаксама, як і аўтары "12 крэслаў", "Залатога цяляці". Мрый робіць цэнтральным персанажам прайдзісвета, авантурніка. Але пры гэтым ягоны герой з'яўляецца не толькі аб'ектам, але і суб'ектам, яшчэ — каментатарам сатырычнага дзейства.\\
@@ Радок 32: / Радок 32: @@
 Польскі культуролаг Б. Дзямідак налічваў тры спосабы, якімі таталітарная ўлада абараняецца ад сатыры: цэнзура, дыскрэдытацыя сатыры як жанру, тэндэнцыйнае тлумачэнне творчасці сатырыка. Мрый, апроч гэтых трох спосабаў, зведаў на сабе яшчэ адзін — палітычнае пераследаванне аўтара-сатырыка. Менавіта універсальнасць смеху ў Мрыевым творы ў першую чаргу вызначыла трагедыю сатырыка.\\
 Ужо тады, калі лёс аўтара "Запісак..." быў перадвызначаны, калі раман спынілі друкаваць, Кандрат Крапіва абвінаваціў Мрыя ў тым, што "аўтар, замест таго, каб накіроўваць гастрыё сатыры на тыя ненармальныя з'явы ў нашай сапраўднасці, якія перашкаджаюць нашаму сацыялістычнаму будаўніцтву, высмейвае працу савецкіх устаноў і арганізацый цалкам і ў гэтым у пэўнай меры салідарызуецца з тымі паклёпамі, якія ўзводзяць на савецкую ўладу ворагі дыктатуры пралетарыяту".\\
-Можна спрабаваць зразумець пазіцыю Кандрата Крапівы, які пісаў прыведзеныя радкі пасля ўжо першага ўдару па "нацдэмах", сябрах міфічнага "Саюза вызвалення Беларусі", прыдуманага работнікамі НКУС. Ужо былі заарыштаваныя "ўзвышэнцы" Уладзімір Дубоўка, [[litpers>язэп-пушча|Язэп Пушча]], А. Бабарэка, Антон Адамовіч, В. Шашалевіч, [[litpers>уладзімір-жылка|Уладзімір Жылка]]. На волі засталіся тыя сябры "Узвышша", якіх Крапіва паспяшаўся назваць "левым крылом", каб хоць гэтак зберагчы іх ад арышту; магчыма, таму ацэнка Крапівой ягонага твору негатыўная, але не катэгарычная.\\
+Можна спрабаваць зразумець пазіцыю Кандрата Крапівы, які пісаў прыведзеныя радкі пасля ўжо першага ўдару па "нацдэмах", сябрах міфічнага "Саюза вызвалення Беларусі", прыдуманага работнікамі НКУС. Ужо былі заарыштаваныя "ўзвышэнцы" Уладзімір Дубоўка, [[постаці/язэп-пушча|Язэп Пушча]], А. Бабарэка, Антон Адамовіч, В. Шашалевіч, [[постаці/уладзімір-жылка|Уладзімір Жылка]]. На волі засталіся тыя сябры "Узвышша", якіх Крапіва паспяшаўся назваць "левым крылом", каб хоць гэтак зберагчы іх ад арышту; магчыма, таму ацэнка Крапівой ягонага твору негатыўная, але не катэгарычная.\\
 Уяўленне пра тое, што сатыра абавязкова павінна мець "гастрыё" і што гэтае гастрыё павінна быць строга накіраванае на ахвяру, абавязвае сатырыка абіраць лакальныя аб'екты смеху; сфера ўздзеяння смеху ў гэтым варыянце — рэзка абмежаваная. Ліха, супраць якога змагаецца смех, выглядае паводле гэтае схемы ў выглядзе ізаляваных выспаў. Аднак жа ўвесь маральны досвед чалавецтва паказвае на тое, што ліха — з'ява не лакальная, што яно шырока распаўсюджанае, разлітае ў сусвеце, прытым існуе ў самых размаітых праявах, часам і ў шчыльным суседстве, нават у сімбіятычных стасунках з дабром. Мастак-сатырык, які спасціг шырыню гэтае праявы, ужо не імкнецца лакалізаваць уздзеянне смеху, але спрабуе ахапіць і высветліць ліхое ва ўсёй шырыні. Найвыбітнейшыя майстры літаратуры тварылі мадэлі універсуму менавіта з дапамогаю смеху, і ў гэтых мадэлях сусветнае ліха паўставала ў грандыёзных, гратэскавых або фантастычных вобразах — апраметнай ("Пекла" Дантэ), звыродлівых пачвараў ("Гарганцюа і Пантагруэль" Рабле), зачараваных ветракоў ("Дон Кіхот" Сервантэса), грымасах чалавечае дурноты ("Карабель дурняў" Бранта). Прадстаўнікі сацыяльнай сатыры (Арыстафан, Свіфт, Салтыкоў) тварылі з дапамогай смеху мадэлі грамадства — ізноў-такі з замахам на шырыню паказу, на панарамнасць. У кожным выпадку смех спараджаў свет часта дэфармаваны, гратэскавы, перакулены.\\
 Андрэй Мрый абраў менавіта такі шлях смехатворчасці. Гэты шлях пэўным чынам адрозніваецца ад творчых лёсаў іншых беларускіх сатырыкаў 1920-1930-х гадоў, прычым адрозненне не палягае ў роўніцы большай або меншай сацыяльна-крытычнай вастрыні. Прыкладам той жа Кандрат Крапіва ў 1920-я гады — надзвычай востры, смелы і актуальны сатырык, аўтар твораў, надзеленых "дальнябойнасцю" і жывучасцю выкрывальнага смеху. У яго байках "Дэкрэт", "Чорт", "[[творы/кандрат-крапіва/кандрат-крапіва-казёл|Казёл]]", "[[творы/кандрат-крапіва/кандрат-крапіва-мандат|Мандат]]", у многіх сатырычных вершах выкрываецца нацыянальны нігілізм, самаўладства, засілле савецкай бюракратыі — яны таксама па-свойму папярэджваюць пра небяспеку перараджэння сацыялістычнай ідэі, пра будучую дыктатуру з яе злавеснымі наступствамі.\\